تخم کتان یک دانه گیاهی مفید است که در اروپا، آسیا و مدیترانه رشد می‌کند. همچنین دارای مواد بسیار با ارزشی است که به سلامت بدن و تناسب اندام کمک می‌کند. تخم کتان از بیماریهای خطرناکی مانند سرطان جلوگیری می‌کند؛ دارای چربی غیراشباع و امگا۳ است و میزان زیادی فیبر محلول و غیر محلول و ویتامین E در خود دارد. در کنار خواص فراوان تخم کتان، برخی افراد هم از مضرات آن حرف می‌زنند. با این حساب این دانه گیاهی را مصرف کنیم یا نه؟ در ادامه این مطلب هرآنچه که لازم است درمورد تخم کتان، خواص و مضرات و همچنین میزان و نحوه مصرف آن بدانید را می‌خوانید. با ما همراه باشید.
از تخم کتان به صورت محلول در آب برای درمان‌های موضعی، و به صورت خوراکی دم کرده، پودر کرده و روغنی استفاده می‌شود. بیشترین استفاده تخم کتان در میان بانوان است و آن هم برای کاهش چربی شکم و تناسب اندام استفاده می‌شود.
در بذر کتان گلیکوزید سیانوژنیک وجود دارد که ماده‌ای پیش مرحله‌ای، برای ایجاد طبیعی یا تولید صنعتی ماده بسیار سمی هیدروژن سیانید (HCN) است. از ۱۰۰ گرم بذر کتان می‌توان ۵۰ میلی‌گرم هیدروژن سیانید تولید کرد. مواد شیمیایی معده، در صورت مصرف مقدار عادی بذر کتان (اگر به صورت آرد یا کوبیده مصرف شود)، از مسموم شدن انسان جلوگیری می‌کنند و ضرری متوجه سلامتی انسان نمی‌شود. داغ کردن، پختن و سرخ کردن بذر کتان، گلیکوزید‌ها را کاملاً خنثی می‌کند. در اواخر سال ۲۰۱۶ سازمان دولتی تغذیه سوئد (Livsmedelsverket) نظریه خنثی شدن سموم آرد تخم کتان به وسیله گرما را زیر سوال برده و اخطار داده است که در مصرف آن احتیاط شود. سازمان دیگری تا امروز این گفته را تأیید نکرده، ولی دانه‌های نکوبیده کاملاً بی ضرر هستند. دو نوع کلی تخم کتان موجود است که یکی از آن‌ها تخم کتان طلایی و دیگری تخم کتان قهوه ای می‌باشد. ارزش غذایی هردو این تخم کتان‌ها تقریبا یکسان بوده و هردو حاوی اسیدهای چرب امگا 3 می‌باشند. تخم کتان، میزان بسیار کمی‌کلسترول و سدیم داشته و در هر 20 گرم آن 54.7 کیلوکالری انرژی موجود است.
خواص دارویی تخم کتان در طب سنتی
دانه‌های کتان در طب سنتی به صورت کامل یا کوبیده شده مصارف داخلی و خارجی دارد، از جمله برای درمان التهاب معده و روده، اختلالات دستگاه تنفسی، چشم، عفونت‌ها، سردرد، آنفلوآنزا، تب، روماتیسم و نقرس. تخم کتان منبعی سرشار از مواد مغذی همچون فیبر، منیزیم، ویتامین B1، اسید چرب آلفا لینولنیک، و امگا ۳ است. بذر کتان منبعی برای چربی سالم، آنتی اکسیدان، و فیبر است. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که این تخم می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به دیابت، سرطان پروستات، سرطان سینه و بیماریهای قلبی نیز مؤثر باشد. تخم کتان به طور مستقیم باعث کم شدن وزن نمی‌شود، اما خوردن آن با داشتن مواد فیبری باعث می‌شود مصرف کننده احساس گرسنگی کمتری داشته باشد و غذای کمتری بخورد؛ حالتی که بسیاری مواد غذایی دیگر، از جمله سبزیجات نیز می‌توانند ایجاد کنند. خود تخم کتان انرژی زا محسوب می‌شود و می‌تواند وزن را بالا ببرد. جوانه تخم کتان خوراکی و با عطر و طعم کمی‌تند است.
در مصرف تخم کتان موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- مصرف تخم کتان می‌تواند عامل زایمان زودرس گردد. مصرف بذر کتان به صورت خوراکی در دوران بارداری، احتمالا مضرر است. کتان می‌تواند مانند هورمون استروژن عمل کند. برخی از ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی نگران این نکته هستند که ممکن است به حاملگی آسیب برسانند، گرچه تا به امروز هیچ شواهد بالینی قابل اعتماد در مورد اثرات دانه کتان بر نتایج حاملگی وجود نداشته است.
- مصرف بیش از حد دانه‌های کتان با آب ناکافی می‌تواند باعث انسداد روده شود.
- فشار خون پایین (افت فشار خون): دانه‌های کتان می‌توانند فشار خون دیاستولیک را کاهش دهند. از لحاظ نظری، استفاده از دانه‌های روغنی می‌تواند فشار خون افرادی که فشارخون پایینی دارد را کاهش دهد.
- فشار خون بالا (فشار خون بالا): از لحاظ نظری، استفاده از دانه‌های روغنی ممکن است موجب افزایش فشار خون در افرادی با فشار خون بالا شود، که از داروهای کاهش فشار خون استفاده می‌کنند.
- سطوح بالای تری گلیسیرید: دانه‌های کتان خرد شده ممکن است سطح تری گلیسیرید را افزایش دهند. اگر سطح تری گلیسیرید شما بیش از حد بالا باشد، بهتر است از تخم کتان استفاده نکنید.
- اختلالات خونریزی: تخم کتان ممکن است باعث کند شدن لخته شدن خون شود. این دانه باعث افزایش خطر خونریزی در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی می‌شود. بهتر است افرادی که دارای اختلال خونریزی هستند، از آن استفاده نکنند.
ترکیبات شیمیایی کتان
از دانه‌های کتان، بدون حرارت دادن و تنها در اثر فشار، روغنی به دست می‌آید که روغن کتان نامیده می‌شود. افزودن دانه تخم کتان به رژیم غذایی روزانه سبب افزایش سلامتی قلب و سلامت سیستم گوارش می‌شود، از طرفی دانه‌های تخم کتان سبب کنترل وزن شده و پیشگیری کننده از سرطان نیز می‌باشند. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که دانه‌های تخم کتان سبب کاهش کلسترول، تثبیت قند خون، جلوگیری از پوکی استخوان، کمک به کاهش وزن، تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از سرطان می‌شوند. تخم کتان حاوی انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله اکثر ویتامین‌های گروه B بوده و دارای منیزیم و منگنز نیز می‌باشد. تخم کتان دارای دو نوع فیبر محلول و نامحلول می‌باشد. تخم کتان دارای چندین نوع آنتی اکسیدان قوی از جمله لیگنان است. از آن‌جایی که تخم کتان یک ماده گیاهی است، یکی از بهترین منابع لیگنان‌ها می‌باشد. تخم کتان حاوی اسیدهای چرب امگا- 3 بوده و از این رو ضد التهاب می‌باشد. همچنین یکی از منابع غنی گیاهی است که دارای امگا-3 گیاهی به نام آلفالینولنیک اسید (ALA) می‌باشد. بعد از روغن تخم کتان، روغن کانولا بیشترین میزان ALA را دارا است.
نحوه و میزان مصرف تخم کتان
می‌توانید دانه‌های تخم کتان را خریداری کرده و خودتان، آن را در منزل آسیاب نمایید. از آنجا که تخم کتان یک دانه روغنی است، اگر تخم کتان آسیاب شده بخرید، ممکن است با گذشت زمان اکسیده شود، در حالی که شما می‌توانید دانه‌های تخم کتان را بخرید و هنگام مصرف به میزان نیاز خود، آن را در منزل آسیاب کنید، به شکل پودر درآورید و مصرف کنید. دانه‌های تخم کتان بیش از یک سال قابل مصرف هستند. بهتر است پودر تخم کتان را در دمای اتاق نگهداری کنید. میزان مصرف تخم کتان برای افراد سالم و بزرگسال که در مصرف آن محدودیتی ندارند، یک قاشق سوپ خوری در روز می‌باشد. محققان معتقدند، مردانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات هستند، باید از مصرف تخم کتان اجتناب کنند. برای افراد جوان‌تر، بیشتر از یک قاشق چای خوری تخم کتان در روز توصیه نمی‌شود. از آنجا که تخم کتان فیبر زیادی دارد، برای استفاده از آن در در رژیم غذایی خود از میزان کم شروع کنید و به تدریج آن را افزایش دهید. یک قاشق سوپ خوری تخم کتان حاوی 36 کیلوکالری و یک قاشق سوپ خوری تخم کتان آسیاب شده حاوی 50 کیلوکالری انرژی است. از آنجا که دانه‌های تخم کتان طعم و مزه سبک و ملایمی‌دارند، می‌توانید به روش‌های مختلفی آن را در رژیم غذایی روزانه خود وارد و آن را مصرف کنید.
با توجه به تحقیقات علمی‌انجام شده، میزان دقیق مصرفی تخم کتان برای هر بیماری به صورت زیر گزارش شده است:
- دیابت: باید 10 تا 60 گرم از دانه کتان به صورت روزانه تا 48 هفته مصرف شود.
- کلسترول بالا: به چند صورت می‌توان کتان را برای درمان کلسترول بالا مصرف کرد. مکمل‌های حاوی 15تا40 گرم دانه کتان روزانه به مدت یک تا سه ماه مصرف شود. این افراد می‌توانند نان حاوی 15تا50 گرم دانه کتان را به صورت روزانه به مدت سه تا چهارماه مصرف کنند. و یا 30 گرم از پودر کتان را به مدت 6 ماه به غذا و نوشیدنی اضافه کنند.
- فشار خون بالا: 30 گرم از دانه کتان خرد شده به مواد غذایی مانند شیرینی، کیک، کباب، نان، ماکارونی و بیسکویت و چای اضافه شود و به صورت روزانه تا 6 ماه مصرف شود. همچنین استفاده از پودر کتان خرد شده 28-60 گرم روزانه تا 12 ماه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- لوپوس: تا 45 گرم کل دانه کتان به صورت روزانه در یک تا سه دوز تقسیم می‌شود تا یک سال استفاده شود. همچنین، 30 گرم از دانه‌های کتان خرد شده در روز به مدت یکسال مصرف می‌شود.
فواید تخم کتان
خواص و فواید درمانی تخم کتان هنوز کاملا شناخته شده نیست و هنوز تحقیقات بیشتری برای آشنایی با همه خواص و فواید آن لازم می‌باشد. بااین حال بعضی از خواص آن شامل:
- کاهش کلسترول خون: تخم کتان می‌تواند سبب کاهش کلسترول خون و همچنین پایین آمدن قند خون گردد. فیبر محلول موجود در تخم کتان می‌تواند سبب کاهش کلسترول گردد و از افزایش پلاک در خون جلوگیری کند و در نتیجه از تنگ شدن دیواره عروق خونی که می‌تواند منجر به افزایش فشار خون و در نهایت سکته قلبی و حملات قلبی گردد، جلوگیری و پیشگیری نماید. فیبر موجود در تخم کتان همچنین می‌تواند از افزایش قند خون در بیماران دیابتی جلوگیری کند. تحقیقات نشان داده که سطح کلسترول خون در مردانی که از تخم کتان در رژیم غذایی‌شان استفاده کرده‌اند کاهش یافته است.
- جلوگیری از پوکی استخوان: تخم کتان از پوکی استخوان و تحلیل رفتن بافت استخوانی جلوگیری می‌کند. تحقیقاتی که بر روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شد، حاکی از به تأخیر افتادن تحلیل استخوانی در موش‌های آزمایشگاهی بود که با تخم کتان تغذیه شده بودند و این امر به سبب وجود اسیدهای چرب امگا-3 موجود در تخم کتان می‌باشد.
- کاهش اشتها: تخم کتان برای افرادی که تمایل به کاهش وزن و کنترل وزن دارند بسیار مناسب می‌باشد. خوردن تخم کتان 30 دقیقه قبل از خوردن وعده غذایی سبب پر شدن معده و احساس سیری در افراد شده و در نتیجه موجب کنترل اشتها و کم خوری می‌شود.
- محافظت دربرابر سرطان: مصرف تخم کتان ممکن است بتواند به فرد برای مقابله و محافظت از خود در برابر سرطان‌هایی از جمله سرطان پروستات، سرطان روده بزرگ و سرطان پستان کمک نماید. به نظر می‌رسد تخم کتان بتواند در پیشگیری از رشد سلول‌های سرطانی کمک کرده و همچنین می‌تواند جلوی ایجاد رگهای خونی جدید توسط تومورها را بگیرد. یکی از تحقیقات جدید نشان داده که تخم کتان یک خوراکی ایمن بوده و به فرد در مقابله با سرطان پروستات کمک می‌نماید.
- پیشگیری از گر گرفتگی: نتایج یکی از تحقیقاتی که درباره تخم کتان انجام شده نشان می‌دهد که تخم کتان می‌تواند از گرگرفتگی در زنان یائسه پیشگیری کرده، و همچنین تاثیرات خوبی برروی سلامت عمومی آن‌ها نیز داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که روزانه 40 گرم تخم کتان مانند درمان هورمونی برای بهبود گرگرفتگی و عرق کردن‌های شبانه مفید بوده و همچنین برای بهبود یبوست نیز مفید است.
- بهبود قندخون: تحقیقات نشان می‌دهند، مصرف روزانه تخم کتان به مردان و زنان چاق که در مرحله پیش از دیابت هستند برای پایین آوردن قند خون کمک می‌کند.
- بهبود عملکرد کلیه: تخم کتان در افراد مبتلا به بیماری لوپو،س باعث بهبود عملکرد کلیه‌ها می‌شود. با این حال درصورتی که مبتلا به بیماری لوپوس هستید، قبل از مصرف تخم کتان با پزشک‌تان مشورت نمایید.
- کاهش نفخ: تخم کتان دارای میزان زیادی فیبر محلول و نامحلول است که به خوبی می‌تواند، به هضم غذا در معده کمک کند، نفخ شکم را از بین ببرد، یبوست را ریشه کن کند و افزایش اندازه شکم ناشی از یبوست و… را از بین ببرد. برای این که از این اثر تخم کتان بهره مند شوید، تخم کتان را پودر کرده و در نمک پاش بریزید و در هر بار مصرف غذا از آن استفاده کنید. تخم کتان بیشتر در ماست، شیر و سالاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تمیز کردن معده: با خواصی که تخم کتان دارد، می‌توان به خوبی از آن برای تمیز کردن معده و دستگاه گوارش استفاده کرد. زمانی که با مصرف تخم کتان معده و دستگاه گوارش را تمیز می‌کنید، توده‌های اضافی از بین می‌روند و موجب کوچک شدن شکم می‌شوند. بنابراین اگر احساس می‌کنید خوردن داروها، ورزش و کنترل چربی و کالری‌های دریافتی اثری در کوچک کردن شکم نداشته اند این روش را هم امتحان کنید.
- آب کردن چربی‌ها: تخم کتان دارای میزان زیادی چربی غیر اشتباع است که نسبت به چربی‌های مضر بسیار مفیدند و موجب کاهش چربی و افزایش سوزاندن چربی در بدن می‌شوند. بدین طریق قدرت زیادی در سوخت و ساز چربی‌ها ایجاد می‌کند. پس اگر دارای رژیم کاهش چربی شکم هستید می‌توانید از تخم کتان برای حذف چربی‌ها و افزایش سوخت و ساز استفاده کنید.
عوارض جانبی و تداخلات تخم کتان
عوارض جانبی
به نظر می‌رسد که، مقادیر مناسب و نرمال تخم کتان و روغن تخم کتان بی خطر می‌باشد. تخم کتان (نه روغن آن) حاوی فیبرهای محلول است. مصرف تخم کتان ممکن است باعث اسهال، گرفتگی، باد و نفخ شکم شود.
تداخلات
اگر هر نوع دارو و یا مکملی را به طور منظم مصرف می‌کنید، قبل از شروع به مصرف تخم کتان با پزشک‌تان مشورت نمایید. تخم کتان ممکن است با بعضی از داروهای مسکن، داروهای رقیق کننده خون، داروهای فشارخون، کلسترول خون، داروهای هورمونی و داروهای دیابت تداخل داشته باشد. همچنین تخم کتان را در کنار مخمر سنت جان و یا سنبل الطیب با احتیاط مصرف نمایید.
از طرفی افرادی که دچار بیماری‌هایی مانند اندومتریوز، تخمدان پلی کیستیک و فیبرویید می‌باشند، نیز باید از مصرف تخم کتان اجتناب نمایند. محققان اظهار می‌دارند مردانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات می‌باشند، باید از مصرف تخم کتان اجتناب نمایند.
نحوه مصرف تخم کتان، دانه، پودر یا روغن کتان؟
از آنجا که پودر کرده تخم کتان داری ۵۰ کیلو کالری است و تخم کتان پودر نکرده دارای ۳۶ کیلو کالری است، بهتر است که تا می‌توانید از پودر کردن آن جلوگیری کنید و به طور دم کرده آن را مصرف کنید، اما اگر فعالیت بدنی خوبی دارید، می‌توانید از پودر تخم کتان استفاده کنید. از روغن کتان فقط برای استفاده بر روی غذا و به دور از حرارت استفاده کنید، چرا که روغن کتان یکی از روغن‌هایی است که سریع اکسایش می‌شود و اگر بسوزد موجب ضررهایی برای بدن می‌شود، که کار سلول‌ها را مختل می‌کند.
