سنا نوعی گیاه گلدار دارویی است از این گیاه معمولا برای درست کردن چای استفاده می‌شود. سال‌هاست که از برگ، پوسته و غلاف بیرونی گیاه سنا برای درست کردن چای به‌عنوان مُسهل و ملَیِن بهره می‌برند. از خواص برگ سنا می‌توان به درمان یبوست، درمان التهاب و مشکلات پوستی اشاره کرد. در این مقاله شما را با خواص برگ سنا، این گیاه درمانی آشنا خواهیم کرد.
خواص برگ سنا چیست؟
ازجمله خواص برگ سنا باید به رفع موقتی یبوست اشاره کرد. ضمن اینکه برای تمیز کردن دستگاه گوارش و روده‌ها برای انجام برخی از آزمایش‌ها نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد (مثلا قبل از انجام کولونوسکوپی). برگ سنا یکی از معروف‌ترین ملین‌های طبیعی است. البته باید دقت کنید که با شناخت درست خواص برگ سنا مشکلات احتمالی برای بدن‌تان به‌وجود نخواهد آمد.
چای سنا چیست؟
گیاه سنا از گونه‌ی بزرگی از گیاهان گلدار تیره باقلاسانان و زیرتیره ارغوانیان به وجود می‌آید. این گیاه متعلق به مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مانند آفریقا و هند است. برخی از انواع وحشی آن هم (Cassia hebecarpa و Cassi marilandica) در شرق آمریکا می‌روید. از برگ، غلاف و پوسته‌ی بیرونی و میوه‌ی سنا می‌توان فراورده‌های دارویی مانند چای و مکمل‌های دیگر را تولید کرد. چای سنا معمولا از دو نوع خاص این تیره‌ی گیاهی موسوم به سنای انگلیسی و مصری به‌دست می‌آید. آیا سنا نوعی ملین و برطرف‌کننده‌ی یبوست است؟ در پاسخ باید گفت که بله. ازجمله خواص برگ سنا می‌توان به رفع این مشکلات اشاره کرد.
اگر ملین را ماده و عاملی برای سهولت تخلیه روده‌ها بدانیم، سنا هم یک ملین خواهد بود. در واقع، سنا می‌تواند به تحریک و افزایش انقباضات روده‌ها کمک کند و یبوست را ازبین ببرد. افزایش انقباضات روده به‌خاطر وجود مؤلفه‌های شیمیایی فعال سنا است که گلیکوزیدهای آنتراکوئینون (anthraquinone glycosides) نام دارند. به این مواد سنوسید (sennosides) گفته می‌شود. سنا تنها زمانی به‌عنوان ملین مؤثر واقع می‌شود که سنوسیدهای موجود در آن به رایناترونز (rheinanthrones) تبدیل بشوند. این تبدیل هم کار باکتری‌های مفید روده بزرگ است.
عوارض جانبی سنا چیست؟ ازجمله شایع‌ترین عوارض جانبی مصرف سنا می‌توان به مشکلات گوارشی اشاره کرد. البته این مشکل هم با مصرف به‌اندازه‌ی سنا و عدم استفاده محصولات سنا بیش از یک هفته رفع می‌شود.
کاربردها و خواص برگ سنا چیست؟
- رفع یبوست؛
- درمان بواسیر (هموروئید)؛
- درمان سندروم روده تحریک پذیر (IBS)؛
- آماده شدن برای انجام کولونوسکوپی؛
- مدر بودن؛
- مراقبت از پوست و مو؛
- ضد انگل؛
- برای درمان بیماری های التهابی و سرطان روده.
۱. درمان یبوست
یکی از خواص برگ سنا رفع مشکل شایع یبوست است. به‌همین‌خاطر کسانی که دچار یبوست هستند، به استفاده از سنا روی می‌آورند. سازمان غذاوداروی آمریکا (FDA) هم چای سنا را به‌عنوان ماده‌ای درمانی و بدون نیاز به نسخه معرفی کرده است؛ اما گیاه سنا چطور به رفع یبوست کمک می‌کند؟ در پژوهش‌های بالینی کنترل‌شده، اثرات مصرف سنا روی روده به این صورت بوده که این ماده باعث شُل شدن شکم می‌شود و در افزایش حجم مدفوع و تعداد دفعات دفع هم نقش دارد.
گیاه سنا در نقش ملین هم اثرات مثبت خود را سریع نشان می‌دهد. معمولا مدت ۸ ساعت طول می‌کشد تا مصرف گیاه سنا برای رفع مشکل اثر کند. احتمال دارد که این اثرگذاری در بازه‌ای ۶ تا ۱۲ ساعتی نیز به‌طول بینجامد. بهتر است چای سنا را قبل از خواب بنوشید تا صبح روز بعد، روده‌هایتان به‌کار بیفتد. مصرف چای سنا به‌عنوان درمانی خانگی به‌طور موقتی مناسب است، اما راهکاری دائمی نیست.
۲. درمان هموروئید (بواسیر)
هموروئید، تورم رگ‌ها در مقعد و قسمت تحتانی رکتوم (راست‌روده) است. بواسیر یا هموروئید می‌تواند نشانه‌ی یبوست و فشاری باشد که به این ناحیه در هنگام دفع وارد می‌شود. این مشکل بسیار ناخوشایند و دردآور است و بسیاری از مبتلایان به آن به‌دنبال درمان‌های خانگی مناسب آن هستند. یکی از خواص برگ سنا در کاهش یبوست و فشار دفع است. به‌همین‌خاطر مصرف چای آن از سوی بیماران مبتلا به هموروئید، منطقی به‌نظر می‌رسد. عملکرد سنا برای رفع یبوست به این شکل است که دیواره‌ی روده را تحریک و روده را نرم می‌کند.
۳. درمان سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)
یکی از رایج‌ترین نشانه‌های سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر، وقوع تغییرات در حرکات روده است. این تغییرات باعث بروز اسهال یا یبوست می‌شود. اگر مشکل مبتلایان به این سندروم به‌شکل یبوست ظهور پیدا کند، استفاده از خواص برگ سنا مفید واقع خواهد شد. اطبای سنتی، استفاده از چای سنا را هنگامی که لاکتولوز بی‌اثر می‌شود، به بیماران خود توصیه می‌کنند. البته مطالعات و پژوهش‌های در این زمینه همچنان ادامه دارد و دانشمندان قطعا اثرگذاری سنا در درمان سندروم روده تحریک پذیر را اعلام نکرده‌اند. پس اگر به این بیماری دچار هستید، باید قبل از مصرف چای یا سایر فراورده‌های سنا با پزشک معالج خود مشورت کنید.
۴. آماده شدن برای انجام کولونوسکوپی
گاهی‌اوقات هم از چای سنا برای پاک سازی روده بزرگ قبل از انجام آزمایش کولونوسکوپی استفاده می‌شود. شاید بپرسید، کولونوسکوپی چیست؟ این آزمایش راهکاری درمانی برای مشاهده‌ی درون کلون یا روده‌ی بزرگ است. روده‌ی بزرگ، آخرین بخش دستگاه گوارش است و قبل از انجام کولونوسکوپی باید کاملا از مواد زائد تخلیه شود. به‌نظر می‌رسد مصرف سنا به‌شکل خوراکی تأثیراتی مشابه روغن کرچک و محصولات رایج قدیمی مانند بیزاکودیل در تخلیه‌ی روده دارد. این مورد از خواص برگ سنا می‌تواند به رفع مشکلاتی نظیر سوءهاضمه، جمع شدن باد در روده و انقباضات آن هم کمک کند.
۵. مدر بودن
از سایر خواص برگ سنا می‌توان به ادرارآور بودن آن اشاره کرد. این گیاه موجب دفع ادرار و خارج شدن چربی، نمک، آب اضافی و سم زدایی بدن می‌شود. این ماده گیاهی می‌تواند موجب کمبود آب بدن هم بشود. پس اگر آن را مصرف می‌کنید به آب‌رسانی بدن توجه داشته باشید.
۶. مراقبت از پوست و مو
چای سنا با داشتن مقادیری تانین، رِزین و اسانس قادر به درمان زخم، درمان سوختگی و قارچ پوستی است. خواص ضدمیکروبی آن هم به درمان آکنه و سایر ناراحتی‌های پوستی کمک می‌کند.
این ماده‌ی گیاهی برای پرپشت‌شدن و افزایش ضخامت و حجم موها نیز مفید است. سنا می‌تواند به درخشان شدن موها هم کمک کند. مثلا باعث می‌شود تا موی طلایی حالت بلوند مایل به خاکستری پیدا کند.
۷. ضد انگل
موادی نظیر سنوسید که در چای سنا وجود دارد به آن خاصیت ضدانگلی می‌دهد. سنا با ریشه‌کن کردن کرم‌ها و انگل روده باعث می‌شود که جذب مواد مغذی در بدن بهتر صورت بگیرد.
۸. درمان بیماری‌های التهابی و سرطان روده
از دیرباز تا کنون از سنا برای رفع مشکلات التهابی بدن نظیر سردرد، التهاب بافت‌ها و مفاصل و تب استفاده می‌شده است. آنتی اکسیدان های موجود در برگ سنا هم به کاهش وقوع بیماری‌های مزمن بدن کمک می‌کند. بنابراین با خنثی کردن رادیکال های آزاد قبل از ایجاد استرس اکسیداتیو، بیماری‌های مزمن و سرطان، به‌ویژه سرطان روده بزرگ، به سلامت بدن کمک می‌کند.
شیوه‌ی درست کردن چای سنا چگونه است؟
برای درست کردن چای سنا در منزل فقط به مقداری برگ سنا نیاز دارید. اگرچه این چای در خاورمیانه، آسیا و آفریقا بیشتر استفاده می‌شود، در آمریکا و سایر نقاط دنیا هم برگ‌های این گیاه برداشت می‌شود. با کاشت درختچه‌ی سنا در منزل کارتان راحت‌تر می‌شود. بعد از اینکه برگ‌ها رسید و آنها را چیدید و خشک کردید، به‌راحتی می‌توانید از آنها چای درست کنید.
مواد لازم
- یک‌چهارم قاشق چای‌خوری برگ خشک سنا؛
- ۲ فنجان آب (تصفیه‌شده)؛
- نصف قاشق چای‌خوری عسل یا شکر برای طعم دادن به چای.
دستور تهیه چای
- آب را در قوری کوچکی به‌جوش بیاورید؛
- برگ‌های خشک را به آب جوش اضافه کنید تا تمام قوری پر شود. آنها را ۸ تا ۱۰ دقیقه بخیسانید؛
- مخلوط را در فنجان یا هر ظرفی که موردنظرتان است بریزید؛
- درصورت تمایل به آن شکر، عسل یا هر چه دوست دارید، اضافه کنید.
چقدر طول می‌کشد تا چای سنا اثر کند؟
۱ تا ۳ ساعت بعد از نوشیدن دمنوش سنا باید منتظر تأثیر آن در بدن باشید. بدن هر فرد از نظر سوخت‌وساز با دیگری متفاوت است. به‌خاطر این عامل و عوامل مختلف دیگر سرعت اثرگذاری چای سنا هم در بدن افراد گوناگون با هم فرق می‌کند. بااین‌حال، اگر داروی دیگری مصرف نمی‌کنید و با معده‌ی خالی چای را میل کرده‌اید، باید طی ۲ ساعت پس از خوردن چای منتظر دیدن اثرات آن باشید. اگر می‌خواهید از خواص برگ سنا بهره ببرید باید از میزانِ کم، مصرف را شروع کنید تا اثرات و نتایج آن را ارزیابی و مشاهده کنید. ملین بودن سنا گاهی به‌صورت شدید نمایان می‌شود و ممکن است افراد با معده‌ی حساس را اذیت کند. چای سنا را به‌اندازه‌ای که با بدن‌تان سازگار است، مصرف کنید. یادتان باشد که مصرف این چای در بلندمدت توصیه نمی‌شود.
عوارض جانبی چای سنا چیست؟
چای سنا بسیار قوی است و باید با هدف رفع مشکلی خاص مصرف شود. قبل از اضافه کردن این چای به برنامه‌ی غذایی خود بهتر است با پزشک مشورت کنید. عوارض جانبی ناشی از مصرف افراطی چای سنا به قرار زیر است:
۱. وابستگی
مصرف چای سنا در بلندمدت مانع از عملکرد صحیح روده‌ها می‌شود. علت این است که روده‌ها به سنوسیدهای موجود در سنا وابسته می‌شوند و چنین وابستگی و اعتیادی به‌سختی ازبین می‌رود. بنابراین با قطع مصرف چای سنا، امکان بروز یبوست و ناراحتی های معده به‌وجود می‌آید. مصرف چای سنا بیش از ۲ هفته توصیه نمی‌شود.
۲. عوارض جانبی الکترولیت
مصرف متداوم چای سنا منجر به برهم‌خوردن تعادل مواد شیمیایی بدن می‌شود. این اثرات به‌صورت کاهش سطح الکترولیت‌های بدن خود را نشان می‌دهند. مثلا در صورت کمبود پتاسیم بدن، حتی خطر مرگ هم وجود خواهد داشت.
۳. کاهش انعقاد خون و خطر برای سلامت قلب
چای سنا بر انعقاد خون هم اثر می‌گذارد. بنابراین اگر شخصی داروهای ضدانعقاد مصرف می‌کند، نوشیدن چای سنا در روند درمانش تداخل ایجاد خواهد کرد.
۴. اثرات نامناسب روی زنان باردار و شیرده
بانوانی که در دوران بارداری یا شیردهی هستند، نباید از چای سنا استفاده کنند، زیرا روی روده‌ها اثرات مستقیم دارد.
۵. مسمومیت کبدی
مصرف چای سنا در بلندمدت باعث مسمویت‌های کبد می‌شود.
از عوارض خفیف‌تر مصرف چای سنا نیز می‌توان از این موارد نام برد:
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- نرسیدن آب کافی به بدن؛
- انقباضات شکمی؛
- ضعف ماهیچه ها؛
- افزایش میزان ادرار.
