خواص ترخون برای سلامتی؛ نحوه آشپزی با این گیاه و کاشت آن در منزل

ترخون حاوی مواد مغذی و روغن‌های ضروری مختلفی است که فواید بسیاری برای بدن دارند. معروف‌ترین خواص ترخون عبارتند از:

• تسکین درد: جویدن برگ‌های ترخون به تسکین درد، به‌خصوص تسکین درد دندان و دهان کمک می‌کند. برای این منظور می‌توانید از چای ترخون نیز استفاده کنید.
• القای خواب: نوشیدن چای ترخون برای افرادی که دچار بی خوابی هستند، مفید است. اثرات آرامش‌بخش ترکیبات این گیاه باعث می‌شود شب‌ها راحت بخوابید.
• افزایش اشتها: اگر اشتهایتان کم است و در غذاخوردن مشکل دارید، مصرف ترخون را امتحان کنید. با توجه به تحقیقات علمی، گزارش شده است که این گیاه باعث تحریک شیره‌های گوارشی معده و درنتیجه افزایش اشتها می‌شود.
• افزایش سلامت دستگاه تناسلی زنان: ترخون به حفظ سلامت دستگاه تولیدمثل خانم‌ها کمک می‌کند و همچنین برای زنانی که قاعدگی نامنظم دارند نیز مفید است.
• بهبود عملکرد روده‌ای: ترخون یک گیاه کرم‌زداست، یعنی به دفع کرم‌های انگلی از روده‌ کمک می‌کند. این خاصیت ترخون خطر ابتلا به بیماری‌های روده و سوء‌جذب مواد غذایی را کاهش می‌دهد.
• سلامت قلبی‌عروقی: مصرف ترخون برای سلامت قلب و عروق بسیار مفید است، چون از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری می‌کند و درنتیجه به‌طور بالقوه منجر به کاهش خطر حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود.

در ادامه با ۱۴ خاصیت ترخون با جزئیات بیشتر آشنا می‌شوید:

۱. جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی

برگ‌های گیاه ترخون سرشار از آنتی اکسیدان است و به مبارزه با رادیکال‌های آزاد بدن کمک زیادی می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌ به بدن در جنگ با بیماری‌هایی مثل سرطان کمک می‌کند. درواقع، از خواص ترخون می‌توان به جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی و ممانعت از ایجاد سایر بیماری‌ها اشاره کرد.

۲. حفظ سلامت قلبی

برگ‌های ترخون سرشار از پتاسیم است. پتاسیم به عملکرد بهتر و درمان بیماری های کلیه، بیماری های کبد و سلامت قلب کمک زیادی می‌کند. این برگ‌ها، خواص ضدالتهابی هم دارند و رگ‌های قلبی را از هر گونه آسیبی دور نگه می‌دارند. درواقع، پتاسیم باعث می‌شود تا انقباضات قلبی به‌درستی صورت بگیرند.

۳. تنظیم قند خون در بیماران دیابتی

برای اینکه سطح قند خون در بدن متعادل باشد، باید کالری‌های مصرف در بدن توزیع یک‌نواختی داشته باشند. برگ‌های ترخون سرشار از ترکیبات پُلی فِنولیک (poly-phenolic) هستند. این ترکیبات شاخه‌ای از آنتی اکسیدان‌ها هستند که در گیاهان به‌وفور دیده می‌شود. علاوه‌براین، وجود فیبر رژیمی در ترخون، عامل دیگری برای توزیع یک‌نواخت کالری در اعضای مختلف بدن است. این عملکرد می‌تواند باعث کاهش سطح قند خون در بیماران دیابتی بشود.

۴. جلوگیری از کم‌خونی

برای تولید سلول‌های قرمز خونی که حاوی هموگلوبین هستند، نیاز به آهن است. در برگ ترخون مقدار زیادی آهن موجود است. ضمنا برگ ترخون مملو از ویتامین C نیز هست. این ویتامین هم به جذب مواد معدنی مانند آهن کمک شایانی می‌کند و مشکلاتی نظیر کم‌خونی را از بین می‌برد.

۵. محافظت از مخاط روده

از سایر خواص ترخون می‌توان به نقش آن در ترمیم آسیب‌دیدگی مخاط روده اشاره کرد. در چنین شرایطی، روی (زینک) که یکی از مواد معدنی موجود در برگ‌های ترخون است، به بدن کمک می‌کند تا دیواره‌ی داخلی روده ترمیم بشود.

۶. درمان دندان درد

خواص دیگر ترخون، ضدعفونی‌کنندگی و کمک به بی‌حسی دندان است. برای مشکلاتی چون لق شدن و پوسیدگی دندان و حساسیت لثه‌ها از ترخون می‌توان بهره برد. برگ‌های ترخون حاوی ماده‌ی اوژنول است. این روغن گیاهی باعث تسکین می‌شود. زخم و التهاب لثه که در جریان دندان درد ایجاد می‌شود نیز به کمک خواص ترخون رفع می‌شوند. برای استفاده از ترخون در مواقع دندان درد می‌توان آن را جوید یا به‌صورت چای مصرف کرد.

۷. جلوگیری از تجمع پلاکت‌ها و ارتقای سلامت جریان خون

ترکیباتی که در ترخون وجود دارد، مانع از تجمع پلاکت‌ها در دیواره‌ی رگ‌های خونی می‌شود. درنتیجه، از لخته شدن خون در قلب و مغز جلوگیری می‌کند و سکته‌ مغزی و قلبی به‌وجود نمی‌آید. آهن موجود در ترخون به تنفس و تولید سلولی کمک می‌کند. ترخون به گردش خونی سالم در بدن نیز یاری می‌رساند. درواقع باعث توزیع اکسیژن، مواد مغذی و آنتی اکسیدان‌ها در بدن می شود و بهره‌وری بدن را بالا می‌برد.

۸. کاهش علائم التهابی

در میان گیاهانی که خواص دارویی دارند، گفته می‌شود که ترخون بیشترین میزان آنتی‌اکسیدان را دارد. بنابراین می‌تواند در کاهش علائم التهابی بدن مانند قرمزی و تورم نقش داشته باشد. وجود اسیدهای چرب امگا ۳ در آن هم به کاهش التهاب بدن کمک می‌کند.

۹. بهبود عملکرد هاضمه

از برگ‌های ترخون برای کمک به هاضمه هم استفاده می‌شود، زیرا به ترشح صفرا از کلیه‌ها کمک می‌کند و در نتیجه فرایند هاضمه در روندی طبیعی بهبود می‌یابد. این عملکرد به رفع سایر مشکلات دستگاه گوارش مانند سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر هم کمک می‌کند. سوءِهاضمه و ناراحتی های معده هم به کمک ترخون رفع می‌شوند. از سایر خواص ترخون می‌توان به این موضوع اشاره کرد که سرشار است از ویتامین A ،C و گروه ب کمپلکس مانند فولات، نیاسین، ریبوفلاوین، پیریدوکسین و… . این مواد به‌عنوان آنتی اکسیدان و عاملی کمکی در سوخت‌وساز بدن استفاده می‌شوند.

ترخون با تحریک معده در افزایش اشتها هم نقش دارد. علاوه‌براینها به‌عنوان درمانی خانگی در رفع سکسکه، بی‌اشتهایی عصبی، سوءِهاضمه و نفخ شکم هم کاربرد دارد. فیبر موجود در این سبزی مانع از یبوست می‌شود و به خروج راحت مواد زائد از بدن کمک می‌کند. ضمنا ترخون نوعی ماده‌ی ادرارآور هم هست و به متعادل ساختن میزان آب بدن کمک می‌کند.

۱۰. سلامت چشم‌ها

ویتامین A موجود در ترخون در تقویت بینایی چشم‌ها بسیار مفید است. این ویتامین به دید بهتر و جلوگیری از انقباضات چشم یا ممانعت از ایجاد بیماری‌های دژنراتیو چشمی تباهی یا دژنراسیون ( degeneration) یاری می‌رساند.

۱۱. تقویت سلامت تولیدمثل در زنان

ترخون به رفع مشکلات قاعدگی و حفظ سلامت مجاری تولیدمثل زنان نیز کمک می‌کند. همان‌طور که پیش‌تر هم عنوان شد، وجود ماده اوژنول باعث درمان درد دندان و دردهای قاعدگی می‌شود. منیزیم موجود در ترخون هم باعث تسکین و ایجاد آرامش در ماهیچه‌ها می‌شود. البته یادتان باشد که در هنگام بارداری و شیردهی نباید ترخون مصرف شود.

۱۲. تقویت سلامت و رشد ماهیچه‌ها، خواص ضدروماتیسمی

روغن ترخون باعث بهبود گردش خون و حذف اسید اوریک در بدن می‌شود. اسید اوریک نوعی ماده‌ی سمی مضر برای بدن است. ترخون از روماتیسم و التهاب مفصلی جلوگیری می‌کند. وجود کلسیم و فسفر در ترخون هم باعث شکل‌گیری و تقویت استخوان‌ها می‌شود. خواص ترخون به همین موارد محدود نمی‌شود، این ماده در جذب کراتینین هم نقش دارد و باعث رشد ماهیچه‌ها و افزایش حجم آنها می‌شود. منیزیم موجود در ترخون هم باعث تسکین ماهیچه‌ها و جلوگیری از انقباضات آن می‌شود.

۱۳. بهبود عملکرد سیستم عصبی مرکزی

ویتامین B6 موجود در ترخون نقش بسیار مهمی در سیستم اعصاب مرکزی دارد. این ویتامین به بهبود عملکرد مغز و عملکرد شناختی کمک می‌کند. ترخون از زوال عقل هم جلوگیری می‌کند. زوال عقل، مشکل از دست دادن حافظه با افزایش سن است. ویتامین B12 هم به عملکرد عصبی کمک و از هرگونه آسیب رسیدن به نورون‌ها جلوگیری می‌کند. این ویتامین به کاهش درد عصبی دست و پا نیز منجر می‌شود. علائم چنین دردهایی شامل مورمور شدن و بی‌حسی است. برگ ترخون دارای موادی است که آرامش را در بدن جاری می‌کنند و خوابی آرامی را به‌ارمغان می‌آورند.

هر چند که مصرف ترخون برای رفع مشکلات مختلف مفید است، اما باز هم قبل از مصرف باید با پزشک خود مشورت کنید. مصرف عادی آن در غذا مشکلی ندارد، اما چون حاوی ماده‌ی استراگول است، توصیه می‌شود که در خوردن آن افراط نشود. زیرا شائبه‌ی بروز سرطان با مصرف استراگول زیاد وجود دارد. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی به سر می‌برید، بهتر است دور ترخون را خط بکشید. ترخون می‌تواند باعث قاعدگی و به‌خطر افتادن بارداری هم بشود.

اگر به خانواده‌ی گیاهان کاسنی حساسیت دارید که شامل گل آفتاب‌گردان، گل داوودی، مینا و… می‌شود، بهتر است از ترخون استفاده نکنید.

۱۴. مبارزه با باکتری‌ها

دو نوع باکتری خطرناک موسوم به استافیلوکوک (Staphylococcal) و اشریشیا کُلی (E. coli) وجود دارند که می‌توانند بیماری‌های مختلفی را ایجاد کنند. استافیلوکوک می‌تواند موجب التهاب، زردزخم، مسمومیت غذایی، سلولیت، سندروم شوک سمی بشود و دیگری نیز در ایجاد اسهال، عفونت‌های مجاری ادراری، بیماری‌های تنفسی، ذات الریه و… نقش دارد. ترخون توانایی از بین بردن این باکتری‌ها را دارد.

کاربردهای مختلف و نحوه‌ی استفاده از خواص ترخون

ترخون یک سبزی همه‌کاره است و می‌تواند در انواع مختلفی از غذاها به‌کار برود، مانند:

• سیب‌زمینی: با پاشیدن مقداری ترخون روی سالاد سیب‌زمینی، عطر و طعم آن را بهتر کنید.
• تخم‌مرغ: با ریختن مقداری ترخون در غذاهای کلاسیک تخم‌مرغی مانند تخم‌مرغ شکم‌پر (deviled eggs)، عطر و طعم جدیدی به آن اضافه کنید.
• غذای دریایی: با استفاده از ترخون، به ماهی‌های مختلف مانند سالمون و ماهی تن عطر فوق‌‌العاده‌ای بدهید. می‌توانید این سبزی را روی حلزون و صدف نیز بریزید.
• ماکیان: قبل از کباب‌کردن مرغ، بوقلمون و … روی آنها را با مقداری ترخون بپوشانید تا مزه و عطر بی‌نظیری پیدا کنند.
• سس‌ها: ترخون طعم سس‌ها و چاشنی‌ها را بهتر می‌کند. می‌توانید آن را به خامه‌ی ترش، سس لیمو، پستو و سایر سس‌ها اضافه کنید.

چگونه در خانه‌ی خودتان ترخون پرورش بدهید

با پرورش گیاهان در خانه علاوه‌ بر اینکه همیشه سبزیجات تازه‌ی موردنیاز برای آشپزی را در اختیار خواهید داشت، از آفت‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی‌ای که معمولا در پرورش سبزی‌های آماده‌ی بازاری به‌کار می‌روند، اجتناب می‌کنید.

کاشت ترخون باید در داخل خانه و با یک گلدان کوچک آغاز شود. خاکی که استفاده می‌کنید باید حاصلخیز و به‌خوبی زهکشی‌‌شده باشد و سطح pH آن بین ۶٫۵ و ۷٫۵ باشد. پس از مهیاکردن این شرایط، ۴ تا ۶ عدد دانه‌ی ترخون را در حوالی اردیبهشت ماه یا قبل از آخرین یخبندان موردانتظار در محل زندگی‌تان بکارید. گلدان را در دمای اتاق و در نور کم قرار بدهید.

آبیاری این گیاه باید منظم و با مقدار متوسطی آب انجام بگیرد. باید اجازه بدهید خاک قبل از آبیاری بعدی تقریبا خشک شود، در غیر این‌صورت جوانه‌ها صدمه خواهند دید. پس از ۱۰ تا ۱۴ روز آبیاری منظم، دانه‌ها شروع به رشد می‌کنند. سپس گلدان را بیرون از اتاق و در جایی قرار بدهید که مقدار زیادی نور دریافت کند.

هنگامی که ارتفاع جوانه‌ها به حدود ۱٫۵ سانتی‌متر رسید، جوانه‌های ضعیف و اضافه را تُنُک کنید تا فقط یک گیاه باقی بماند (جوانه‌ای را انتخاب کنید که سالم‌ترین یا قوی‌ترین ظاهر را دارد). این گیاه در عرض ۷ هفته آماده‌ی برداشت خواهد شد. یک مقیاس (شاخص) خوب برای برداشت هنگامی است که گیاه به ارتفاعی بین ۳۰ و ۹۰ سانتی‌متر برسد.

پرورش ترخون به‌طور کامل در داخل خانه

اگر شرایط به شما اجازه نمی‌دهد ترخون را خارج از خانه پرورش بدهید، می‌توانید با استفاده از چراغ مخصوص رشد گل‌وگیاه، این کار را داخل خانه انجام بدهید. می‌توانید از لامپ‌های فلورسنت استاندارد (معمولی) استفاده کنید اما لامپ فلورسنت T5 با بازده‌ی بالا یا لامپ HID (تخلیه با شدت بالا)، برگ‌های باکیفیت‌تری تولید خواهد کرد. محل قرارگیری لامپ HID یا فلورسنت استاندارد باید ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر بالای گیاه باشد اما اگر از یک لامپ T5 استفاده می‌کنید، آن را ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از گیاه قرار بدهید.

برداشت و نگهداری ترخون

زمان خاصی برای برداشت ترخون وجود ندارد. وقتی گیاه‌ به ارتفاعی بین ۳۰ و ۹۰ سانتی‌متر رسید، آماده‌ی برداشت است. هنگام چیدن برگ‌های ترخون از قیچی آشپزخانه استفاده کنید، چون بسیار ظریف هستند و اگر آنها را با دست‌ بچینید ممکن است باعث پخش‌شدن روغن‌های معطر درون برگ‌ها شوید. پس از چیدن برگ‌ها آنها را با آب سرد بشویید و با یک دستمال یا پارچه‌ی لطیف به‌آرامی آب آنها را بگیرید (با حرکات ضربه‌ای ملایم).

نگهداری ترخون آسان است. فقط کافی است یک دسته برگ ترخون را در یک حوله‌ی کاغذی مرطوب بپیچید و آن را داخل یخچال قرار بدهید. همچنین می‌توانید برگ‌های ترخون را داخل یک کیسه‌ی پلاستیکی یا یک شیشه‌ی پر از آب که روی آن با پلاستیک پوشانده شده است، قرار بدهید. مهم است که برگ‌های ترخون خشک نشوند چون عطر، طعم و مواد مغذی‌شان را از دست خواهند داد.

آشپزی با ترخون: مرغ با سس ترخون خامه‌ای

ماکیان و به‌خصوص مرغ هماهنگی خاصی با ترخون دارند و هر غذایی که این دو را با هم ترکیب کند، قطعا طعم بی‌نظیری خواهد داشت. در این دستور شما طرز درست‌کردن سس ترخون خامه‌ای را یاد می‌گیرید که با مرغ ترکیب فوق‌العاده‌ای تشکیل می‌دهد. مطمئن باشید هم شما و هم خانواده‌تان از این غذا لذت خواهید برد.

مرغ با سس ترخون خامه‌ای

مواد لازم

• چهار عدد سینه‌ی مرغ ارگانیک، بدون پوست و بدون استخوان؛
• یک‌چهارم قاشق چای‌خوری نمک هیمالیا، به‌علاوه‌ی مقداری دیگر برای سس؛
• یک‌چهارم قاشق چای‌خوری فلفل‌ِ تازه‌آسیاب‌شده، به‌علاوه‌ی مقداری دیگر برای سس؛
• سه قاشق چای‌خوری روغن نارگیل؛
• یک‌چهارم فنجان موسیر ریز خردشده؛
• یک قاشق غذاخوری خردل دیژون؛
• یک قاشق غذاخوری خامه‌ی ترش خانگی؛
• یک قاشق غذاخوری ترخون تازه‌ی خردشده؛
• نصف فنجان آب مرغ.

طرز تهیه

۱. هردو طرف مرغ را با یک‌چهارم قاشق چای‌خوری نمک و یک‌چهارم قاشق چای‌خوری فلفل مزه‌دار کنید. ۱٫۵ قاشق چای‌خوری روغن نارگیل را در یک تابه‌ی بزرگ روی شعله‌ی متوسط رو به بالا گرم کنید. مرغ‌ها را اضافه کنید و تا زمانی که کاملا قهوه‌ای شوند، سرخ کنید (هر سمت حدود ۳ دقیقه). سپس مرغ‌ها را در بشقاب خالی کنید و روی آنها را با فویل بپوشانید.

۲. شعله را به متوسط کاهش بدهید. ۱٫۵ قاشق چای‌خوری روغن باقی‌مانده را به تابه اضافه کنید. سپس موسیر را بریزید و حدود ۲ تا ۳ دقیقه تفت بدهید تا نرم شود. آب مرغ را اضافه کنید و به جوش بیاورید. اجازه بدهید تا زمانی که نصف مایع تبخیر شود، آرام بجوشد (حدود ۳ دقیقه).

۳. مرغ و عصاره‌ی جمع‌شده در زیر آن را به تابه برگردانید و شعله را کم کنید. اجازه بدهید حدود ۴ دقیقه آرام بجوشد تا مرغ کاملا بپزد. مرغ را در یک دیس بریزید. خردل، خامه‌ی ترش و ترخون را با هم مخلوط کنید تا به‌شکل سس دربیاید. مقداری نمک و فلفل به آن اضافه کنید و سس را با قاشق روی مرغ بریزید.

خواص روغن ترخون

ترخون علاوه بر کاربردهایی که در آشپزی دارد، می‌تواند به یک روغن ضروری (اسانس) با خواص آروماتراپی نیز تبدیل شود. اسانس ترخون دارای فواید بسیاری است که عبارتند از:

• خوشبوکننده (بوزُدا): روغن ضروری ترخون خواص ضدمیکروبی مؤثری دارد که موجب مهار رشد میکروب‌های روی پوست می‌شود و در از بین بردن بوی بد بدن مؤثر است.
• ضد روماتیسم: روغن ترخون به بهبود گردش خون در سراسر بدن کمک می‌کند و سمی به‌نام اسید اوریک را ازبین می‌برد. این دو مزیت در کنار هم خطر ابتلا به روماتیسم و آرتروز را کاهش می‌دهد.
• بهبود گردش خون: بهبود گردش خون در سراسر بدن یکی دیگر از خواص ترخون است که به بهبود توزیع اکسیژن، آنتی اکسیدان ها و مواد مغذی مختلف در بدن کمک می‌کند و سلامتی را در وضعیت مطلوبی نگه می‌دارد.
• محرک: روغن ضروری ترخون موجب تحریک مغز، سیستم‌های عصبی، گوارشی و غدد درون‌ریز می‌شود که به رشد بهتر و بهبود سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

تهیه‌ی روغن ضروری ترخون فرایند ساده‌ای است. برای این منظور ابتدا برگ‌های ترخون چیده می‌شوند، سپس روغن‌های‌ ضروری آنها با تقطیر استخراج می‌شود و در آخر برای استفاده بسته‌بندی می‌شوند. روغن حاصل معمولا بی‌رنگ است اما در برخی موارد ممکن است رنگ آن کمی سبز باشد. عطر آن یادآور انیسون یا رازیانه است و طعم کمی تندی دارد.

نحوه‌ی استفاده از روغن ترخون

• ماساژ: سه تا چهار قطره از روغن ضروری ترخون را با یک روغن حامل مانند روغن زیتون مخلوط کنید و بدن‌تان را با آن ماساژ بدهید تا از مزایای درمانی آن بهره‌مند شوید.
• آب وان: روغن ضروری ترخون را به آب وان‌ اضافه کنید و چند دقیقه درون آن بنشینید تا بدن‌تان بانشاط و پرانرژی شود.
• کمپرس داغ:روغن ضروری ترخون را به کمپرس داغ‌ اضافه کنید یا برای کمک به ازبین‌بردن کرم‌های روده‌ای، شکم‌تان را با آن مالش بدهید.
• تسکین دندان‌درد: یک یا دو قطره از روغن ضروری ترخون را با یک فنجان آب گرم مخلوط و برای تسکین درد دندان‌تان غرغره کنید.

قبل از استفاده از روغن ضروری ترخون باید از عوارض جانبی احتمالی آن آگاه شوید. این روغن حاوی استراگول است که به متیل چاویکول نیز معروف است. این ماده در دُزهای بالا سمی است؛ بنابراین کودکان و زنان باردار نباید از روغن ترخون استفاده کنند. با وجود این، استفاده از روغن ترخون در دُزهای کنترل‌شده معمولا هیچ‌گونه عوارض جانبی جدی‌ای ایجاد نمی‌کند و شما می‌توانید با خیال راحت از فواید آن بهره‌مند شوید. فقط لازم است قبل از استفاده از این روغن با پزشک‌تان مشورت کنید و سپس مقداری از آن را روی بازوی‌تان تست کنید؛ به این‌صورت که یک قطره‌ از روغن ترخون رقیق‌شده را روی پوست‌تان بمالید و پس از چند دقیقه ببینید آیا دچار تحریک یا حساسیت پوستی می‌شوید یا نه. درصورت مشاهده‌ی هرگونه عوارض جانبی فورا استفاده از آن را متوقف کنید.