اکالیپتوس گیاهِ همیشه‌سبز بومی استرالیاست که رشد سریعی دارد. از اکالیپتوس در محصولات مختلفی استفاده می‌شود. ازجملهٔ آنها می‌توان به داروهای درمان سرماخوردگی، کرم‌ها و پمادهای مُسکن عضلات و درد مفاصل، عطرها، لوازم آرایشی و بهداشتی، طعم‌دهنده‌ها، محصولات دندانپزشکی و همچنین محلول‌های صنعتی اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر با خواص اکالیپتوس، ادامهٔ این مطلب را از دست ندهید.
- اکالیپتوس چیست؟
- خواص اکالیپتوس برای سلامتی و کاربردهای آن
- کاربردهای اکالیپتوس
- احتیاط و عوارض اکالیپتوس
اکالیپتوس چیست؟
اکالیپتوس به سردهٔ بزرگی از درختان گل‌ده اطلاق می‌شود که بیش از ۷۰۰ گونهٔ مختلف را در بر می‌گیرد که اغلب آنها در نیوزیلند و استرالیا وجود دارند. برخی از گونه‌های رایج اکالیپتوس در جنوب شرق آسیا نیز به‌وفور وجود دارند. گونه‌های مختلف اکالیپتوس از لحاظ اندازه بسیار متفاوت‌اند. بااین‌حال همهٔ گونه‌های آن برگ‌هایی دارند که با غده‌های روغنی پوشیده شده‌اند. بیشتر خواص اکالیپتوس نیز از این غده‌های روغنی سرچشمه می‌گیرد. در بین گونه‌های مختلف اکالیپتوس «اکالیپتوس نیلی» عمده‌ترین منبع برای تهیهٔ روغن اکالیپتوس در سطح جهان است.
اکالیپتوس به‌خاطر فوایدش به بسیاری از مناطق استوایی نیز راه یافته است. بااین‌حال هنوز هم از صادرات عمدهٔ قارهٔ اقیانوسیه محسوب می‌شود. هزاران سال است در طب چینی‌ها، هندی‌ها، یونانی‌ها و سایر نقاط اروپا برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از اکالیپتوس استفاده می‌شود. پس از فرایندهای تبخیر و تقطیر برگ اکالیپتوس، روغنی به‌دست می‌آید. این روغن مایعی بی‌رنگ با بوی چوبی، شیرین و قوی است. روغن اکالیپتوس حاوی یک ترکیب شیمیایی به‌نام «اوکالیپتول» است.
برگ اکالیپتوس حاوی فلاوونوئیدها و تانن‌هاست. فلاونوئیدها آنتی اکسیدان های گیاهی هستند و تانن‌ها نیز ترکیباتی هستند که به کاهش التهابات کمک می‌کنند.
خواص اکالیپتوس برای سلامتی و کاربردهای آن
اکالیپتوس فواید بسیاری برای سلامتی دارد. البته هنوز برخی از این فواید در تحقیقات به اثبات نرسیده‌اند. در ادامه به بررسی برخی خواص اکالیپتوس برای سلامتی می‌پردازیم.
۱. خاصیت ضد میکروبی اکالیپتوس
در اواخر قرن نوزدهم در بیمارستان‌های انگلستان از روغن اکالیپتوس برای ضدعفونی‌کردن کاتترهای ادراری استفاده می‌شد. امروزه محققین درحال انجام تحقیقات تازه‌ای برای استفاده از اکالیپتوس به عنوان ماده‌ای ضدعفونی‌کننده هستند.
در فوریه سال ۲۰۱۶ پژوهشگران صربستانی شواهدی یافتند که نشان می‌دهد اکالیپتوس می‌تواند خاصیت ضدمیکروبی داشته باشد. آنها نتیجه گرفتند که استفاده از یک گونه از روغن ضروری اکالیپتوس همراه با برخی آنتی‌بیوتیک‌های رایج می‌تواند به پیشرفت استراتژی‌های درمانی جدید برای برخی از عفونت‌ها منجر بشود. آنها امیدوارند که این یافته‌ها بتواند موجب کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها بشود.
بر اساس مطالعه‌ای که در مجلهٔ میکروبیولوژی بالینی و عفونت به چاپ رسید روغن اکالیپتوس می‌تواند بر روی برخی باکتری‌های بیماری‌زای مجاری فوقانی تنفسی خاصیت ضدباکتریایی داشته باشد. ازجملهٔ این باکتری‌ها می‌توان به هموفیلوس آنفولانزا و برخی سویه‌های استرپتوکوکوس اشاره کرد. هموفیلوس آنفولانزا مسئول گسترهٔ عظیمی از عفونت‌هاست.
۲. سرماخوردگی و مشکلات تنفسی
اکالیپتوس در بسیاری از محصولات درمان سرماخوردگی وجود دارد و می‌تواند به کاهش علائم ناشی از آن مانند سرفه‌کردن کمک بکند. در درمان‌های گیاهی غرغره با برگ تازهٔ اکالیپتوس برای بهبود گلودرد، سینوزیت و برونشیت رایج است. همچنین استنشاق بخار روغن اکالیپتوس می‌تواند خاصیت ضداحتقان داشته باشد و استفاده از آن یک درمان خانگی معروف برای سرماخوردگی و برونشیت است.
از اکالیپتوس می‌توان به‌عنوان یک خلط‌آور طبیعی برای کاهش خلط گلو و گرفتگی استفاده کرد. بسیاری از داروهای سرفه محتوی روغن اکالیپتوس هستند.
بااین‌حال محققان با مطالعات بیشتر می‌خواهند نقش دقیق عصارهٔ برگ اکالیپتوس را در درمان عفونت‌های دستگاه تنفسی مشخص بکنند.
۳. اکالیپتوس و سلامت دندان
در بسیاری از دهان‌شویه‌ها و محصولات دندانپزشکی از خاصیت ضدباکتری و ضدمیکروبی اکالیپتوس استفاده شده است. اکالیپتوس با مبارزه با باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان و پیوره (بیماری بافت‌های اطراف دندان) می‌تواند در سلامت دندان نقش مهمی داشته باشد.
براساس مطالعه‌ای استفاده از عصارهٔ اکالیپتوس در آدامس‌ها می‌تواند به بهبود سلامت دندان و پیشگیری از برخی بیماری‌های دهان کمک بکند.
۴. عفونت‌های قارچی و زخم‌های پوستی
مرکز پزشکی دانشگاه مریلند نقش اکالیپتوس در درمان‌های سنتی عفونت های قارچی و زخم‌های پوستی را به‌طور کامل توضیح می‌دهد و آن را ماده‌ای مؤثر در این راه می‌داند. برای استفاده از این خاصیت اکالیپتوس می‌توانید از برگ، چای یا روغن اکالیپتوس استفاده بکنید. البته نباید فراموش بکنید که درصورت استفاده از روغن اکالیپتوس ابتدا آن را با روغن حامل رقیق بکنید.
۵. خاصیت ضدالتهابی
اکالیپتوس یک مادهٔ ضدالتهاب قوی است. بنابراین مصرف چای آن می‌تواند فواید بسیاری داشته باشد. از تسکین دردها گرفته تا محافظت از قلب از خواص ضدالتهابی اکالیپتوس سرچشمه می‌گیرد. چای اکالیپتوس اغلب برای افرادی که از آسم، التهاب مفصل و کشیدگی عضلات رنج می‌برند، توصیه می‌شود. مصرف چای اکالیپتوس می‌تواند به بهبود دردها کمک بکند. چای اکالیپتوس می‌تواند موجب کاهش التهابات در رگ‌های خونی و سرخرگ‌ها بشود. چای اکالیپتوس از بروز تصلب شرایین جلوگیری می‌کند و می‌تواند از شما در برابر حمله قلبی و سکته مغزی محافظت بکند.
۶. خاصیت آرامش‌بخش
خاصیت آرامش‌بخش اکالیپتوس می‌تواند فواید بسیاری داشته باشد. اما چای اکالیپتوس به‌طور خاص برای کسانی که دچار استرس مزمن هستند، توصیه می‌شود. هورمون‌های استرس بدن می‌توانند تأثیرات مخربی بر سوخت‌وساز و سلامت عمومی بدن‌تان داشته باشند. بنابراین مصرف یک فنجان چای اکالیپتوس می‌تواند در کاهش این هورمون‌های خطرناک استرس و کاهش فشار روانی موثر باشد.
۷. دافع حشرات
اکالیپتوس روشی مؤثر برای دفع حشرات و نابودی آنهاست. ایالات متحدهٔ آمریکا در سال ۱۹۴۸ رسماً روغن اکالیپتوس را به‌عنوان ماده‌ای حشره‌کش و کنه‌کش به ثبت رساند. عده‌ای روغن اکالیپتوس لیمویی را برای دفع حشرات ازجمله پشه توصیه می‌کنند.
براساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۲ انجام گرفت محققانی از دهلی‌نو هندوستان اعلام کردند که استفاده از روغن اکالیپتوس نیلی می‌تواند در برابر لارو و شفیرهٔ مگس خانگی مؤثر باشد. آنها سپس این ماده را به‌عنوان گزینه‌ای مناسب برای استفاده در محصولات دوست‌دار محیط‌زیست برای کنترل مگس خانگی پیشنهاد دادند.
۸. خاصیت تسکین درد
عصارهٔ اکالیپتوس می‌تواند به تسکین درد کمک بکند و مطالعات نیز نشان دادند که روغن آن ممکن است خاصیت ضددرد داشته باشد. براساس مطالعه‌ای که در مجلهٔ آمریکایی پزشکی فیزیکی و توانبخشی به‌چاپ رسید پژوهشگران توانستند به‌کمک منتول (اکالیپتومینت) درد ساعد قدامی در ده نفر را بهبود بدهند.
منتول یک داروی بدون‌نسخه با نام عمومی «متیل سالیسیلات» موضعی است. از منتول برای درمان درد عضلات و مفاصل مرتبط با کشیدگی، پیچ‌خوردگی، التهاب مفصل، کوفتگی و کمردرد استفاده می‌شود. دانشمندان نتیجه گرفتند که منتول می‌تواند واکنش‌های فیزیولوژیک چشمگیری را ایجاد و درنتیجه به تسکین درد کمک بکند.
۹. تحریک دستگاه ایمنی
روغن اوکالیپتوس می‌تواند واکنش‌های دستگاه ایمنی را تحریک بکند. پژوهشگران دریافتند که روغن اکالیپتوس می‌تواند واکنش بیگانه‌خواری دستگاه ایمنی را در برابر عوامل بیماری‌زا در موش‌ها افزایش بدهد. بیگانه‌خواری (فاگوسیتوز) فرایندی است که در آن دستگاه ایمنی اجزای خارجی را نابود و مصرف می‌کند.
چای اکالیپتوس نیز برای تقویت سیستم ایمنی بسیار مفید است. بنابراین اگر به‌دلیل استرس، بیماری یا خستگی دستگاه ایمنی‌تان ضعیف شده، چای اکالیپتوس می‌تواند دوباره آن را تقویت بکند.
سایر بیماری‌هایی که اکالیپتوس می‌تواند به درمان‌شان کمک بکند، عبارت‌اند از:
- التهاب مفصل که این امر به‌خاطر خاصیت ضدالتهاب اکالیپتوس است؛
- گرفتگی بینی؛
- زخم‌ها و سوختگی‌ها؛
- تبخال که این امر به‌خاطر خاصیت ضدالتهاب اکالیپتوس است؛
- بیماری‌های مثانه؛
- دیابت که اکالیپتوس با کاهش قند خون می‌تواند به بهبود آن کمک بکند؛
- تب؛
- آنفولانزا.
۱۰. کنترل دیابت
اگرچه سازوکار شیمیایی دقیق تأثیر اکالیپتوس بر بهبود دیابت مشخص نیست، اما براساس تحقیقات دم‌کردن برگ‌های اکالیپتوس می‌تواند راهی برای پیشگیری و درمان دیابت باشد. اگر اکنون به این بیماری مبتلا هستید یا می‌خواهید با تغییراتی در سبک زندگی‌تان از بروز آن جلوگیری بکنید، نوشیدن ۱ تا ۲ فنجان چای اکالیپتوس در روز می‌تواند یک استراتژی مؤثر باشد. البته توصیه می‌شود قبل از این کار با پزشک مشورت بکنید. زیرا بسته به نوع دیابتی که دارید یا در معرض آن قرار دارید، توانایی اکالیپتوس در کاهش قند خون می‌تواند خطرناک باشد.
کاربردهای اکالیپتوس
درخت اکالیپتوس مصارف فراوانی دارد. می‌توان از روغن یا چای اکالیپتوس که فواید بسیاری دارند، استفاده کرد.
۱. روغن اکالیپتوس
قطعا روغن اکالیپتوس، مفیدترین محصول درخت اکالیپتوس است. البته پوست و برگ‌های درخت اکالیپتوس نیز در بسیاری از فرهنگ‌ها از ارزش بالایی برخوردار است.
۲. برگ اکالیپتوس
چای تهیه‌شده از برگ‌های اکالیپتوس به‌خاطر خواص درمانی‌اش بسیار معروف است. برگ‌های اکالیپتوس منبع تغذیه‌ای بسیاری از گونه‌های جانوری در استرالیا و نیوزیلند است. شاید معروف‌ترین این جانوران کوالا باشد.
۳. منبع چوب و کاغذ
اکالیپتوس با سرعت بالای رشد خود منبع باارزشی برای تهیهٔ چوب و کاغذ محسوب می‌شود.
احتیاط و عوارض اکالیپتوس
بر اساس اعلام انجمن ملی رایحه‌درمانی ممکن است برخی روغن‌های ضروری خطرناک باشند. اما آن دسته که به‌طور تجاری از منابع معتبر وجود دارند، خطری ندارند. بسیار مهم است که از روغن‌های ضروری خالص، معتبر و اصل استفاده بکنید.
استفاده از روغن اکالیپتوس بر روی پوست به‌شرطی که رقیق شده باشد، ایرادی ندارد. بنابراین قبل از استفاده از آن باید آن را با یک روغن حامل مانند روغن زیتون ترکیب بکنید. مقدار روغن اکالیپتوس باید ۱ تا ۵ درصد و میزان روغن حامل باید بین ۹۵ تا ۹۹ درصد باشد. برای تهیهٔ چنین ترکیبی باید ۱ تا ۵ قطره روغن اکالیپتوس را در یک اونس از روغن حامل بریزید.
اکالیپتوس می‌تواند باعث احساس سوزش و تحریک بشود. بنابراین نباید از آن در نزدیکی چشم استفاده بکنید.
بهتر است قبل از استفاده از اکالیپتوس یک آزمون آلرژی انجام بدهید. زیرا اکالیپتوس بسیار حساسیت‌زا (آلرژیک) است. انجام این آزمون می‌تواند با افزودن یک قطره روغن اکالیپتوس به روغن حامل و ریختن آن بر روی بازو انجام بشود. اگر تا ۲۴ ساعت هیچ واکنش منفی‌ای بروز نکرد، استفاده از اکالیپتوس برای‌تان بی‌خطر است. ممکن است به‌مرور زمان فرد نسبت به یک محصول حساس شده و با مصرف آن دچار آلرژی بشود. اگر در گذشته نسبت به اکالیپتوس حساسیت نداشته‌اید، اما به‌تازگی با مصرف آن علائم حساسیت در شما بروز می‌کند، مصرف آن را قطع بکنید.
مصرف خوراکی روغن اکالیپتوس خطرناک است و می‌تواند باعث مسمومیت فرد بشود. اکالیپتوس می‌تواند وضعیت برخی مبتلایان به آسم را بدتر بکند. اما در غیراین‌صورت اکالیپتوس می‌تواند به کاهش علائم آسم کمک بکند.
عوارض جانبی احتمالی مصرف اکالیپتوس عبارت‌اند از:
- اسهال؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- ناراحتی معده.
گیجی، احساس خفگی و کوچک‌شدن مردمک چشم از علائم مسمومیت با روغن اکالیپتوس هستند. همچنین باید بدانید که ممکن است اکالیپتوس با برخی داروها تداخل داشته باشد و بر روی کبد تأثیر بگذارد.
معمولا کودکان نسبت به روغن‌های ضروری حساس‌ترند. بنابراین آنها باید با احتیاط بیشتری این محصولات را مصرف بکنند. همچنین مصرف روغن اکالیپتوس باید در دوران بارداری متوقف بشود.
