داستان‌سرایی یکی از قدیمی‌ترین مهارت‌های انسان است، مهارتی که سنتی دیرینه در جوامع بشری بوده. یووال نوح هراری، مورخ و نویسنده کتاب مشهور «انسان خردمند»، معتقد است داستان‌سرایی نقشی اساسی در شکل‌گیری تمدن‌های بشری داشته است. با همه اینها، داستان‌سرایی صرفا نقش آموزشی و الهام‌بخشی ندارد. تحقیقات پزشکی فواید و تاثیر داستان سرایی بر سلامت مغز را نشان داده‌اند. در این مقاله درباره این فواید صحبت می‌کنیم.
نقش داستان در زندگی ما چیست؟
ما هر روز با داستان‌های مختلفی سروکار داریم. داستان‌هایی که مستقیم یا غیرمستقیم روی زندگی ما تأثیر می‌گذارند.
- وقتی داستان آشنایی خود با همسرمان را برای بچه‌ها یا نوه‌های خودمان تعریف می‌کنیم، در حال داستان‌سرایی هستیم.
- زمانی که تجربه منفی خرید از یک وب‌سایت را با یکی از اعضای خانواده به اشتراک می‌گذاریم، در حال داستان‌سرایی هستیم.
- وقتی درباره رویدادهای روزمره با شریک زندگی خود صحبت می‌کنیم، در حال داستان‌سرایی هستیم.
- هنگامی که با جمله «قضیه از این قرار است» گفته‌های خود را شروع می‌کنیم، در حال داستان‌سرایی هستیم.
این فهرست خیلی بلند است و همچنان ادامه خواهد داشت. حال پرسش این است که تاثیر داستان سرایی بر سلامت مغز ما چیست؟
تاثیر داستان سرایی بر سلامت مغز چیست؟
تاثیر داستان سرایی بر مغز را می‌توان از جنبه‌های مختلف بررسی کرد. بعضی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که داستان‌سرایی در تکامل مغز بشر و در نتیجه افزایش بقای او نقش داشته است. بعضی دیگر از مطالعات نیز اثبات کرده‌اند که داستان‌سرایی و توانایی قصه‌گویی بر سلامت روانی و سلامت مغز تأثیر مثبت داشته است. در ادامه این فواید را بررسی می‌کنیم.
۱. تقویت مهارت گوش‌کردن و افزایش قدرت تخیل
با گوش‌کردن به داستان، شونده‌ای فعال می‌شویم. وقتی داستانی را می‌شنویم، همه حواس ما متوجه آن می‌شود و همین قدرت تمرکز و گوش‌کردن ما را بیشتر می‌کند.
از سوی دیگر گوش‌کردن، خواندن یا تماشاکردن داستانها قدرت تخیل ما را نیز تقویت می‌کند. این قدرت تخیل به ما کمک می‌کند شرایط پراسترس زندگی را بهتر تحمل کنیم.
۲. تقویت همدلی و حافظه
هنگام داستان‌سرایی یا گوش‌کردن به داستان، مغز ما هورمونی به‌نام اوکسی‌توسین ترشح می‌کند. این هورمون که به‌نام هورمون عشق شهرت یافته است، یکی از عوامل مهم تقویت حس همدلی ماست.
داستان‌سرایی برای تقویت حافظه ما نیز خوب است. جنیفر آکر، استاد بازاریابی دانشگاه استنفورد، می‌گوید: «مردم داده‌ها و اعداد تنیده‌شده در داستان را ۲۲ بار بهتر از زمانی به خاطر می‌سپارند که آنها را صرفا مثل یک فهرست در اختیارشان قرار می‌دهیم. به‌خاطر همین است که هنگام تصمیم‌گیری برای خرید، داستانها بیشتر از حقایق و ویژگی‌های محصول روی ما اثر می‌گذارند.»
۳. افزایش احساسات مثبت
بر مبنای تحقیقی که به‌تازگی در حوزه روانشناسی مثبت‌گرا انجام شده است، شیوه داستان‌سرایی ما نقشی مهم در شکل‌گیری خودانگاره یا تصویری دارد که از خودمان در ذهن داریم. داستانها می‌توانند حالت روانی ما را تغییر دهند. این تغییر حالت را نباید نادیده گرفت، چراکه داشتن روحیه مثبت برای گذر راحت‌تر از سختی‌ها به ما کمک می‌کند.
مثلا در آزمایشی، برای کودکانی که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بودند جلسات داستان‌سرایی برگزار شد. این جلسات باعث افزایش ترشح اوکسی‌توسین، کاهش کورتیزول (هورمون استرس) و تحمل بهتر رنج بیماری شدند. پس داستان‌سرایی بر سلامت مغز ما واقعا تأثیر دارد و حداقل فایده‌اش این است که به ما کمک می‌کند با درد و رنج کمتری از سختی‌ها گذر کنیم.
۴. کمک به بیماران مبتلا به زوال عقل
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که شرکت‌کردن بیماران مبتلا به زوال عقل و آلزایمر در جلسات قصه‌گویی و خاطره‌گویی، در کاهش علائم بیماری آنها نقش داشته است. امروزه جلسات گروهی خاطره‌گویی یکی از روش‌های درمانی این بیماری به حساب می‌آیند.
۵. ارتباط بهتر با دیگران
داستانها ما را به دیگران متصل می‌کنند. منظور فقط همدلی‌کردن با دیگران نیست، گاهی داستان‌سرایی راهی برای انتقال مؤثرتر پیام به دیگران هم هست، مثلا اخیرا مقاله‌ای در مجله علوم اعصاب منتشر شده که مقاله‌ای علمی است، اما به‌جای استفاده از ادبیات رسمی، از داستان‌سرایی برای انتقال یافته‌های خود بهره برده است. هدف منتشرکنندگان، انتقال بهتر پیام به مخاطبان و درگیرکردن بیشتر آنها با موضوع بوده است.
۶. تغییر نگرش ما به موفقیت و شکست
داستان‌هایی که ما در رابطه با موفقیت‌ها و شکست‌های خود تعریف می‌کنیم، روی نگرش ما به آنها تأثیر واقعی دارند. با بررسی بزرگ‌سالانی که مدام موفقیت‌های علمی کسب می‌کردند معلوم شد داستان‌سرایی روی خودانگیختگی آنها تأثیر مثبت داشته است. روایت‌هایی که قصه موفقیت را به تصویر می‌کشند روی عزت‌نفس، انگیزه و تلاش فرد تأثیر دارند.
از سوی دیگر، شیوه روایت شکست‌ها نیز بسیار تأثیرگذار است. اگر داستان شکست‌ها به گونه‌ای روایت شود که به تلاش افراد احترام بگذارد و آنها را تحقیر نکند، می‌تواند روی نگرش افراد هنگام رویارویی با مشکلات در آینده تأثیر مثبت داشته باشد.
نقش داستان‌سرایی در درمان بیماری‌های روانی
همان‌طور که در بخش قبل گفته شد، داستان‌سرایی در بهبود بیماری‌هایی مانند زوال عقل و آلزایمر نقش دارد، اما این تنها فایده داستان‌سرایی برای درمان بیماری‌های مرتبط با مغز نیست.
روایت‌درمانی یعنی استفاده از قدرت داستان‌سرایی برای درمان بیماری‌های روانی. در این شیوه، روان‌درمانگر می‌کوشد دیدگاه فرد به داستان زندگی‌اش را تغییر بدهد. روان‌درمانگر با به‌چالش‌کشیدن روایت‌ها و باورهایی که فرد در ذهن خود ایجاد کرده است تلاش می‌کند از دل وقایع، روایت‌های جدید و واقعی‌تری بیرون بکشد. این روایت‌های واقعی‌تر به فرد کمک می‌کنند افکار و روایت‌های منفی و اشتباه را پاک کرده و آنها را با مدل‌های مناسب‌تر جایگزین کند.
بر اساس مطالعات اخیر، کسانی به سختی‌های گذشته زندگی نگاهی واقع‌بینانه‌تر داشته‌اند، از سلامت روان بهتر و بلوغ عاطفی برخوردار بوده‌اند.
چگونه مؤثرتر داستان‌سرایی و خاطره‌گویی کنیم؟
امروزه بسیاری از مردم هنگام صحبت‌کردن با دیگران نمی‌دانند چگونه از قدرت داستان‌سرایی برای انتقال آنچه در ذهن دارند استفاده کنند. به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی و چت‌کردن باعث کاهش خلاقیت ذهن و توان مغز برای داستان‌پردازی شده است. در این قسمت، نکاتی را با شما به اشتراک می‌گذاریم که برای خاطره‌گویی و داستان‌سرایی کمکتان می‌کنند.
۱. هیجان‌زده باشید
اگر می‌خواهید داستانی را برای کسی تعریف کنید، باید زبان بدن شما بیانگر هیجان شما باشد. نمی‌توان با لحنی خشک و چهره‌ای بی‌حالت داستان‌سرایی کرد.
۲. لبخند بزنید
قرار نیست داستان‌سرایی همیشه جدی باشد. بسیاری از اوقات هدف از خاطره‌گویی سرگرم‌کردن دیگران است. پس لبخندزدن هنگام تعریف‌کردن داستان فراموش نشود.
۳. تمرین کنید
مثل هر کار دیگری داستان‌سرایی نیز به تمرین نیاز دارد. اگر می‌خواهید ماجرا یا اتفاقی را به‌شکل داستان تعریف کنید، با تعریف‌کردن داستان برای خودتان آماده شوید.
۴. داستان را کوتاه کنید
داستان نباید بیش از حد طولانی باشد، چون حوصله شنوندگان هم حدی دارد. تا حد ممکن آن را متخصر و مفید کنید.
۵. به جزئیات توجه کنید
به جزئیات توجه کنید و از برخی از آنها برای هیجان‌انگیز‌ترکردن داستان خود استفاده کنید. مثلا به لباس خاصی که کسی پوشیده بود اشاره کنید یا حالت چهره شخصی را توصیف کنید که داستانش را روایت می‌کنید.
۶. از احساسات غافل نشوید
هنگام تعریف‌کردن داستان، نیازی نیست مدام از واقعیت‌ها و آنچه رخ داده صحبت کنید. احساسات خود هنگام تجربه ماجرا را نیز شرح و در حالت چهره خود نشان دهید و درباره‌شان صحبت کنید. احساسات جذاب‌اند.
۷. شخصیت‌پردازی کنید
داستان خوب بدون شخصیت‌پردازی مناسب ممکن نیست تاثیرگذار باشد. آدم‌های داستان را توصیف کنید و علاوه بر توصیف ظاهر، درباره اینکه به چه فکر می‌کردند و چه نوع شخصیتی دارند صحبت کنید.
۸. نگران جذابیت داستان نباشید
اگر داستان شما چندان جذاب به نظر نمی‌رسد، نگران نباشید. بسیاری از اوقات این خود ماجرا نیست که جذاب است، بلکه نحوه روایتش است که جذابش می‌کند.
جمع‌بندی
داستان‌سرایی صرفا یک پدیده اجتماعی و فرهنگی نیست، هرچند مهم‌ترین جنبه داستان‌سرایی همین است. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که این پدیده قدیمی باعث بهبود عملکرد مغز، کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های مغز و نیز بهبود آنها می‌شود. در کنار اینها، داستان‌سرایی به‌عنوان شیوه‌ای درمانی نیز برای تغییر نگرش افراد به زندگی و تجربیاتشان به کار می‌رود.
با داستان‌سرایی جذاب نه‌تنها از همه این فواید بهره‌مند می‌شویم، بلکه پیوند‌های دوستی خود با دیگران را نیز تقویت می‌کنیم.
