حل مسئله‌ به روش خلاقانه‌ چگونه است؟

فرض کنید که با عجله مشغول جارو زدن خانه هستید، چرا که دوستان‌تان دارند می‌آیند. با ناامیدی به سختی کار می‌کنید اما کار زیادی از پیش نمی‌برید. خم می‌شوید، جارو برقی را باز می‌کنید و پاکت جاروبرقی را خارج می‌کنید. در ابری از گرد و خاک متوجه می‌شوید که پر شده است، در حالی که مشغول سرفه کردن هستید، پاکت را خالی می‌کنید و از خود می‌پرسید که چرا جاروبرقی‌‌های کیسه‌ای هنوز وجود دارند! جیمز دیسون (James Dyson) مخترع و بنیان‌گذار جاروبرقی‌های دیسون، دقیقا همین مشکل را داشت و از روش حل مسئله خلاقانه برای یافتن پاسخ خود استفاده کرد.

در حالی‌که بسیاری از شرکت‌ها تمرکز خود را به توسعه‌ی فیلتر‌های جاروبرقی بهتر معطوف کرده بودند، او متوجه شده بود که باید به شکلی متفاوت، فکر و راه‌حل خلاقانه‌تری پیدا کند. در نتیجه روشی انقلابی را برای پخش کردن آلودگی در هوا ابداع و نخستین جاروبرقی بدون پاکت دنیا را اختراع کرد.

حل مسئله‌ی خلاقانه (CPS) روشی برای حل مسئله یا تشخیص فرصت‌ها در مواقعی است که تفکر سنتی کارساز نیست. این روش شما را تشویق می‌کند تا دیدگاه‌های تازه‌ای پیدا کنید و به راه‌حل‌های نوآورانه دست پیدا کنید. درنتیجه می‌توانید طرحی را برای غلبه بر موانع و رسیدن به اهداف خود صورت‌بندی کنید.

در این مقاله بررسی می‌کنیم که CPS چیست و به اصول کلیدی آن نگاهی می‌‌اندازیم. همچنین مدلی فراهم می‌کنیم که می‌توانید از آن برای تولید راه‌‌حل‌های خلاقانه استفاده کنید.

درباره‌‌ی حل مسئله‌ی خلاقانه

در دهه‌ی ۴۰ میلادی، الکس اسبورن (Alex Osborn) مؤسس بنیاد آموزش خلاقانه، برای نخستین بار حل مسئله‌ی خلاقانه را با استفاده از اصطلاح «طوفان فکری» توسعه داد. او به همراه سید پارنز (Sid Parnes) فرایند حل مسئله‌ی خلاقانه‌ی اسبورن-پارنز را توسعه داد.

در این مقاله از مدل جدید چهار مرحله‌ای استفاده می‌کنیم، تا نشان دهیم که چگونه می‌توانیم از CPS برای تولید راه‌حل‌های نوآورانه و مؤثر استفاده کنیم.

چرا از حل مسئله خلاقانه استفاده کنیم؟

مقابله با موانع و چالش‌ها بخشی از زندگی کاری عادی ماست و غلبه بر آنها همیشه ساده نیست. برای بهبود محصولات، خدمات، ارتباطات و توانایی‌های میان‌فردی و برای اینکه خود و سازمان‌ برتری داشته باشید، لازم است تا تفکر خلاق را تشویق و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای پیدا کنید که به‌خوبی کار کنند.

CPS از شما می‌خواهد که تفکرات «واگرا» و «همگرا» را به عنوان روشی برای فکر کردن از هم جدا کنید. تفکر واگرا، فرایند تولید راه‌حل‌های بالقوه‌ و امکانات فراوان است، که با عنوان طوفان فکری نیز شناخته می‌شود. تفکر همگرا شامل ارزیابی این گزینه‌ها و انتخاب نوید‌بخش‌ترین آنهاست. معمولا برای توسعه‌ی ایده‌ها و راه‌حل‌های جدید از ترکیب این دو روش استفاده می‌کنیم. اما استفاده‌ی هم‌زمان از آنها می‌تواند منجر به تصمیمات نامتعادل یا جهت‌دار و خفه شدن ایده‌های جدید در نطفه شود.

اصول محوری حل مسئله خلاقانه

CPS چهار اصل محوری دارد، اجازه بدهید تا هر کدام را با جزئيات بیشتری شرح دهیم:

• تفکر واگرا و همگرا باید متعادل باشند. نکته‌ی کلیدی برای خلاقیت، یادگیری این مسئله است که چگونه تفکر واگرا و همگرا را تشخیص دهیم و متعادل کنیم (این کار باید به‌صورت مجزا انجام شود) و بدانیم که چه موقع باید به هر کدام از آنها عمل کنیم.
• مسائل را به‌صورت پرسش مطرح کنید. زمانی که مسائل و چالش‌ها را به شکل پرسش‌های باز و همراه با امکانات متعدد بیان می‌کنید، رسیدن به راه‌حل آسان‌تر می‌شود. مطرح کردن چنین پرسش‌هایی اطلاعات بسیار ارزشمندی تولید می‌کند، در حالی‌ که مطرح کردن پرسش‌های بسته، پاسخ‌هایی کوتاه همچون تأیید یا مخالفت به دست می‌دهد. بیانیه‌ی مسئله تمایل دارد تا پاسخ‌هایی محدود تولید کند یا اساسا پاسخی تولید نکند.
• به تأخیر انداختن یا تعلیق داوری. همان‌طور که الکس اسبورن (Alex Osborn) از کار بر طوفان فکری آموخت، داوریِ زود هنگامِ راه‌حل‌ها، باعث خاموش شدن تولید ایده می‌شود. در عوض در مرحله‌ی همگرایی زمان مناسبی وجود دارد که داوری ایده‌ها در آن ضروری است.
• به جای تمرکز بر روی «نه، اما» بر روی «بله، و» تمرکز کنید. زمانی که مشغول تولید اطلاعات و ایده‌ها هستید، چگونگی استفاده از زبان اهمیت دارد. «بله، و» افراد را تشویق می‌کند تا افکار خود را گسترش دهند، کاری که در مراحل مشخصی از CPS ضروری است. استفاده از واژه‌ی «اما» که همراه با «بله» یا «خبر» می‌آید، به گفت‌وگو پایان می‌دهد و معمولا چیزی را که پیش از آن آمده است، نفی می‌کند.

چگونه از این ابزار استفاده کنیم

اکنون قصد داریم تا چگونگی استفاده از هر یک از چهار مرحله‌ی مدل CPS را برای تولید ایده‌ها و راه‌حل‌ها، بررسی کنیم.