تخمک گذاری چیست؟ تخمک گذاری به بخشی از چرخه قاعدگی زنان گفته می‌شود. این روند زمانی رخ می‌دهد که تخمدان تخمک آزاد می‌کند. اگر تخمک بعد از آزاد شدن از تخمدان با اسپرم ترکیب شود و به رحم برود، یعنی بارور شده است و بارداری به وقوع خواهد پیوست. اما اگر چنین چیزی رخ ندهد و باروری صورت نگیرد، تخمک از هم متلاشی می‌شود و پوشش داخلی رحم در دوران عادت ماهیانه ریزش می‌کند و در قالب ترشحات خون‌آلود از واژن خارج می‌شود. اطلاعات بیشتر دربارۀ چرخه قاعدگی و تخمک گذاری به کنترل روند بارداری یا پیشگیری از بارداری کمک شایانی می‌کند؛ ضمن اینکه در تشخیص برخی مشکلات پزشکی هم مفید خواهد بود. در این مطلب با ۱۳ نکته مهمی آشنا می‌شوید که احتمالا درمورد تخمک گذاری و چرخه قاعدگی نمی‌دانید. با ما همراه باشید.
۱. تخمک گذاری چه زمانی به وقوع می‌پیوندد؟
تخمک گذاری معمولا در حوالی چهاردهمین روز از چرخه ۲۸روزه قاعدگی رخ می‌دهد. البته تمام زنان چرخه قاعدگی ۲۸روزه ندارند و ممکن است روز تخمک گذاری برای‌شان دقیقا و قطعا در چهاردهمین روز از چرخه قاعدگی شکل نگیرد. منظور از چرخه ۲۸روزه، فاصله میان هر بار عادت ماهیانه است. بیشتر زنان به فاصلۀ ۲۸ روز به ۲۸ روز، عادت ماهیانه (پریود) را تجربه می‌کنند. به‌طور کلی، تخمک گذاری چهار روز قبل یا بعد از وسط ماهِ چرخه قاعدگی هر زن رخ می‌دهد.
۲. تخمک گذاری چقدر طول می‌کشد؟
فرایند رها شدن تخمک با ترشح هورمون محرکه فولیکولی (FSH) و معمولا بین روزهای ششم تا چهاردهم از چرخه قاعدگی شروع می‌شود. این هورمون به تخمک درون تخمدان برای رشد و رسیدن به بلوغ جهت آزاد شدن از تخمدان کمک می‌کند. زمانی که تخمک به بلوغ می‌رسد، بدن با افزایش هورمون لوتئینه باعث تحریک آن برای آزاد شدن تخمک می‌شود. تخمک گذاری، ۲۸ تا ۳۶ ساعت بعد از افزایش این هورمون به وقوع می‌پیوندد.
۳. علائم تخمک گذاری چیست؟
در آستانۀ تخمک گذاری، ترشحات واژنی تغییراتی پیدا می‌کنند. این ترشحات معمولا شفاف هستند و کِش می‌آیند (مثل سفیدۀ تخم‌مرغ خام). بعد از تخمک گذاری، احتمالا از میزان ترشحات کاسته می‌شود و ظاهرا هم کدرتر و غلیظ‌تر می‌شوند. علائم دیگر تخمک گذاری به شرح زیر است:
- خون‌ریزی خفیف و لکه‌بینی؛
- آزردگی و درد در ناحیۀ پستان؛
- افزایش میل جنسی؛
- درد تخمدان که با درد در یک طرف شکم همراه است و به آن میتل‌اشمرتز می‌گویند.
البته علائم تخمک گذاری را همۀ افراد احساس نمی‌کنند. در نتیجه، این موارد علائمی ثانویه از ردیابی و پیگیری باروری هستند.
۴. تخمک گذاری در کدام بخش از چرخه قاعدگی رخ می‌دهد؟
چرخه قاعدگی با شروع خون‌ریزی ماهیانه شروع می‌شود. این شروع فاز فولیکولر است؛ یعنی زمانی که تخمک به بلوغ می‌رسد و در حدود چهاردهمین روز چرخه قاعدگی در طول تخمک گذاری، رها می‌شود. بعد از این مرحله، بدن وارد فاز یا مرحله لوتِئال خواهد شد.
اگر در این مرحله، حاملگی رخ بدهد (یعنی تخمک و اسپرمی با یکدیگر ترکیب شوند) هورمون‌ها مانع از کنده شدن پوشش داخلی رحم و شکل‌گیری عادت ماهیانه و خون‌ریزی می‌شوند. اما اگر حاملگی رخ ندهد، خون‌ریزی در ۲۸امین روز از چرخه قاعدگی شروع می‌شود و چرخه‌ای تازه به جریان می‌افتد. در یک کلام می‌توان گفت که تخمک گذاری معمولا در اواسط چرخه قاعدگی رخ می‌دهد.
۵. امکان تخمک گذاری چندباره در چرخه قاعدگی وجود دارد؟
بله، برخی از افراد بیش از یک بار در چرخه قاعدگی، تخمک گذاری را تجربه می‌کنند. براساس تحقیقی که در سال ۲۰۰۳ انجام شد، برخی از افراد حتی ظرفیت دو تا سه بار تخمک گذاری در طول چرخه قاعدگی را هم دارند. علاوه بر این تحقیق، در پژوهشی دیگر هم مشخص شده است که ۱۰ درصد از افرادی که روی آنها تحقیقات صورت می‌گرفته است، در طول ماه، دو تخمک آزاد می‌کرده‌اند.
رها شدن بیش از یک تخمک در ماه، یا به طور طبیعی رخ می‌دهد یا در افرادی به وقوع می‌پیوندد که به‌کمک فنّاوری‌های کمک‌باروری در نظر دارند باردار شوند. در هر صورت در این موارد، در صورت بارور شدن هر دو تخمک، احتمال بارداری دوقلو افزایش می‌یابد.
۶. فقط در زمان تخمک گذاری، امکان باروری وجود دارد؟
پاسخ به این پرسش منفی است. با اینکه تخمک فقط ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از رهایی، امکان بارور شدن دارد، اسپرم تا پنج روز در شرایطی ایدئال برای باروری در مجاری تولیدمثل باقی می‌ماند؛ بنابراین، برقراری رابطه جنسی در روزهایی که منتهی به تخمک گذاری می‌شود یا در روز تخمک گذاری، احتمال باروری را افزایش می‌دهد.
۷. پنجره باروری چیست؟
شش روزی را که منتهی به تخمک گذاری می‌شود (روز تخمک گذاری هم در این شش روز در نظر گرفته می‌شود) پنجره باروری می‌نامند. در این دوران، احتمال باروری وجود دارد. اسپرم می‌تواند چندین روز بعد از نزدیکی در لوله‌های فالوپ منتظر تخمک بماند تا در آمیزش با آن، باروری ایجاد کند. زمانی که تخمک به لوله‌های فالوپ وارد می‌شود، تا ۲۴ ساعت قابلیت باروری دارد و بعد از آن پنجره باروری بسته می‌شود.
۸. آیا امکان پیگیری روند تخمک گذاری وجود دارد؟
دقیق‌ترین روش‌ها برای پیگیری روند تخمک گذاری از طریق انجام سونوگرافی یا آزمایش‌های هورمونی صورت می‌گیرد، اما روش‌های دیگری هم وجود دارد:
- تعیین چارت تخمک گذاری با سنجش دمای بیزال بدن (BBT): در این روش باید با یک دماسنج مخصوص موسوم به دماسنج بازال یا بیزال، در طول چرخه قاعدگی، هر صبح دمای بدن را اندازه‌گیری کنید و تغییرات را ثبت نمایید. تخمک گذاری زمانی به وقوع می‌پیوندد که دمای بدن تا سه روز، از اندازۀ طبیعی خود بالاتر بماند.
- استفاده از کیت‌های پیش‌بینی تخمک گذاری (OPK): کیت‌های پیش‌بینی تخمک گذاری به‌طور آماده در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند. این کیت‌ها می‌توانند وجود هورمون لوتئینه (LH) را در ادرار تشخیص دهند. تخمک گذاری معمولا چند روز بعد از تیره و تیره‌تر شدن خط کنترل در کیت رخ می‌دهد.
- سنجش بارداری (Fertility monitors): این ابزارها هم در داروخانه‌ها در دسترس هستند. این وسایل کمی گران هستند، ولی می‌توانند وضعیت دو هورمون لوتئینه و استروژن را در بدن بررسی و شش روزِ پنجره باروری را شناسایی کنند.
۹. کدام روش برای پیگیری روند تخمک گذاری بهتر است؟
اعلام بهترین روش برای تشخیص روند تخمک گذاری کمی دشوار است. هریک مشکلاتی دارند. مثلا در روش تعیین چارت دمای بدن، عواملی مانند بیماری یا مصرف الکل می‌توانند روی دمای بدن اثر بگذارند. در پژوهشی مشخص شد که این روش فقط برای ۱۷ نفر از ۷۷ نفر شرکت‌کننده در پژوهش مؤثر بوده است.
یادتان باشد که در طول سال، از هر ۱۰۰ نفر، ۱۲ تا ۲۴ مورد با وجود استفاده از روش‌های تشخیص روند تخمک گذاری و پیشگیری باز هم باردار می‌شوند. به‌کمک ابزارهای سنجش بارداری، بهتر می‌توان روند تخمک گذاری و کنترل بارداری را تحت‌نظر گرفت. اما به‌طور کلی، روش‌های نام‌برده برای همۀ افراد کاربرد ندارند.
بهتر است برای پیگیری روند تخمک گذاری، درصورتی‌که موارد زیر شامل حال‌تان می‌شود، با پزشک صحبت کنید:
- در آستانه یائسگی هستید؛
- عادت ماهیانه را اولین بار و به‌تازگی تجربه کرده‌اید؛
- به‌تازگی روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی را امتحان کرده‌اید؛
- تازه زایمان کرده‌اید.
۱۰. برای بارداری به چند بار نزدیکی نیاز است؟
برای بارداری فقط به یک بار نزدیکی در طول پنجره باروری نیاز است. زوج‌هایی که به دنبال بچه‌دار شدن هستند، با نزدیکی به‌طور روزانه یا یک روز در میان می‌توانند احتمال باروری را افزایش دهند. بهترین زمان برای باروری، دو روزی است که به تخمک گذاری منتهی می‌شود. روز تخمک گذاری هم گزینۀ مناسبی برای تلاش جهت باروری است.
اگر مایل به پیشگیری از بارداری هستید، باید در طول پنجره باروری از روش‌های جلوگیری استفاده کنید. استفاده از وسایلی مانند کاندوم تا حد زیادی از بارداری جلوگیری می‌کنند اما برای اطمینان از پیشگیری، روش‌های دیگری هم وجود دارند که با مشاوره با پزشک می‌توانید از آنها مطلع شوید.
۱۱. نتیجۀ بارور شدن تخمک چیست؟
بعد از بارور شدن، تخمک به دو، چهار و … سلول تقسیم می‌شود. این روند تقسیم سلولی تا رسیدن به ۱۰۰ سلول بلاستوسیست ادامه می‌یابد. برای باردار شدن، بلاستوسیست باید در رحم جای بگیرد. بعد از قرارگیری آن در رحم، هورمون‌های استروژن و پروژسترون به ضخیم شدن دیوارۀ رحم کمک می‌کنند. این هورمون‌ها به مغز اطلاع می‌دهند تا مانع از ریزش دیوار بافت رحم (خون‌ریزی قاعدگی) شود و شرایط برای رشد جنین و بدل شدن به رویان مهیا شود.
اگر در چرخه قاعدگی، آمیزش تخمک و اسپرم به وقوع نپیوندد، تخمک از هم متلاشی می‌شود و هورمون‌ها به بدن اطلاع می‌دهند تا روند قاعدگی را به‌طور عادی طی کند و خون‌ریزی ماهیانه رخ بدهد. عادت ماهیانه هم بین دو تا هفت روز ادامه پیدا می‌کند.
۱۲. نتیجۀ تخمک گذاری نامنظم چیست؟
اگر روند تخمک گذاری خود را پیگیری کردید و به این نتیجه رسیدید که این روند نامنظم است یا اصلا تخمک گذاری در بدن‌تان رخ نمی‌دهد، باید حتما با پزشک صحبت کنید. عواملی مانند رژیم غذایی یا استرس می‌توانند نظم تخمک گذاری را تحت‌تأثیر قرار بدهند، اما دلایل جدی‌تری مانند ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک یا آمنوره هم می‌توانند نظم این روند را به هم بزنند یا آن را به‌طور کامل متوقف کنند. این بی‌نظمی یا توقف در تخمک گذاری و اختلال هورمونی بدن می‌تواند موجب افزایش موهای زائد صورت و بدن، آکنه و حتی ناباروری شود.
۱۳. چه موقع باید با پزشک صحبت کنید؟
اگر قصد باردار شدن دارید، باید از قبل با پزشک‌تان مشاوره و صحبت کنید. پزشکان دربارۀ روش‌های پیگیری روند تخمک گذاری و دفعات نزدیکی به شما اطلاعاتی می‌دهند که امکان باردار شدن را افزایش می‌دهد. ضمن اینکه آنها در تشخیص موارد و علائم غیرعادی روند تخمک گذاری هم خبره هستند و شما را تحت‌نظر خواهند گرفت.
