ترس از تاریکی در دوران رشد کودکان طبیعی است. اگر بزرگ‌سال هستید و هنوز ترس از تاریکی دارید، شاید به نیکتوفوبیا مبتلا باشید. البته نگرانی زمانی فوبیا در نظر گرفته می‌شود که در فعالیت‌های روزمره فرد اختلال ایجاد کند. اگر ترس از تاریکی باعث می‌شود فعالیت‌هایتان را محدود کنید، از حضور در موقعیت‌های خاص خودداری کنید و به‌دلیل نبودن نور اضطراب بگیرید، شاید دچار نیکتوفوبیا باشید. در این مطلب می‌خواهیم درباره نشانه‌ها، علل و درمان نیکتوفوبیا صحبت کنیم.
نیکتوفوبیا یا ترس از تاریکی چیست؟
اصطلاح نیکتوفوبیا (nyctophobia) از دو واژه یونانی گرفته شده است: نیکتوس (nyktos) به‌معنی شب و فوبوس (phobos) به‌معنی ترس. نیکتوفوبیا نام‌های دیگری هم دارد از جمله:
- اسکاتوفوبیا (scotophobia)؛
- آکلوفوبیا (achluophobia)؛
- لایگوفوبیا (lygophobia).
دانشمندان دریافته‌اند که تاریکی نوعی پاسخ «وحشت‌زا» در مغز ایجاد می‌کند که باعث می‌شود ماده‌ای شیمیایی آزاد شود. این ماده شیمیایی باعث می‌شود فرد بیشتر از حالت عادی احساس اضطراب کند. برخی افراد می‌توانند این اضطراب را آرام کنند، اما برخی دیگر قادر به این کار نیستند و آن را بزرگ می‌کنند و در نتیجه ترس شدیدی به آنها دست می‌دهد.
ترس از تاریکی در کودکان رایج است، اما با افزایش سن باید کاهش یابد. این ترس در نوجوانان یا بزرگ‌سالان به فوبیا تبدیل می‌شود.
علل ترس از تاریکی؛ تغییرات مغزی تا احساس ناامنی
علاوه بر تغییرات مغز که در غیاب نور رخ می‌دهد و به افزایش اضطراب می‌انجامد، ترس از تاریکی ممکن است با ترس از خشونت یا حمله مهاجمان احتمالی ارتباط داشته باشد. یعنی چون فرد در تاریکی جایی را نمی‌بیند، تهدیدهایی احتمالی را تصور می‌کند که ممکن است در تاریکی پنهان شده باشند. بنابراین مهم‌ترین علت ترس از تاریکی به خودِ تاریکی مربوط نیست، بلکه به‌خاطر خطرات ناشناخته پنهان در آن است. به همین دلیل سازندگان فیلم‌های ترسناک اغلب از تاریکی برای ترساندن بینندگان استفاده می‌کنند.
متخصصان بر این باورند که تاریکی حواس دیگر فرد را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. فرد صدا را می‌شنود و حرکت را حس می‌کند، اما چون نمی‌تواند منبع آنها را ببیند، به‌احتمال زیاد ترس شدیدتری به او دست می‌دهد.
ناامنی و نداشتن اعتمادبه‌نفس هم ممکن است علل ترس از تاریکی باشند، به‌خصوص اگر فرد هنگام تنهایی از تاریکی بیشتر می‌ترسد.
برخی از روانکاوان بر این باورند که ترس از تاریکی در افراد ممکن است با اضطراب جدایی از فردی در ارتباط باشد که بیشترین دل‌بستگی را به او دارند، برای نمونه یکی از والدین. این مسئله به‌دلیل اضطراب جدایی در کودکان رایج‌تر است.
گاهی اوقات ممکن است فرد نداند چرا تاریکی تا این حد روی او اثر می‌گذارد. معمولا این افراد می‌گویند از وقتی به یاد دارند این ترس وجود داشته است.
نشانه‌های ترس از تاریکی؛ از خوابیدن در روشنایی تا حملات هراس
نشانه‌های نیکتوفوبیا از فردی به فرد دیگر و با توجه به شدت آن متفاوت است. گاهی ممکن است در حد دلهره‌ای خفیف باشد، گاهی ممکن است به حملات پانیک یا هراس یا نشانه‌های فیزیکی منجر شود. البته اگر ترس از تاریکی دارید، به‌طور کلی ممکن است این نشانه‌ها در شما وجود داشته باشد:
- در هر محیط تاریکی عصبی می‌شوید؛
- تمایلی ندارید شب‌ها بیرون بروید؛
- زمانی که مجبورید مدتی را در تاریکی بگذرانید، علائم فیزیولوژیکی از جمله افزایش ضربان قلب، تعریق، لرزش محسوس و حتی احساس بیماری به شما دست می‌دهد؛
- حتما باید چراغ‌خواب روشن باشد تا بخوابید.
ممکن است نشانه‌های شدیدتری هم در خودتان سراغ داشته باشید:
- تلاش می‌کنید از فضاهای تاریک فرار کنید؛
- وقتی کسی تشویقتان می‌کند به جایی تاریک وارد شوید، عصبانی می‌شوید یا حالت تدافعی می‌گیرید؛
- اصرار دارید شب‌ها در خانه بمانید و حتی رفتن به سینما یا مهمانی‌های شبانه برایتان دشوار است.
نیکتوفوبیا هم مانند همه فوبیاها معیارهایی تشخیصی دارد که آن را از ترس‌های ساده متمایز می‌کند.
پیامدهای ترس از تاریکی؛ تأثیر بر زندگی روزمره
اگر ترس از تاریکی درمان نشود، ممکن است فرد مبتلا با پیامدهای آن مواجه شود. گاهی ممکن است فرد از مشارکت در برخی فعالیت‌های اجتماعی یا حتی سرگرمی‌هایی مانند سینما رفتن یا قدم‌زدن شبانه اجتناب کند. همچنین این افراد دچار اختلال خواب شدید می‌شوند. برخی دیگر حتی از خوابیدن در مکان‌های تاریک دچار وحشت می‌شوند و این اضطراب بر کیفیت زندگی آنها تأثیر نامطلوبی می‌گذارد.
بر اساس نتایج آزمایشی که روی بیش از ۱۰۰ شرکت‌کننده انجام شد، افراد مبتلا به نیکتوفوبیا از مشکلات خواب شکایت دارند و از خوابیدن در تاریکی احساس ناراحتی می‌کنند. حتی وقتی شب فرا می‌رسید و مجبور بودند چراغ‌ها را برای خوابیدن خاموش کنند، برخی از آنها دچار اضطراب شدیدی می‌شدند.
درمان ترس از تاریکی؛ مقابله با باورهای ترسناک درباره تاریکی
پزشکان با درمان نیکتوفوبیا دو هدف را دنبال می‌کنند:
- مقابله با باورهای ترسناکی که فرد درباره تاریکی دارد؛
- کاهش شدت نشانه‌هایی که فرد به‌علت ترس احساس می‌کند.
این فرایند ممکن است ترکیبی از درمان‌های تخصصی (دارو و روان‌درمانی) و راهکارهای خانگی باشد.
راهکارهای خانگی برای درمان نیکتوفوبیا
برخی از راهکارهای خانگی برای درمان نیکتوفوبیا عبارت‌اند از:
۱. شناسایی عبارتی برای کاهش اضطراب
در این شیوه باید جملاتی مانند «تاریکه اما من در امانم» را با خودتان تکرار کنید. این‌طوری اضطرابتان کمتر خواهد شد.
۲. تمرینات تمدد اعصاب مانند تنفس عمیق
این کار می‌تواند افکار مزاحم را دور کند تا بهتر بخوابید. برای این کار باید آگاهانه هوا را از بینی وارد و از آن خارج کنید. آهسته و عمیق نفس بکشید و تمرکز کنید.
۳. تمرکز بر تصاویر مثبت در تاریکی
به حیوان خانگی یا بخشی از منزل فکر کنید که بیشتر از جاهای دیگر به آن علاقه دارید.
۴. تمرین آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی
باید دراز بکشید یا بنشینید و هر قسمت از بدن را که شروع به آرام‌شدن می‌کند تصور کنید.
انجام این مراحل ممکن است به بدن بیاموزد آرام باشد و هنگام مواجهه با تاریکی اضطراب را کاهش بدهد. اگر این راهکارها بی‌اثر بودند، بهتر است به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
درمان ترس از تاریکی به‌شکل تخصصی
برنامه درمانی که درمانگر پیشنهاد می‌کند ممکن است شامل این گزینه‌ها باشد:
۱. درمان شناختی‌رفتاری
درمان شناختی‌رفتاری شامل بحث درباره این اختلال است و به افراد کمک می‌کند چگونگی تأثیر تاریکی بر مغز را درک کنند. متخصص سلامت روان به شما کمک می‌کند افکار خاصی را شناسایی کنید که هنگام مواجهه با تاریکی باعث اضطراب شدیدتان می‌شوند. سپس به شما توضیح می‌دهد که چطور می‌توانید این افکار را با گذشت زمان مدیریت کنید.
۲. قرارگرفتن در موقعیت
این فرایند را حساسیت‌زدایی می‌نامند. برخی از متخصصان سلامت روان بر این باورند که قراردادن فرد در موقعیت حساس و افزایش تدریجی مدت‌زمان این مواجهه می‌تواند از حساسیت او کم کند. در این شیوه ابتدا از شما می‌خواهند مدت کوتاهی را در تاریکی بگذرانید و سپس مدت‌زمان آن را به‌تدریج افزایش می‌دهند. هر بار که در تاریکی قرار می‌گیرید در مقایسه با دفعه قبل اضطرابتان کمتر و کمتر می‌شود.
۳. داروها
اگر ضروری باشد، ممکن است پزشک داروهایی را برای درمان موقت اضطراب یا بهبود خواب تجویز کند. البته این داروها فقط علائم را تسکین می‌دهند و نمی‌توانند فوبیای زمینه‌ای را درمان کنند یا علل اصلی آن را از بین ببرند. برای درمان کامل و رفع علل نیکتوفوبیا، تراپی و سایر روش‌های درمانی لازم است.
درمان فوبیاهای خاص مانند نیکتوفوبیا تقریبا ۹۰درصد موفقیت‌آمیز است. بسیاری از روش‌های درمان این فوبیا از درمان شناختی‌رفتاری استخراج شده‌اند.
گاهی اوقات ممکن است افراد بیشتر از یک فوبیا داشته باشند. آیا شما فوبیای خاصی داشته‌اید که درمان شده باشد؟ لطفا درباره آن با ما صحبت کنید.
