تریکوتیلومانیا یا اختلال کندن مو یکی از انواع اختلالات روانی رایجی است که در بسیاری از بیماران به‌درستی تشخیص داده نمی‌شود. افراد مبتلا به وسواس کندن مو تمایلی قوی و کنترل‌ناپذیر برای کندن موهای خود دارند. در موارد حاد، اختلال کندن موی وسواسی ممکن است باعث بروز نشانه‌های جسمی و روانی شدید در بیماران شود. بسیاری از افرادی که تریکوتیلومانیا دارند نمی‌دانند این اختلال شناخته‌شده و قابل‌تشخیص است. از نگاه بسیاری از مبتلایان، کندن مو عادتی بد است و نه اختلالی روانی! با ما همراه باشید تا ببینید این باورِ درستی نیست.
تریکوتیلومانیا چیست؟
تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) یا وسواس کندن مو نوعی اختلال وسواسی جبری (OCD) است. کسانی که به تریکوتیلومانیا مبتلا هستند تمایل دارند موهای خود را بکَنند. این بیماران نمی‌توانند در برابر میل شدید به کندن موهایشان مقاومت کنند. بیشتر بیماران موهای ناحیه سر را می‌کنند؛ برخی از بیماران نیز به کندن موهای نواحی دیگر مثل ریش، ابرو و مژه‌ها تمایل دارند. برخی بیماران ممکن است موهای کنده‌شده را بخورند؛ این اختلال تریکوفاگیا (Trichophagia) نام دارد. تریکوفاگیا ممکن است موجب آسیب‌های جدی به دستگاه گوارش شود.
بیشترِ مبتلایان به وسواس کندن مو در دوران نوجوانی و بلوغ به این اختلال دچار می‌شوند. عده‌ای از این افراد ممکن است در دوران بزرگ‌سالی نیز دائما یا گاه‌به‌گاه درگیر علائم این اختلال شوند.
نشانه‌های تریکوتیلومانیا
نشانه‌های جسمی و رفتاری زیر ممکن است در بیماران مبتلا به اختلال کندن موی وسواسی دیده شود:
- تریکوفاگیا یا خوردن مو؛
- احساس تنش قبل از کندن موها؛
- کندن مکرر و اغلب ناخودآگاه موها؛
- احساس تسکین و آرامش بعد از کندن موها؛
- احساس اضطراب و استرس درباره کندن موها؛
- کاهش قابل‌تشخیص حجم موها و کچلی‌های موضعی؛
- ناتوانی در غلبه بر میل به کندن مو با وجود تلاش‌های مکرر؛
- خارش یا سوزش در مناطقی که موهایشان کنده شده است؛
- احساس نیاز به رفتارهای تکرارشونده با موها (مثل پیچاندن موها دور انگشتان دست یا شمردن موها).
عوامل زمینه‌ساز تریکوتیلومانیا
علت اصلی تریکوتیلومانیا مشخص نیست. برخی از نواحی مغز مسئول کنترل احساسات و حرکات و عادت‌ها هستند. ممکن است تغییر در عملکرد پیام‌رسان‌های عصبیِ مرتبط با این نواحی به تریکوتیلومانیا منجر شود. در برخی گزارش‌ها، بیماران ادعا کرده‌اند با کندن موها میزان استرس و خستگی‌شان کم می‌شود. برخی افراد هنگام بروز احساسات منفی شروع به کندن موها می‌کنند.
به‌گفته پزشکان، عوامل مشخصی خطر بروز اختلال کندن مو را در افراد افزایش میدهند. این عوامل عبارت‌اند از:
- سن: نشانه‌های تریکوتیلومانیا معمولا در اوایل نوجوانی یعنی در ۱۰ تا ۱۳ سالگی بروز می‌کنند. نشانه‌های تریکوتیلومانیا ممکن است در دوران بزرگ‌سالی به‌صورت دائم یا گاه‌به‌گاه خود را نشان دهند.
- سایر بیماری‌های روانی: مبتلایان به تریکوتیلومانیا ممکن است به برخی بیماری های روانی دیگر مثل اضطراب، افسردگی یا اختلال وسواسی جبری نیز مبتلا باشند.
- استرس: استرس شدید ناشی از مشکلات خانواده، مورد بدرفتاری قرارگرفتن یا مرگ نزدیکان ممکن است تریکوتیلومانیا را در پی داشته باشد.
- سابقه ژنتیکی: ابتلا به تریکوتیلومانیا بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که یکی از بستگان درجه‌یک آنها (والدین یا خواهران و برادران) به این اختلال مبتلا باشند.
- آسیب‌های روحی مربوط به دوران کودکی: بنا بر ادعای سازمان ملی بیماری‌های نادر آمریکا، افرادی که در کودکی آسیبی عاطفی را پشت‌سر گذاشته‌اند، بیشتر به تریکوتیلومانیا مبتلا می‌شوند (البته تحقیقات کافی برای اثبات این ادعا صورت نگرفته است).
تغییر در عملکرد مغز و اعصاب نیز ممکن است به تریکوتیلومانیا منجر شود. برخی از این تغییرات روی توانایی فرد در کنترل رفتارهای تکانشی (مثل کندن موی وسواسی) تأثیر دارند. رفتارهای تکانشی رفتارهایی‌اند که در یک لحظه و بدون فکرکردن به نتیجه نهایی از ما سر می‌زنند. پزشکان در حال پژوهش روی این مورد هستند.
تشخیص تریکوتیلومانیا
تریکوتیلومانیا از طریق نشانه‌های آن تشخیص داده می‌شود. هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. پزشک با مشاهده علائم تریکوتیلومانیا در فرد، ممکن است او را به روان‌شناس یا روان‌پزشک ارجاع دهد. درمانگر، بعد از صحبت با فرد، تشخیص خواهد داد که او به اختلال کندن وسواسی مو دچار شده است یا نه.
روش‌های پیشگیری از تریکوتیلومانیا
هیچ روش اثبات‌شده‌ای برای پیشگیری از اختلال کندن مو وجود ندارد. اقدام به درمان در مراحل اولیه بیماری، به پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک شایانی خواهد کرد. یادگیری روش‌های مدیریت استرس نیز یکی دیگر از روش‌هایی است که ممکن است مانع بروز نشانه‌های این اختلال شود؛ چراکه استرس یکی از عوامل محرک در کندن موهاست.
راه‌های درمان تریکوتیلومانیا
بسیاری از مبتلایان به تریکوتیلومانیا به‌دنبال درمان نمی‌روند. عده‌ای از مبتلایان نمی‌دانند مشکل آنها قابل تشخیص و درمان است. کندن موها از نظر این افراد فقط عادت بد است. عده دیگری از مبتلایان، به‌دلایل مختلف، تمایلی به اقدام برای درمان ندارند. در بسیاری از موارد، پزشکان قادر به تشخیص تریکوتیلومانیا نیستند. به همین دلیل، اطلاعات بسیار کمی درمورد روش‌های مؤثر در درمان این اختلال در دست است.
با وجود این، تحقیقات موجود نشان میدهند برخی از رویکردهای رفتاردرمانی و داروهای خاص می‌توانند به بهبود مبتلایان کمک کنند.
رفتاردرمانی
درمان‌های رفتاری و روانیِ زیر می‌توانند تا حد زیادی به کاهش نشانه‌های تریکوتیلومانیا در فرد مبتلا کمک کنند:
- معکوس‌سازی عادت: معکوس‌سازی عادت (HRT) نوعی رفتار درمانی است. این روش درمانی اولین و اصلی‌ترین اقدام درمانی تریکوتیلومانیا است. در این روش فرد مبتلا یاد می‌گیرد به‌جای کندن مو، رفتارهای جایگزین دیگری مثل مشت‌کردن انگشتان را انجام دهد.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: این روش فرد مبتلا را قادر می‌سازد بدون اقدام به کندن موها عوامل محرک میل به کندن مو را بپذیرد؛ یعنی با میل به کندن مو کنار بیاید، بدون اینکه موهایش را بکند.
- درمان شناختی: رفتار درمانی شناختی به مبتلایان کمک می‌کند باورهایی را که به تریکوتیلومانیا منجر می‌شوند شناسایی کنند و تغییر دهند.
درمان‌های دارویی
هیچ داروی خاصی برای درمان قطعی تریکوتیلومانیا وجود ندارد؛ اما داروهای زیر می‌توانند نشانه‌های اختلال کندن وسواسی مو را در برخی از بیماران کنترل کنند:
- داروهای ضدافسردگی؛
- N-استیل سیستئین (NAC) که یک مکمل اسیدآمینه است؛
- آنتی سایکوتیک آتیپیکال (داروهای ضدروان‌پریشی نسل دوم).
ارتباط تریکوتیلومانیا با سایر اختلالات روانی
در نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) انجمن روان‌شناسان آمریکا، تریکوتیلومانیا در دسته اختلالات وسواسی جبری قرار می‌گیرد. در نسخه‌های قبلی این راهنما، تریکوتیلومانیا به‌عنوان یک اختلال کنترل تکانه (Impulse Control Disorder) دسته‌بندی شده بود.
برخی از مبتلایان به تریکوتیلومانیا به اختلالات زیر هم دچارند:
- اضطراب؛
- افسردگی؛
- اختلال وسواسی جبری؛
- اختلال کم توجهی ـ بیش فعالی.
در برخی موارد، با درمان این اختلالات، نشانه‌های تریکوتیلومانیا نیز برطرف می‌شوند.
عوارض تریکوتیلومانیا
مبتلایان به تریکوتیلومانیا دچار مشکلات روحی هستند. بسیاری از این افراد احساس شرمندگی و خجالت می‌کنند و عزت نفس پایینی دارند. موارد زیر از دیگر عوارض این اختلال‌اند:
- تریکوبزوار: برخی از مبتلایان به اختلال کندن مو، موهای خود را بعد از کندن می‌خورند. یکی از جدی‌ترین و رایج‌ترین عوارض این رفتار تشکیل گلوله مو در داخل معده است. این گلوله در علم پزشکی تریکوبزوار (Trichobezoar) نام دارد. تشکیل گلوله مو در معده ممکن است آسیب‌های شدیدی به دستگاه گوارش بزند. در صورت انسداد روده بیمار با گلوله مو، ممکن است برای خارج‌کردن آن نیاز به جراحی باشد. کاهش وزن، حالت تهوع، استفراغ، درد شکمی، انسداد روده و کم خونی برخی از عوارض تریکوبزوار هستند.
- افسردگی و اضطراب: افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا از اینکه کنترلی روی رفتار خود ندارند احساس افسردگی و استرس می‌کنند. کسانی که به‌علت کندن موها دچار کچلی می‌شوند درمورد ظاهر خود اضطراب دارند.
- کناره‌گیری از اجتماعات: خجالت و برخی از واکنش‌های احساسیِ ناشی از کندن موها در مبتلایان به تریکوتیلومانیا ممکن است باعث انزوا و کناره‌گیری آنها از محیط کار، مدرسه و فعالیت‌های اجتماعی شود.
- آسیب به پوست و مو: کشیدن و کندن مداوم موها ممکن است در درازمدت موجب ایجاد زخم در پوست و کاهش رشد موها شود.
خلاصه کلام
تریکوتیلومانیا یا اختلال وسواس کندن مو اختلال نادری است که زندگی فرد مبتلا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا نمی‌دانند روش‌هایی برای درمان این اختلال وجود دارد. معکوس‌سازی عادت یکی از درمان‌های مؤثر و اولیه در بسیاری از موارد است. محققان در حال بررسی روش‌ها و داروهایی‌اند که نشانه‌های تریکوتیلومانیا را کاهش میدهند.
شما تاکنون درگیر تریکوتیلومانیا یا اختلال وسواس کندن مو بوده‌اید؟ در اطرافیانتان کسی را می‌شناسید که دچار این اختلال باشد؟ شاید بد نباشد این مطلب را به او معرفی کنید. خواندن تجربه شما از رویارویی خودتان یا دیگران با این اختلال برای دیگران بسیار سودمند است.
