دانشمندان توافق دارند که در دوره‌ای از تغییرات اقلیمی قرار داریم و این تغییرات در قالب گرمایش جهانی و پدیده‌های آبوهوایی شدید خود را نشان می‌دهند. به نظر می‌رسد که این تغییرات ناشی از تأثیر مخرب فعالیت‌های انسانی بر طبیعت باشند، اما آیا فکر کرده‌ایم تغییراتی که در دنیا ایجاد کرده‌ایم چه تأثیری بر سلامت خودمان دارد؟ برای آشنایی بیشتر با تغییرات اقلیمی و اثرات احتمالی آن بر سلامتمان با ما همراه باشید.
منظور از تغییرات اقلیمی چیست؟
تغییرات اقلیمی به تغییرات طولانی‌مدت در الگوهای آبوهوایی و درجه حرارت گفته می‌شود. این تغییرات می‌توانند طبیعی باشند، مثلا تغییراتی که بر اثر نوسانات چرخه خورشیدی ایجاد می‌شوند. اما از قرن ۱۹ به بعد، فعالیت انسان‌ها دلیل اصلی ایجاد تغییرات آبوهوایی بوده است و بیشتر به استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند ذغال‌سنگ و نفت و گاز مربوط می‌شود.
استفاده از سوخت‌های فسیلی منجر به تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شود که مانند پتویی اطراف زمین را می‌پوشانند و با به‌دام‌انداختن گرمای خورشید، باعث افزایش دمای کره زمین می‌شوند.
کربن دی‌اکسید و متان از گازهای گلخانه‌ای هستند که در ایجاد تغییرات اقلیمی نقش دارند. این گازها با سوزاندن بنزینی که ماشین‌ها را به حرکت درمی‌آورد یا ذغال‌سنگی که برای گرمایش به کار می‌رود تولید می‌شوند. تخریب جنگل‌ها و دشت‌ها نیز می‌تواند از دلایل تولیدشدن گاز کربن دی‌اکسید باشد. زباله‌هایی که در زمین دفن می‌شوند نیز یکی از منابع اصلی متان هستند. تولید برق، صنایع، حمل‌و‌نقل و کشاورزی نیز در تولید گازهای گلخانه‌ای نقش پررنگی دارند.
تغییرات اقلیمی چه تأثیری بر زندگی انسان‌ها دارد؟
گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های دانشمندان در قرن اخیر بوده است. تحقیقات نشان می‌دهند که پدیده‌های آبوهوایی شدید ناشی از تغییر اقلیم بر تولید محصولات غذایی مختلف از جمله محصولات کشاورزی، باغداری و ماهیگیری در سراسر جهان تأثیر گذاشته‌اند و این مسئله موجب ازبین‌رفتن امنیت غذایی می‌شود.
۱. تأثیر گرمایش بر دریاها و ماهیگیری
بنا بر تحقیقات، جهان ۱٫۵ درجه سلسیوس گرم‌تر از دوره پیشاصنعتی شده است. به‌گفته ناسا، این گرمایش ناگهانی و در ۴۰ سال اخیر رخ داده و نتیجه فعالیت انسان‌ها و افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای است. ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی به‌علت گرمایش زمین موجب شده است که سطح دریا در ۲۰ سال گذشته ۲۱درصد بالاتر بیاید.
جریان‌های زیردریایی گرم از دیگر پیامدهای گرم‌شدن کره زمین هستند که در ترکیب با بالاآمدن سطح آب دریا، بر اکوسیستم آبزیان تأثیر می‌گذارند. این تأثیر می‌تواند ماهیگیری را دچار تغییر کند و دسترسی مردم شهرهای ساحلی به منابع غذایی دریایی را محدود کند. بالاآمدن سطح دریا خطر سیل‌های فاجعه‌بار را هم افزایش می‌دهد و زندگی افرادی را که در سواحل زندگی می‌کنند به خطر می‌اندازد.
۲. تأثیر گرمایش بر جنگل‌ها و کشاورزی
افزایش متان و تجمع اوزون سطحی می‌تواند بر برداشت محصولات کشاورزی اثر منفی بگذارد. گرمایش باعث کاهش کیفیت محصولات کشاورزی، افزایش مرگ درختان و ازبین‌رفتن جنگل‌ها در اقلیم‌های مختلف شده است و خشکسالی‌ها و سیل‌ها محصولات کشاورزی را از بین می‌برند.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر سلامت جسمانی
تغییرات اقلیمی، به‌خصوص گرمای شدید و پدیده‌های آبوهوایی شدید، می‌توانند اثر بسیار مستقیم و غیرمنتظره‌ای بر بدن بگذارند. تحقیقات نشان می‌دهند که بستری افراد به‌سبب کمبود شدید سدیم بر اثر گرمای شدید، افزایش چشمگیری داشته است. کمبود سدیم بر اثر کم مصرف‌کردن غذاهای حاوی آن، دفع زیاد آن یا نوشیدن بیش از حد آب رخ می‌دهد. ۲ توضیح منطقی وجود دارد که گرما چگونه موجب کمبود سدیم می‌شود:
- ازدست‌دادن نمک زیاد به‌علت تعریق؛
- نوشیدن آب بیش از حد به‌دلیل ترس از کم‌آبی بدن.
همچنین شواهدی وجود دارند مبنی بر تأثیر دمای محیط روی پاسخ سیستم ایمنی به عوامل بیماری‌زا مانند ویروس‌ها. مثلا با انجام آزمایشی پاسخ سیستم ایمنی موش‌ها به ویروس آنفولانزا در دماهای مختلف بررسی شد و موش‌هایی که در دماهای بالا قرار گرفته بودند (بیش از ۳۶ درجه سلسیوس) پاسخ ایمنی ضعیف‌تری به ویروس آنفولانزا داشتند.
گرما و تغییرات ناگهانی آب‌وهوا می‌تواند بر سلامت دستگاه گوارش هم تأثیراتی داشته باشد. گرمای شدید نفوذپذیری موانع گوارشی را افزایش می‌دهد و در نتیجه احتمال ابتلا به عفونت‌های گوارشی زیاد می‌شود. همچنین ارتباطی بین قرارگرفتن در معرض گرما و بیماری کلیوی وجود دارد، مخصوصا برای افرادی که در مزارع و فضای باز کار می‌کنند.
بیماری‌های عصبی نیز می‌توانند بر اثر گرمای شدید وخیم‌تر شوند، مثلا مبتلایان به تشنج یا سایر اختلالات عصبی. گرما می‌تواند باعث بدترشدن علائم بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون، صرع و میگرن هم بشود.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر بیماری‌های عفونی
این تأثیر به‌دلیل بروز همه‌گیری کرونا اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند. همچنین تغییرات محیطی باعث می‌شوند شرایط برای انتقال بسیاری از بیماری‌ها آسان‌تر شود.
برخی از بیماری‌هایی که به‌دلیل تغییر اقلیمی شیوع بیشتری پیدا کرده‌اند عبارت‌اند از مالاریا، تب دانگ، زیکا و چیکونگونیا که همگی از طریق نوعی ناقل به دیگران منتقل می‌شوند. تغییر اقلیمی بر محل زندگی ناقل‌های عوامل بیماری‌زا مانند حشرات و پشه‌ها و الگوی مهاجرت و چرخه زندگی آنها تأثیر گذاشته است. این امر موجب می‌شود که ناقل‌ها به‌آسانی عوامل بیماری‌زا را به مناطق مختلفی انتقال دهند که در گذشته برای آنها قابل‌زندگی نبودند. تغییرات اقلیمی بر طول زندگی ناقلان هم تأثیر می‌گذارند.
بنا بر تحقیقات، همه‌گیری‌های بیشتری در جهان رخ خواهند داد که دلیل اصلی‌اش تغییر اقلیم است. با بروز تغییرات اقلیمی، حیوانات بیشتر دور هم جمع می‌شوند و گروهی زندگی می‌کنند و همین باعث می‌شود که ویروس‌ها آسان‌تر بین آنها منتقل شوند. هرچقدر هم انسان‌ها نزدیک‌تر به موجودات وحشی زندگی کنند، امکان انتقال ویروس‌های کشنده به انسان‌ها بیشتر خواهد شد.
چه راه‌حلی برای مشکل تغییرات اقلیمی وجود دارد؟
بهترین راه‌حل برای مشکلات اقلیمی این است که دولت‌ها بیشتر از قبل با اثرات تغییر اقلیم بر سلامت افراد آشنا شوند و همه کشورهای جهان مصرف کربن را کاهش بدهند. کشورها باید سیاست‌هایی را اعمال کنند که به کاهش آلودگی‌ها و بهبود سلامت انسان‌ها منجر می‌شوند.
سازمان‌ها و خدمات سلامت نیز می‌توانند قدم‌های کوچک‌تری بردارند و سهم خود را در حفظ محیط‌زیست انجام دهند. یکی از مهم‌ترین وظایف خدمات سلامت، تغییر دید افراد به بحران‌های اقلیمی و تأثیرشان بر سلامت افراد است. اگر تغییر اقلیمی همچون مشکلی برای سلامتی در نظر گرفته شود و فقط مشکلی محیطی نباشد، برای همه افراد مهم‌تر خواهد شد.
سخن پایانی
تغییرات اقلیمی در قرن اخیر زندگی تمام انسان‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده و ضروری است که همه افراد دست به دست هم بدهند برای حل این مشکل بکوشند. هر سازمان و فردی در قبال محیط زندگی خود مسئولیتی دارد و می‌تواند با کاهش مصرف کربن و آلودگی‌های محیطی دیگر، نقشی در نجات اقلیم داشته باشد. یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در این راه، گسترش دانش درباره تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر سلامت انسان است که می‌تواند باعث شود افراد این بحران جهانی را جدی بگیرند.
