بسیاری از ما در زندگی بارها دچار جوش چرکی بزرگ یا آکنه می‌شویم. جوش چرکی شکل جدی‌تری از جوش است که سبب به وجود آمدن کیست‌ها و برآمدگی‌های بزرگ و ملتهب روی صورت می‌شود. این جوش‌ها در ۸ تا ۵۰سالگی و بیشتر روی صورت ظاهر می‌شوند. با این حال، قفسه‌ی سینه، پشت، بالای بازوها و شانه‌ها نیز ممکن است تحت تأثیر آن قرار بگیرند. احتمال ابتلا به جوش های چرکی و دردناک در زنان و مردان یکسان است. این برآمدگی‌های بزرگ و قرمز دردآور نیز هستند. به‌دلیل ظاهر ناخوشایند این جوش‌ها به‌ویژه در ناحیه‌ی صورت، افراد به‌طور مداوم در پی امتحان روش‌های مختلف برای درمان آن هستند. در این مطلب، ابتدا علل و علائم و سپس راه‌های درمان جوش چرکی را بررسی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز به سؤالات رایج در این مورد پاسخ خواهیم داد.
جوش چرکی چطور ایجاد می‌شود؟
برخلاف شکل‌های خفیف‌تر جوش، جوش چرکی بسیار دردناک است و زمانی ایجاد می‌شود که چربی و سلول‌های مرده‌ی پوست به‌طور عمیق در فولیکول مو یا منافذ پوست نفوذ می‌کنند. با پارگی منافذ زیر پوست، التهاب به‌سمت بافت اطراف پوست رها می‌شود. این واکنش زنجیره‌ای در پوست ادامه پیدا می‌کند، التهاب گسترده‌تر می‌شود، باکتری‌های مولد جوش رشد می‌کنند و جوش در تمام ناحیه پخش می‌شود. پوست بدن برای جلوگیری از پخش شدن التهاب، یک کیست دور آن منطقه ایجاد می‌کند.
جوش چرکی معمولا در دوران بلوغ در پسرهای جوان ایجاد می‌شود، اما می‌تواند در بزرگسالی (به‌ویژه هنگامی که تعادل هورمونی به هم می‌خورد) نیز ادامه پیدا کند. در خانم‌های بزرگسال معمولا جوش چرکی در دوران قاعدگی ایجاد می‌شود. فک و چانه بیشترین مناطق تحت تأثیر جوش هستند.
علت جوش چرکی صورت
عوامل زیادی در ایجاد جوش چرکی نقش دارند، اما مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
- عوامل ژنتیکی و ارثی؛
- تغییرات هورمونی (در پسران نوجوان به دلیل ترشح هورمون اندروژن و در خانم‌ها به دلیل چرخه‌ی قاعدگی، بارداری یا یائسگی)؛
- بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (یکی از انواع کیست تخمدان) در خانم‌ها؛
- میزان بالای رطوبت و عرق؛
- بسته شدن منافذ و سوزش صورت و استفاده از محصولات مراقبتی نامناسب پوست؛
- بعضی از داروها و مواد شیمیایی مانند کورتیکواستروئیدها، لیتیوم، فنیتوئین، ایزونیازید.
علائم و نشانه‌های جوش چرکی
- برآمدگی‌های بزرگ، قرمز و دردناک روی صورت، قفسه‌ی سینه، پشت، بالای بازو، شانه یا ران؛
- گره‌هایی که حالت قرمز دارند ولی روی آن سفید نیست؛
- ضایعاتی که قبل از ظاهر شدن، در زیر پوست احساس می‌شوند؛
- جوش‌های قابل‌رؤیت که چرک و گره دارند و دارای نوک تیزی هستند؛
- برآمدگی‌هایی که حتی بدون دست زدن به آنها، دردناک هستند.
درمان خانگی جوش‌های چرکی و دردناک
برخی درمان‌های دارویی مانند استفاده از قرص آکوتان می‌تواند برای جوش چرکی مفید باشد. اما متأسفانه عوارض جانبی گزارش‌شده‌ی این دارو مانند نقص مادرزادی، بیماری کرون (یکی از بیماری‌های التهابی روده) و حتی تحریک به خودکشی سبب ایجاد نگرانی‌هایی درباره‌ی مصرف این دارو شده است. به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم به‌جای دست‌کاری کردن جوش‌ها یا استفاده از داروهای خطرناک موضعی یا خوراکی، از روش‌های طبیعی و درمان‌های خانگی برای رفع آنها استفاده کنید:
۱. جوش را نترکانید
هرگز به جوش‌هایتان دست نزنید و محتویات آنها را خارج نکنید. ضایعات ناشی از جوش چرکی عمیق و عفونی است و کندن آن می‌تواند دوره‌ی درمان را از چند روز به چند هفته افزایش دهد. علاوه‌برآن، با این کار فقط جوش را دردناک‌تر و ناخوشایندتر می‌کنید. ترکاندن جوش سبب پخش شدن عفونت پوست و سرایت آن به بخش‌های دیگر می‌شود. حتی ممکن است جای خالی آن برای همیشه باقی بماند.
۲. از یخ استفاده کنید
قطعه‌ای یخ را چندین بار به‌طور مستقیم روی جوش خود قرار دهید تا رگ‌های خونی کوچکی که کیست دردناک اطراف جوش را تغذیه می‌کنند منقبض شوند. یخ کمک می‌کند تا بلافاصله اندازه و قرمزی جوش کاهش پیدا کند.
۳. پیوسته مراقب سلامت پوست‌تان باشید
به‌طور مداوم از پوست خود مراقبت کنید و از مرطوب‌کننده‌های سنگین و معطر دوری کنید. قبل از اینکه مرطوب‌کننده‌ی روزانه‌ی خود را به پوست صورت‌تان بزنید، حتما صورت‌تان را لایه برداری و تمیز کنید. بهترین انتخاب، استفاده از مرطوب‌کننده‌ی بدون چربی و غیرمعطر است.
برای حفظ سلامتی و بازسازی پوست‌تان از لایه‌بردار‌هایی استفاده کنید که علاوه بر مؤثر بودن به پوست‌تان آسیب نزنند. نمونه‌های خوب آن استفاده از گلیکولیک اسید و آنزیم‌های موجود در میوه‌هاست. وقتی در معرض تابش آفتاب قرار می‌گیرید، بهترین ضدآفتاب ها، ضدآفتاب‌های کاملا طبیعی هستند که احتمال باقی ماندن جوشگاه را کم می‌کند. برای از بین بردن جای جوش ها بهتر است از مواد طبیعی حاوی ویتامین سی (C) استفاده کنید. متاسفانه از بین بردن جای زخم ناشی از بعضی از جوش چرکی ماه‌ها زمان می‌برد تا خوب شود اما ناامید نشوید. مراقبت پیوسته از پوست در درازمدت نقش پررنگی در پیشگیری از بروز انواع جوش دارد.
۴. نسبت به جوش‌ها وسواس نداشته باشید
نسبت به جوش چرکی خود وسواس نداشته باشید و مدام به آینه نگاه نکنید. با این کار فقط ظاهر و احساس‌تان بدتر خواهد شد. مثبت فکر کنید و مطمئن باشید افکار مثبت روی پوست‌تان تأثیر مطلوبی خواهد گذاشت. اغلب وقت‌ها وسواس منجر به دست‌کاری جوش می‌شود. این کار نه‌تنها روند درمان را مختل می‌کند بلکه ممکن است باعث تشدید مشکل و ایجاد زخم شود.
۵. حوله و روبالشی خود را تمیز نگه دارید
حوله، روبالشی یا هر چیز دیگری که به‌طور مستقیم با صورت‌تان در تماس است، باید مرتب شسته یا عوض شود. برای شستن آنها نیز به‌جای استفاده از شوینده‌های قوی از صابون‌های طبیعی و غیرمعطر استفاده کنید.
۶. از روغن‌های گیاهی استفاده کنید
با استفاده از روغن‌های گیاهی مثل روغن درخت چای یا اسطوخدوس می‌توانید با جوش چرکی مقابله کنید. بهترین روش برای استفاده از اسانس‌های روغنی برای جوش این است که دو تا سه قطره از روغن را روی منطقه‌ی مبتلاشده بریزید. روغن درخت چای و اسطوخدوس به‌عنوان پاک‌کننده مناسب است؛ اما اگر پوست حساسی دارید می‌توانید آنها را با روغن دیگری مثل جوجوبا (Jojoba) یا روغن نارگیل ترکیب کنید.
زمانی که از روغن‌های مخصوص برای درمان جوش استفاده می‌کنید، در معرض مستقیم نور آفتاب قرار نگیرید. اشعه‌ی ماورابنفش (UV) می‌تواند پوست‌تان را حساس کند و آثار سوزش و قرمزی روی آن باقی بگذارد.
۷. درمان جوش های چرکی و دردناک با رژیم غذایی مناسب
غذاهایی که باید از مصرف آنها خودداری کنید:
- لبنیات معمول موجود در بازار: به‌طور کلی، محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و بستنی حتی در افرادی که منع مصرف لاکتوز ندارند، به‌سختی در دستگاه گوارش هضم می‌شوند. برای اینکه ببینید لبنیات در ایجاد جوش‌های چرکی‌تان نقش دارند یا خیر، به مدت دو هفته مصرف آن را کاهش دهید. پس از دو هفته، نتیجه را بررسی کنید و اگر احساس کردید که جوش‌هایتان بهتر شده‌اند، لبنیات را حذف کنید یا مصرف آن را به میزان چشمگیری کاهش دهید.
- شکر: شکر و سایر مواد غذایی پرقند (مثل نان و پاستا) می‌تواند میزان التهاب بدن‌تان را بدتر کند. التهاب بیشتر، سبب افزایش جوش چرکی می‌شود. مصرف بیش‌ازحد شکر و غلات می‌تواند سبب افزایش مخمر و باکتری‌های بدن شود و جوش صورت را بدتر کند. سعی کنید از شیرین‌کننده‌های طبیعی استفاده کنید.
- کافئین و شکلات: تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که ارتباطی بین مصرف کافئین و جوش وجود ندارد. از طرفی، شکی نیست که مصرف کافئین تأثیر مستقیم روی تعادل هورمونی دارد. مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین می‌تواند میزان کورتیزول (هورمون استرس) بدن را بالا ببرد. با کاهش مصرف انواع مختلف کافئین مثل قهوه، چای یا شکلات تعادل هورمونی بهتر و جوش‌های چرکی کمتر خواهید داشت.
- غذاهای فراوری‌شده: مصرف غذاهای کم‌فیبر و فراوری‌شده روی دستگاه گوارش و در نتیجه روی پوست تأثیر منفی می‌گذارد. وعده‌های غذایی فراوری‌شده مثل گوشت یخ‌زده، غلات فراوری‌شده و غذاهای تهیه‌شده در مایکروویو، تغییر نامناسبی در باکتری‌های داخل دستگاه گوارش ایجاد می‌کنند. این افزایش التهاب باعث می‌شود که جوش چرکی در بدن‌تان ایجاد شود و وضعیت جوش‌های موجود را بدتر کند.
- غذاهای سرخ‌شده و فست فودها: این نوع غذاها هم فراوری‌شده هستند و فیبر بسیار کمی دارند. علاوه‌براین، این محصولات دارای موادی هستند که باعث التهاب می‌شود. از جمله‌ی این مواد می‌توان به روغن‌های هیدروژنی، نمک، مواد شیمیایی و طعم‌دهنده‌ها اشاره کرد.
غذاهایی که مصرف آنها توصیه می‌شود:
- غذاهای سرشار از پروبیوتیک‌ها: برای اینکه دستگاه گوارش سالم‌تری داشته باشید، باید تناسبی بین باکتری‌های خوب و بد موجود در بدن‌تان وجود داشته باشد. غذاهای غنی از پروبیوتیک مثل کفیر یا سبزیجات، با کاهش التهابات مانع ایجاد جوش می‌شوند. مصرف نوشیدنی‌های لبنی دارای لاکتوباسیلوس، به‌طور مؤثری ضایعات جوش و تولید چربی روی پوست را به مدت ۱۲ هفته کاهش می‌دهد.
- غذاهای دارای روی (زینک) بالا: افرادی که جوش دارند باید مواظب کاهش روی (زینک) در بدن‌شان باشند. برای افزایش میزان زینک بدن از غذاهایی مثل گوشت تازه‌ی گاو، نخود، تخم کدو و بادام هندی استفاده کنید.
- غذاهای غنی از ویتامین A: غذاهای غنی از ویتامین A مثل کلم بروکلی، اسفناج، سیب‌زمینی شیرین و هویج با التهاب مبارزه می‌کنند. با استفاده از این مواد می‌توانید از شر جوش چرکی خلاص شوید.
- غذاهای غنی از فیبر: مصرف غذاهای پرفیبر مثل سبزیجات، میوه‌ها، مغزها، دانه‌های خوراکی و جو باعث پاک‌سازی کولون می‌شود و به باکتری‌های خوب روده اجازه‌ی رشد می‌دهد. هر دوی این موارد باعث کاهش جوش چرکی می‌شود.
- غذاهای دارای پروتئین بالا: گوشت تازه‌ی گاو، مرغ، ماهی‌های آزاد، تخم‌مرغ دارای میزان زیادی پروتئین و موادمغذی هستند و به تعادل قند خون کمک می‌کنند و جوش چرکی را کاهش می‌دهند.
- غذاهای دوست‌دار کبد: از آنجایی‌که هورمون‌ها در کبد فراوری می‌شوند، استفاده از غذاهایی که به تقویت کبد کمک می‌کند می‌تواند باعث پاک‌سازی جوش چرکی شود. استفاده از سبزیجاتی مثل بروکلی و گل کلم با برگ‌های سبز و میوه‌های پرفیبر مثل گلابی و سیب برای عملکرد کبد بسیار مناسب هستند. گلابی و سیب جزو میوه‌های مفید برای افراد دیابتی نیز هستند.
استفاده از مکمل‌ها
- پروبیوتیک‌ها (روزانه بین ۱۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ هزار واحد یا تقریبا دو تا سه کپسول در روز): استفاده از پروبیوتیک‌ها ایمنی بدن را بالا می‌برد و باعث از بین بردن جوش چرکی می‌شود. همچنین می‌توانید از محصولات مراقبتی پوست دارای پروبیوتیک استفاده کنید که یک لایه محافظ خارجی روی پوست‌تان ایجاد می‌کند.
- اسید چرب امگا۳ (۱۰۰۰ میلی‌گرم در روغن ماهی یا روغن کبد ماهی یا ۳۰۰۰ میلی‌گرم از روغن تخم کتان): اسید چرب به کاهش التهابات کمک می‌کند و باعث تعادل هورمونی می‌شود. همچنین می‌توانید از گامالینولنیک‌اسید (GLA) موجود در گل‌مغربی و روغن گل‌گاو‌زبان برای تعادل هورمونی استفاده کنید.
- روی (زینک به میزان ۳۰ – ۲۵ میلی‌گرم، دوبار در روز): تحقیقات نشان می‌دهد میزان روی (زینک) موجود در خون و پوست افرادی که جوش می‌زنند پایین است. استفاده از روی (زینک) خوراکی به درمان و کاهش جوش کمک می‌کند.
- گیاه پنج انگشت (۱۵۰ میلی گرم از گیاه پنج انگشت): این گیاه پیشنهادی روی هورمون‌های القاکننده‌ی جوش تأثیر می‌گذارد.
درمان جوش چرکی با دارو
درمان جوش های چرکی و دردناک که با روش‌های خانگی بهبود پیدا نمی‌کنند نیازمند مراجعه به پزشک و دریافت درمان دارویی دارد. برخی داروها در پیشگیری و درمان جای جوش هم مؤثرند. در ادامه با رایج‌ترین درمان‌های دارویی جوش چرکی آشنا می‌شوید.
بنزوئیل پروکساید
بنزوئیل پروکساید برای درمان انواع جوش و آکنه تجویز می‌شود. این دارو با سابقه ۵۰ساله در درمان جوش با کشتن باکتری‌ها جوش‌ها را از بین می‌برد. بنزوئیل پروکساید را می‌توانید بدون نسخه هم تهیه کنید.
این دارو بر پایه آب و بر پایه الکل تولید و عرضه می‌شود؛ بسته به نوع پوست باید نوع دارو را انتخاب کنید. نوع بر پایه الکل دارو که باعث خشکی پوست می‌شود برای پوست‌های چرب مناسب است. رایج‌ترین عارضه جنبی مصرف بنزوئیل پروکساید خارش است؛ به‌ندرت ممکن است ایجاد حساسیت کند.
