شاید در ابتدا حمام کردن نوزاد به‌نظرتان کمی ترسناک و سخت باشد. حمام کردن موجود کوچولوی صابونی و لیزی که مدام وول می‌خورد، به تمرین و اعتماد‌به‌نفس نیاز دارد. در این مقاله روش درستِ حمام کردن نوزاد و موارد لازم برای حفظ ایمنی و سلامت نوزاد را شرح می‌دهیم.
زمان مناسب برای حمام کردن نوزاد
در هفته‌ی اول یا پس از آن بهتر است که نوزاد را با لیفی گرم و مرطوب حمام کنید. اگر نوزاد ختنه شده است، تا زمان بهبود آن نیز صبر کنید. در این مدت صورت و دست‌های او را به‌طور مرتب بشویید و پس از هر بار تعویض پوشک، اندام تناسلی او را کاملا تمیز کنید. پس از خشک شدن و افتادن ریشه‌ی بند ناف و بهبود این ناحیه‌ی بدن نوزاد، می‌توانید هر چند روز یک بار او را در وان حمام بشویید. البته بهتر است که به‌جای وان حمام استاندارد، از وان نوزاد کوچک پلاستیکی که با آب گرم پرشده استفاده کنید. از وانی استفاده کنید که طراحی خمیده یا مهاری داخلی دارد که از لیز خوردن نوزاد جلوگیری می‌کند. هرگز از صندلی حمام نوزاد استفاده نکنید، چون اگر پایه‌های مکنده‌ی آن عمل نکند، صندلی می‌افتد و نوزاد زیر آب گیر می‌افتد.
انتقال به وان بزرگ
وقتی نوزاد می‌تواند بدون کمک شما بنشیند (معمولا بین ۷ تا ۹ ماهگی)، انتقال به وان بزرگ را انجام دهید. وان را فقط به اندازه‌ای پر کنید که پاهای کودک را بپوشاند و همیشه با یک دست او را نگه دارید تا از سُرخوردن او جلوگیری کنید. قایقی پلاستیکی یا اسباب‌بازی بادی را در آب بیندازید تا با آن سرگرم شود. بعضی از کودکان از شست‌وشوی سرشان بیزارند. در این صورت به‌آرامی آب را روی سر کودک بریزید و با دست‌تان چشم‌هایش را بپوشانید تا از ورود کف صابون به چشم‌هایش جلوگیری کنید. سعی کنید با خواندن آواز موردعلاقه‌اش او را آرام کنید یا خودتان هم همراه او وارد وان شوید.
دمای مناسب آب
وان را با چند اینچ آب ولرم پر کنید. جنیفر شو مشاور والدین، پزشک و نویسنده‌ی مشترک کتاب «کنترل خانه با وجود نوزاد تازه به‌دنیاآمده» (Heading Home with Your Newborn) می‌گوید: «پیش از قرار دادن نوزاد در آب، با فرو کردن آرنج‌تان در آب دمای آن را کنترل کنید… آب باید گرم باشد، ولی نباید داغ باشد.» درحین حمام کردن هم به آزمایش دمای آب ادامه دهید. وقتی آب بیشازحد خنک شد، باید حمام کردن نوزاد را تمام کنید.
زمان و دفعات حمام کردن نوزاد
بعضی از والدین نوزاد خود را هر روز می‌شویند، ولی درطول سال اول و زمانی‌که نوزاد چهاردست‌وپا راه می‌رود و هنوز خیلی خودش را کثیف نمی‌کند، بیش از ۳ بار در هفته حمام‌کردن ضرورتی ندارد و زیاده‌روی در حمام‌کردن نوزاد موجب خشک‌شدن پوست او می‌شود. فقط باید هر روز صورت، گردن، دست‌ها و ناحیه‌ی پوشک او را تمیز کنید. در مورد زمان حمام کردن در طول روز هم باید بگوییم که آب برای بعضی از نوزادان هیجان‌انگیز است. بنابراین بهتر است که آنها را هنگام صبح و پس از بیدار شدن حمام کنید تا در آب بازی کنند. ولی بعضی دیگر در وان حمام آرام می‌شوند و بنابراین بهتر است که آنها را درست قبل از زمان خواب‌شان حمام کنید.
صابون مناسب برای حمام کردن نوزاد
برای شست‌وشوی نوزاد از لیف و آب و صابونِ بچه‌یِ ملایم استفاده کنید. آری براون (Ari Brown) مشاور والدین، پزشک و نویسنده‌ی مشترک کتاب نوزاد ۴۱۱ (Baby 411) می‌گوید: «از محصولاتی استفاده کنید که دارای عطر یا رنگ نیستند، چون عطر و رنگ می‌تواند پوست حساس را تحریک کند.» قبل از شروع شست‌وشو، لیف را به‌خوبی به صابون آغشته کنید. سر نوزاد را به‌آرامی و با احتیاط با یک دست نگهدارید و با دست دیگر نیز او را بشویید.
شامپوی مناسب برای حمام کردن نوزاد
اگر موی نوزادتان کثیف است، هر روز آن را با لیف مرطوب بدون صابون خیس و تمیز کنید. هیچ نیازی به بیرون آوردن وان نیست. یک یا دو بار در هفته، درطول حمام کردن نوزاد از صابون بچه یا کمی شامپوی کودک ملایم (که باعث سوزش چشم‌هایش نمی‌شود) استفاده کنید. اگر نوزاد دچار بیماری پوستی کلاه گهواره (cradle cap، ایجاد تکه‌های پوسته‌ای روی پوست سر نوزاد) شده است، در زمان شست‌وشوی سر با شامپو، با برس کودک نرم پوسته‌ها را نرم و شل کنید.
مراحل گام‌به‌گام حمام کردن نوزاد
- تمام وسایل لازم برای حمام کردن نوزاد را آماده کنید. این وسایل شامل صابون ملایم، لیف، فنجان پلاستیکی، حوله، پوشک تمیز و لباس‌های نوزاد است. حمام باید به‌اندازه‌ی کافی گرم باشد تا نوزاد احساس سرما نکند.
- وان را با حدود ۸ سانتی‌متر آب گرم (نه آب داغ) پر کنید. برای آزمایش کردن دمای آب از قسمت داخلی مچ دست خود استفاده کنید. دمای آب باید حدود ۹۰ درجه‌ی فارنهایت (۳۲ درجه‌ی سانتی‌گراد) یا کمی بیشتر باشد.
- نوزاد را به حمام بیاورید و لباس‌هایش را کاملا دربیاورید. اگر نوزاد شما در هر بار حمام کردن گریه می‌کند، در ابتدا پوشک او را درنیاورید. این کار باعث می‌شود که حس امنیت بیشتری در آب داشته باشد.
- به‌تدریج نوزاد را وارد وان حمام کنید و ابتدا پاهای او را در وان بگذرید و با یک دست خود، گردن و سر او را نگه دارید. درطول حمام کردن به‌طور منظم روی او آب گرم بریزید تا احساس سرما نکند.
- از مقدار کمی صابون ملایم استفاده کنید (صابون بیشازحد موجب خشک‌شدن پوست نوزاد می‌شود). نوزاد را با دست خود یا لیف حمام از بالا تا پایین و از جلو و پشت بشویید. ابتدا سر نوزاد را با استفاده از لیفی خیس و صابونی بشویید. سپس لیف را با آب بشویید تا صابون آن خارج شود و با استفاده از آن، چشم‌ها و صورت نوزاد را به‌آرامی تمیز کنید. اگر در گوشه‌های سوراخ‌های بینی یا چشم‌های نوزاد مخاط خشک جمع شده است، چند بار آن را تر کنید تا نرم شود و سپس کاملا آن را پاک کنید. برای تمیز کردن اندام تناسلی نوزاد نیز، شست‌وشوی معمولی کاملا کافی است.
- نوزاد را با فنجان‌های پر از آب کاملا بشویید و با لیفی تمیز بدن او را پاک کنید. سپس درحالی‌که با یک دست گردن و سر نوزاد را نگه داشته‌اید و با دست دیگر نیز باسن او را گرفته‌اید، با دقت او را از وان بیرون بیاورید. انگشتان خود را دور یک ران او قرار دهید (وقتی بدن نوزاد خیس است، بسیار لیز می‌شود). درصورت امکان از فرد دیگری بخواهید به شما کمک کند و با حوله‌ای خشک نوزاد را از شما بگیرد.
- نوزاد را در حوله‌ای کلاه‌دار بپیچید و او را خشک کنید. اگر هنوز هم پوست او پس از تولد پوسته‌پوسته می‌شود، می‌توانید پس از حمام کردن او از لوسیون نوزاد ملایمی استفاده کنید، ولی به‌طورکلی پوست مرده باید از بدن او جدا شود نه پوست خشک. سپس نوزاد را پوشک کنید، لباس‌هایش را تنش کنید و سرش را که بوی شیرین و دلپذیری دارد، ببوسید.
حفظ ایمنی نوزاد در زمان حمام کردن
پیش از شروع حمام کردن نوزاد تمام چیزهایی را که لازم دارید (صابون، لیف، حوله، پوشک، لباس‌های تمیز) کنار دست خود قرار دهید. به‌این‌ترتیب، در تمام طول حمام کردن نوزاد می‌توانید با یک دست او را نگه دارید. وقتی حمام کردن او تمام شده است، به‌سرعت او را در حوله بپیچید تا دمای بدنش بیشازحد پایین نرود. پیش از پوشک کردن و پوشاندن لباس نوزاد، تمام قسمت‌های بدن او را با حوله کاملا خشک کنید. به‌علاوه نباید موارد زیر را فراموش کنید:
- سی‌پی‌آر (احیای قلبی‌ریوی) نوزاد را یاد بگیرید. هرگز حتی برای یک دقیقه هم نوزاد را در وان حمام یا تحت مراقبت کودک دیگری رها نکنید.
- روی شیرآب پوششی بگذارید تا سر نوزاد به شیر آب برخورد نکند. زیر وان نوزاد از کف‌پوش ضدلغزندگی استفاده کنید تا از سرخوردن وان جلوگیری کند.
- بلافاصله پس از هر بار استفاده، وان را کاملا خالی کنید. گاهی نوازد در آبی با عمق یک اینچ هم غرق شود.
- پس از اتمام کار، درب صندلی توالت و حمام را ببندید.
- هرگز نوزاد را به حال خود رها نکنید؛ حتی برای یک دقیقه. وقتی زنگ در یا تلفن به صدا در‌می‌آید و حس می‌کنید که باید به آن جواب بدهید، نوزاد را از وان بیرون بیاورید و در حوله‌ای بپیچید و با خود ببرید.
- هرگز وقتی شیر آب باز است، نوزاد را در وان قرار ندهید. چون ممکن است که آب به‌سرعت خیلی عمیق یا داغ شود.
- آبگرمکن را روی دمای ۴۹ درجه‌ی سانتی‌گراد تنظیم کنید تا نوزاد درصورت باز کردن تصادفی شیر آب، دچار سوختگی نشود. نوزاد در آبی با دمای ۶۰ درجه‌ی سانتی‌گراد در کمتر از یک دقیقه دچار سوختگی درجه‌ی ۳ می‌شود.
- هرگز نوزاد را بدون مراقبت به حال خود رها نکنید. (این مورد به‌اندازه‌ای مهم است که دوباره بر آن تأکید می‌کنیم). گاهی نوزاد در آبی با عمق کمتر از ۲/۵ سانتی‌متر و در زمانی کمتر از ۶۰ ثانیه غرق می‌شود.
بیزاری نوزاد از حمام
بعضی از کودکان عاشق حمام‌کردن هستند، ولی بعضی دیگر علاقه‌ای به این کار ندارند. دکتر شو می‌گوید: «اگر نوزادتان از وان متنفر است، او را مجبور نکنید که در آب بماند». او را روی پتو یا حوله‌ای بگذارید و از لیفی مرطوب و گرم برای تمیز کردن صورت و بدن او استفاده کنید. هر بار یک قسمت از بدن او را تمیز کنید و بقیه‌ی قسمت‌های بدن او را بپوشانید. سپس به‌آرامی او را به استفاده از وان حمام عادت دهید. چند اسباب‌بازی مخصوص حمام بخرید تا از بازی کردن با اسباب‌بازی‌های جدید هیجان‌زده شود. ابتدا بگذارید تماشا کند که اسباب‌بازی‌ها را در آب حمام فرو می‌برید. پس از چند دقیقه بگذارید اسباب‌بازی‌ها شناور شوند و توجه کنید که آیا برای گرفتن آنها دستش را دراز می‌کند. اگر دستش را دراز کرد، سعی کنید پاها و سپس ساق پا و ران‌هایش را در آب وان فرو کنید. دکتر شو می‌گوید: «کودکان به‌طور طبیعی از آب نمی‌ترسند، ولی گاهی صدای جریان آب یا وارد شدن آب به چشم‌شان آنها را می‌ترساند.» وقتی نوزاد بیرون از حمام است، وان حمام را پر کنید و در زمان شستن صورت او بسیار مراقب باشید که آب وارد چشم‌هایش نشود.
خراب‌کاری نوزاد در وان حمام
درصورت ادرار یا مدفوع کردن نوزاد در وان حمام نگران نشوید. دکتر اوشی (O’Shea) می‌گوید: «ادرار استریل [فاقد باکتری یا میکروارگانیسم‌های زنده‌ی دیگر] است، پس اشکالی ندارد که به کارتان ادامه دهید. درصورت مدفوع کردن کودک باید وان را خالی کنید. البته تا زمانی‌که مدفوع وارد دهان کودک نشده است، او بیمار نخواهد شد.»
