خطاهای شناختی نوعی لغزش فکری است که طی فرایند پردازش و تفسیر اطلاعات گریبان آدمی را می‌گیرد. این قسم از خطاها روی تصمیم گیری و قضاوت‌هایمان تأثیر می‌گذارند و می‌توانند نحوه‌ی نگرش و طرز تفکرمان درباره‌ی دنیای اطراف را دگرگون کنند. خطای شناختی ظاهرا باور یا تصمیمی منطقی است که مو لای درزش نمی‌رود، اما در باطن بویی از عقل و منطق نمی‌دهد و علتش هم به محدودیت‌های مغز انسان برمی‌گردد. نیازی به گفتن نیست که همین استدلال‌های معیوب می‌توانند به روابط عاطفی، اجتماعی و حتی روابط شغلی افراد آسیب بزنند. در ادامه قصد داریم به معرفی شایع‌ترین خطاهای شناختی که اولین ملاقات‌های عاطفی‌مان را دستخوش تغییر می‌کنند، بپردازیم و راه گریز از آنها را بیان کنیم. پس با ما همراه باشید.
۱. خطای تأییدی
خطای تأییدی یعنی عمدا به‌دنبال اطلاعاتی بگردیم که موافق دیدگاه خودمان باشند و برعکس اطلاعاتی که خلاف دیدگاه‌مان را ثابت می‌کنند، کلا نادیده بگیریم. درست مثل خبرنگاری که وقتی قرار است راجع‌به موضوع مهمی گزارشی بنویسد، عمدا با کارشناسانی مصاحبه می‌کند که می‌داند موافق دیدگاه شخص خودش حرف می‌زنند.
عواقب
خطای تأییدی می‌تواند باعث شود که پیش خودتان به‌غلط تصور کنید که مثلا طرف مقابل فلان فکر بد را درموردم می‌کند، درحالی‌که در واقعیت این‌طور نیست.
روش کنترل
از نتیجه‌گیری‌های عجولانه بپرهیزید و پیش از اینکه درمورد چیزی نتیجه بگیرید، شواهد کافی جمع کنید. اگر هم تردید دارید، همیشه مثبت اندیشی را انتخاب کنید و به مثبت‌ترین پیامد ممکن بیندیشید.
۲. خطای انتخاب مشاهده
اگر چیزی را یک‌بار ببینید و بعدش به هرجا که نگاه می‌کنید، مدام همان چیز جلوی چشم‌تان ظاهر شود، یعنی به خطای انتخاب مشاهده دچار شده‌اید. درواقع، مغزتان تصمیم گرفته است که فقط همان یک چیز را خوب ببیند و بقیه‌ی چیزها را به‌قیمت توجه خاص به‌همان یک چیز از دایره‌ی توجه‌اش بیرون بیندازد.
عواقب
اگر از آن‌دسته افرادی هستید که تابه‌حال رابطه عاطفی موفق نداشته‌اید یا راحت‌تر بگوییم، از هزاران‌هزار نفر هیچ‌کسی چشم‌تان را نمی‌گیرد، شاید دچار عوارض خطای انتخاب مشاهده شده‌اید.
روش کنترل
وقتی چیزی در کسی توجه‌تان را جلب می‌کند، حواس‌تان باشد که فورا نتیجه‌گیری و قضاوت نکنید و خصوصا هشیار باشید که مغزتان روی همان یک چیز قفل نکند، چراکه ممکن است دیگر نتوانید با افراد جدیدی که هرگز ندیده‌اید، ارتباط مؤثر برقرار کنید.
۳. خطای منفی‌نگری
بسیاری از ما معمولا اتفاقات بد گذشته را خیلی بهتر از اتفاقات خوبی که تجربه کرده‌ایم، به‌خاطر می‌آوریم. هرچیزی که دارای بار منفی است، از افکار و احساسات منفی و آزاردهنده گرفته تا روابط و اتفاقات ناخوشایند، روح‌وروان فرد مبتلا به سوگیری منفی‌نگری را خیلی بیشتر از عوامل مثبت یا خنثی تحت تأثیر قرار می‌دهد. به‌عبارتی، چنین فردی از یک اتفاق احساسی منفی در مقایسه با یک اتفاق همان‌قدر احساسی اما مثبت بیشتر تأثیر می‌پذیرد.
عواقب
کسی که چندین‌بار اقدام به شروع رابطه کرده و بیشتر دفعات تجربه‌ی ناموفقی داشته است، اگر فقط و فقط روابط ناموفقش را به‌خاطر بیاورد، آن‌وقت ممکن است فرصت‌های مناسب را از دست بدهد و شانس شروع رابطه‌ای را که می‌توانسته رابطه‌ی موفقی باشد، از خودش بگیرد. درعوض، به‌جای اینکه فقط روابط ناموفق‌تان را جلوی چشم بیاورید، بهتر است به دفعاتی فکر کنید که تا حدودی موفق پیش رفتید.
روش کنترل
هروقت که به‌یاد اتفاق بدی درمورد روابط گذشته‌تان می‌افتید، فورا ذهن‌تان را به یک اتفاق خوب معطوف کنید. این کار باعث تحولات شیمیایی خاصی در مغز می‌شود که موجب بی‌اثر شدن خاطرات بد می‌شود و همچنین باعث می‌شود که با چهارچوب ذهنی مثبتی پیش به‌سوی هدف‌تان حرکت کنید.
۴. خطای فرافکنی
در خطای فرافکنی فرد تصور کند که واقعیت ذهنی خودش منطبق بر دیگران است. یا به‌عبارتی، یعنی با خودتان فکر کنید که دیگران هم طرز احساسات و واکنش‌هایشان به وقایع پیرامونی قاعدتا مثل خود شماست. علتش هم این است که گاهی ما آدم‌ها نمی‌توانیم تفاوت‌ها را درک کنیم.
عواقب
اگر تصورتان این باشد که لزوما همه‌ی مردها و زن‌ها شبیه هم فکر می‌کنند، آن‌وقت است که در تعاملات‌تان با جنس مخالف به مشکل برخواهید خورد.
روش کنترل
لحظه‌ای با خودتان فکر کنید که فرایند تفکر در طرف مقابل چه مسیری را طی می‌کند. اما توصیه‌ی بهتر اینکه خودتان را به مراقبه روزانه عادت بدهید تا ببینید که چقدر از فرافکنی‌هایتان نسبت به دیگران کاسته خواهد شد.
۵. خطای خوش‌بینی
در خطای منفی‌نگری گفتیم که فرد به‌طرز عجیبی فقط اتفاقاتی را که بر وفق مرادش پیش نرفته‌اند به‌خاطر می‌آورد، اما فردی که به خطای خوش‌بینی دچار است، نگاهش نسبت به برنامه‌های آینده بیش‌ازحد خوش‌بینانه می‌شود.
عواقب
ممکن است وقتی که هیچ علت موجهی وجود ندارد، با خوش‌بینی توجیه‌ناپذیر وارد رابطه‌ای شوید که عاقبت خوشی ندارد. با خوش‌بینی بی‌مورد ممکن است شواهدی را که بر غلط‌بودن انتخاب‌تان دلالت دارند، به‌سادگی نادیده بگیرید و وقت‌تان را در رابطه‌ای که از همان اولش مشخص بود به‌جایی نمی‌رسد، تلف کنید.
روش کنترل
تا می‌توانید با خودتان روراست باشید و در اولین فرصت از خودتان بپرسید که از این‌همه انرژی و وقتی که در یک رابطه صرف کرده‌اید، چقدرش نتیجه داده است. این پرسش نه‌تنها درمورد روابط عاطفی بلکه در بسیاری موقعیت‌های دیگر نیز کاربرد دارد.
خطاهایی که تابه‌اینجا مرور کردیم، باعث می‌شوند که در روابط‌مان با پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی مواجه شویم که بیشترشان از خطاهای شناختی آب می‌خورند، حال آنکه اگر در کنترل خطاها و سوگیری‌های شناختی موفق عمل کنیم، می‌توانیم روابط مؤثرتر و شفاف‌تری داشته باشیم.
