اسطوخدوس از گیاهان بومی آفریقا و مناطق کوهستانی مدیترانه است. روغنی که از تقطیر بخش گل‌دار برخی از گونه‌های این گیاه گرفته می‌شود، خواص دارویی دارد و برای مصارف آرایشی نیز استفاده می‌شود. خوردن روغن ضروری اسطوخدوس، در مقایسه با مصرف گیاهی آن، برای بدن مضر است و حالتی سمی دارد. در ادامه به معرفی خواص اسطوخدوس و مضرات این گیاه می‌پردازیم.
خلاصه‌ای از خواص اسطوخدوس و مضرات آن
اسطوخدوس در آفریقای شمالی و کوه‌های مدیترانه رشد می‌کند و اغلب برای تهیه‌ی روغن ضروری آن کشت می‌شود. از جمله خواص اسطوخدوس برای مصارف دارویی می‌توان به درمان اضطراب، عفونت‌های قارچی، ریزش مو و انواع زخم‌ها اشاره کرد. تحقیقاتی در زمینه‌ی تأثیر اسطوخدوس برای درمان افسردگی، فشار خون بالا، حالت تهوع، دردهای قاعدگی، اگزما و بسیاری از بیماری‌های دیگر انجام شده است؛ اما هنوز به نتیجه‌ی قابل‌قبولی نرسیده و به‌نظر نمی‌رسد که این گیاه در درمان این بیماری‌ها تأثیر داشته باشد. سازمان غذا و داروی آمریکا اسطوخدوس را تأیید نکرده است و نمی‌توان از آن به‌عنوان داروی تأیید و تجویزشده استفاده کرد.
مصارف اسطوخدوس
گیاه اسطوخدوس برای مصارف پوست و زیبایی کاربرد دارد و معمولا برای تولید رایحه‌ی خوش و شامپوها به‌منظور پاک‌سازی پوست استفاده می‌شود. اسطوخدوس بدون نیاز به تجویز پزشک به فروش می‌رسد. برخی از گونه‌های این گیاه وجود دارند که از آنها برای اضافه کردن عطر و طعم جدید به غذاها و خوراکی‌ها استفاده می‌شود.
اسطوخدوس همچنین خواص درمانی فراوانی دارد که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم.
خواص اسطوخدوس برای سلامتی
روغن اسطوخدوس دارای خواص ضدعفونی‌کننده و ضدالتهابی است که می‌تواند در درمان سوختگی‌های جزئی و نیش حشرات مؤثر باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که این گیاه احتمالا در درمان اضطراب، بی‌خوابی، افسردگی و خستگی نیز نقش دارد.
نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهند که مصرف دمنوش اسطوخدوس در برطرف کردن مشکلات گوارشی مثل استفراغ، حالت تهوع، گاز روده، درد معده و تورم شکمی نقش دارد. اسطوخدوس همچنین برای کاهش سردرد، رگ‌به‌رگ شدن مفاصل، دندان درد و جراحت نیز توصیه می‌شود. از دیگر خواص اسطوخدوس می‌توان به جلوگیری از ریزش مو اشاره کرد.
عفونت‌های قارچی
بر اساس مطالعاتی که در مجله‌ی Medical Microbiology منتشر شده، روغن اسطوخدوس می‌تواند در مقابله با عفونت‌های مقاوم در برابر داروهای ضدقارچی مؤثر باشد. این مطالعات نشان می‌دهند روغن اسطوخدوس می‌تواند انواع مختلفی از آسیب‌هایی را که باعث بیماری‌های پوستی می‌شوند، از بین ببرد. روغن ضروری اسطوخدوس که از تقطیر گونه‌ی Lavandula (لاواندولا) به دست می‌آید، در نابود کردن پوسته‌ی سلول‌های قارچی نقش دارد و به همین دلیل می‌تواند در درمان عفونت‌های قارچی مؤثر باشد. در یکی از مطالعات مشخص شد که روغن گونه‌ی لاواندودا بسیار قوی بوده و برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌های قارچی کاربرد دارد.
درمان زخم
تحقیقاتی در زمینه‌ی مقایسه‌ی انواع مختلف روش‌های درمان زخم در مجله‌ی Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine به چاپ رسیده است که محققان در آن، به مقایسه‌ی تأثیر تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)، محلول نمکی، povidone iodine یا همان بتادین و روغن اسطوخدوس پرداختند. این روش‌های درمانی روی موش‌های آزمایشگاهی اعمال شد.
مطالعات نشان دادند که زخم‌ها در روش تحریک الکتریکی عصبی از روی پوست و روغن اسطوخدوس، سریع‌تر از دو روش دیگر بسته شدند. این بررسی نشان می‌دهد که روغن اسطوخدوس اثر شتاب‌دهنده‌ای بر بهبود زخم دارد.
ریزش مو
از دیگر خواص اسطوخدوس می‌توان به تأثیر آن بر جلوگیری از ریزش مو اشاره کرد. این گیاه احتمالا برای درمان بیماری آلوپسی آرئاتا مؤثر است. در این بیماری، موها در بخش‌های مختلفی از بدن، شروع به ریزش می‌کنند.
تحقیقات نشان داده‌اند که دوره‌ی درمان ۷ ماهه با اسطوخدوس می‌تواند تا ۴۴ درصد در افزایش رشد موها نقش داشته باشد.
اختلالات اضطرابی و شرایط مرتبط با آن
مقاله‌ای که در مجله‌ی ملی Psychiatry in Clinical Practice منتشر شده، به ارزیابی تأثیر سلکسان بر بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی پرداخته است. سلکسان دارویی است که از روغن اسطوخدوس تهیه شده و به شکل کپسول‌های ژلاتینی با دوز ۸۰ میلی‌گرم تهیه می‌شود.
محققان در یک دوره‌ی درمان دو هفته‌ای به این نتیجه رسیدند که سلکسان دارای خواص ضداضطرابی یا کاهش اضطراب است که می‌تواند بیماران مبتلا به اضطراب عمومی یا اضطراب همراه با افسردگی (ساب سیندرومال) را درمان کند.
محققان همچنین دریافتند که رایحه‌ی اسطوخدوس می‌تواند بیماران مضطربی را که برای دردهای دندان به دندان‌پزشکی مراجعه می‌کنند، آرام کند. در این بررسی، سطح اضطراب در ۳۴۰ بزرگ‌سالی که در اتاق انتظار دندان‌پزشکی حضور داشتند، اندازه‌گیری شد. نیمی از بیماران در معرض رایحه‌ی اسطوخدوس قرار گرفتند و نیمه‌ی دیگر در همان حالت قبلی باقی ماندند. این بررسی نشان داد سطح اضطراب در افرادی که در معرض رایحه بودند، کاهش یافته است.
دکتر کریتسیدیما، محقق ارشد این تحقیقات در این باره گفته است: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که اسطوخدوس، قطعا در کاهش فوری اضطراب افرادی که در اتاق انتظار دندان‌پزشکی حضور دارند مؤثر است.»
مهم است بدانید که اسطوخدوس بر کاهش اضطراب و آرام کردن افرادی که تحت درمان‌های دندانی هستند مؤثر است و تأثیری فوری دارد؛ بنابراین، اگر در آینده‌ای نزدیک باید به دندان‌پزشک مراجعه کنید، نمی‌توانید از همین حالا با استفاده از رایحه‌ی اسطوخدوس، اضطراب خود را کاهش دهید، بلکه باید در مطب پزشک از این روش استفاده کنید تا شاهد تأثیر فوری آن باشید.
خواص اسطوخدوس برای کاهش درد عمل لوزه‌برداری در کودکان
تحقیقات نشان داده‌اند که روغن اسطوخدوس می‌تواند حجم داروهای مسکن را که پس از عمل لوزه‌برداری تجویز می‌شود کمتر کند. تیمی از محققان دانشگاه اصفهان در زمینه‌ی تأثیر آروماتراپی (عطردرمانی) با روغن ضروری لاواندولا آنجسفیتولیا بر کاهش درد پس از عمل لوزه‌برداری در کودکان تحقیقاتی را انجام دادند.
در این بررسی، ۴۸ کودک بین ۶ تا ۱۲ سال حضور داشتند که به دو گروه ۲۴ نفره تقسیم شدند. یکی از این دو گروه، علاوه بر داروهای مسکن از اسطوخدوس نیز استفاده کردند.
میزان مصرف استامینوفن و بیداری شبانه در هر کدام از این کودکان به‌مدت سه روز پس از عمل جراحی تحت نظر قرار گرفت. شدت درد آنها نیز اندازه‌گیری شد. در نتیجه‌ی این بررسی‌ها مشخص شد میزان مصرف استامینوفن (که با نام‌های تیلنول یا پاراستامول نیز شناخته می‌شود) در گروهی که از اسطوخدوس استفاده کردند، کاهش یافته است. البته تفاوت چشمگیری در تکرار بیداری شبانه و شدت درد این کودکان مشاهده نشد.
در این مطالعه، گروه کوچکی بررسی شدند؛ بنابراین برای اثبات این خاصیت اسطوخدوس باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
علائم احساسی پیش از قاعدگی
محققان همچنین به مطالعه‌ی خواص اسطوخدوس بر آرام کردن علائم احساسی پیش از قاعدگی پرداختند. بسیاری از زنان در سنین باروری، علائم گوناگونی را در دوران پیش از قاعدگی تجربه می‌کنند؛ این حالت با نام سندروم پیش از قاعدگی نیز شناخته می‌شود.
با وجودی که سندروم پیش از قاعدگی بسیار شایع است، اما هیچ‌کدام از روش‌های درمانی، به‌عنوان درمانی مؤثر شناخته نشده‌اند. به همین دلیل، بسیاری از زنان به‌دنبال روش‌های جایگزین مثل عطردرمانی هستند.
در این زمینه، تحقیقاتی با حضور ۱۷ زن در سنین ۲۰ تا ۲۶ سال با شدت علائم متفاوت انجام شد. گروهی از شرکت‌کننده‌ها در یک دوره‌ی قاعدگی، از روش عطردرمانی با اسطوخدوس استفاده کردند و گروهی دیگر، این دوره را به صورت همیشگی سپری کردند.
در نتیجه‌ی این بررسی مشخص شد که عطردرمانی با اسطوخدوس می‌تواند علائم احساسی پیش از قاعدگی را آرام کند.
اسطوخدوس چه چیزهایی را درمان نمی‌کند؟
هنوز به‌طور قطع مشخص نیست که اسطوخدوس در درمان بیماری‌های زیر مؤثر است یا خیر:
- افسردگی
- کولیک نوزادان (قولنج نوزادی)
- یبوست
- تهوع و استفراغ
- میگرن
- گوش‌درد یا عفونت گوش
- فشار خون بالا
- درد قاعدگی
- اگزما
- دردهای مرتبط با سرطان
- زوال عقل
- شپش
یکی از مطالعات انجام‌شده نشان داد که رایحه‌ی خوش اسطوخودوس می‌تواند تاثیر مثبتی بر بی‌خوابی و افسردگی دانشجویان زن داشته باشد. البته باید در این زمینه تحقیقات بیشتری انجام شود تا تاثیر قطعی روغن اسطوخودوس بر بی‌خوابی و افسردگی به اثبات برسد.
سازمان غذا و داروی آمریکا، مصرف دارویی اسطوخدوس را تأیید نکرده است. اسطوخدوس تنها به‌صورت مکمل فروخته می‌شود و نباید جایگزین دوره‌های درمانی تجویزشده شود. درصد خلوص، امنیت و کیفیت آن نیز متفاوت است، بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که روغن اسطوخدوس را تنها از فروشنده‌های معتبر بخرید.
مؤسسه مالی سلامت (NIH) درباره‌ی مصرف ترکیبی اسطوخدوس با موارد زیر هشدار داده است:
- داروهای مرتبط با خواب‌آلودگی مثل بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و آمبین.
- داروهای مرتبط با کاهش فشار خون مثل کاپتوپریل، انالاپریل و لوزارتان.
اگر از این داروها استفاده می‌کنید، توصیه می‌کنیم قبل از مصرف مکمل اسطوخدوس با پزشک خود مشورت کنید.
خطرات
نتیجه‌ی مطالعاتی که در مجله‌ی New England Journal of Medicine منتشر شده، نشان می‌دهد که مصرف بیش از اندازه‌ی روغن اسطوخدوس بر روی پوست می‌تواند به prepubertal gynecomastia منجر شود؛ حالتی که در آن، بافت سینه در پسرانی که هنوز به بلوغ نرسیده‌اند، بزرگ می‌شود.
بی‌خطر بودن مصرف اسطوخدوس در دوران بارداری و شیردهی نیز هنوز تأیید نشده است. بنابراین قبل از مصرف روغن یا گیاه اسطوخدوس در این دوران، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
اسطوخدوس می‌تواند به کند شدن سیستم عصبی مرکزی منجر شود؛ به همین دلیل پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی، از اسطوخدوس استفاده نکنند.
