بیماری گواتر؛ از علائم تا درمان

فرق تیروئید با گواتر این است که تیروئید غده‌ای در گلوست که هورمون ترشح می‌کند، در حالی که گواتر نوعی بیماری است که با بزرگ‌شدن تیروئید ایجاد می‌شود.

علائم گواتر

نشانه‌های اصلی و رایج

• ایجاد توده‌ای جلوی گلو و درست زیر سیب آدم؛
• احساس سفتی در ناحیه گلو؛
• گرفتگی صدا (صدای خش‌دار)؛
• تورم رگ گردن؛
• سرگیجه (وقتی فرد دست‌هایش را بالای سر می‌برد).

علائم کمتر رایج

• دشواری تنفس (تنگی نفس)؛
• سرفه؛
• خس‌خس سینه (به‌دلیل فشرده‌شدن نای)؛
• مشکل بلع (به‌دلیل فشرده‌شدن مری).

انواع گواتر

طبقه‌بندی گواتر بر اساس نحوه بزرگ‌شدن آن

• گواتر ساده: این نوع گواتر زمانی ایجاد می‌شود که کل غده تیروئید متورم می‌شود و با لمس صاف می‌شود.
• گواتر ندولر یا گره‌دار: این نوع گواتر زمانی ایجاد می‌شود که توده‌ای جامد یا پر از مایع به‌نام ندول در تیروئید ایجاد و باعث برآمدگی می‌شود.
• گواتر مولتی‌ندولر (چندگره): این نوع گواتر زمانی ایجاد می‌شود که ندول‌های زیادی در تیروئید وجود داشته باشد. ندول‌ها ممکن است قابل‌مشاهده باشند یا فقط از طریق معاینه یا اسکن تشخیص داده شوند.

انواع گواتر بر اساس میزان هورمون تیروئید

• گواتر سمی: این گواتر زمانی ایجاد می‌شود که تیروئید بزرگ می‌شود و هورمون تیروئید بیش از حد تولید می‌کند.
• گواتر غیرسمی: اگر تیروئید بزرگ شود اما میزان هورمون تیروئید فرد طبیعی باشد، گواتر غیرسمی است. به عبارت دیگر، در این شرایط فرد پرکاری تیروئید یا کم‌کاری تیروئید ندارد.

علل بیماری گواتر

عوامل زیادی می‌توانند باعث ابتلای فرد به بیماری گواتر شوند، از جمله:

• ید ناکافی در رژیم غذایی؛
• مصرف زیاد غذاهایی که اثر ید را خنثی می‌کنند مانند کلم و کلم بروکلی و گل‌کلم؛
• داروهای خاص مانند لیتیوم و فنیل بوتازون؛
• سرطان تیروئید؛
• ندول‌های تیروئید؛
• پرکاری تیروئید (غده تیروئید پرکار)؛
• کم‌کاری تیروئید (غده تیروئید کم‌کار).

۱. پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید یعنی غده تیروئید بیش از حد فعال است. علت شایع تیروئید پرکار، بیماری گریوز است که به‌سبب آن سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که مانند TSH عمل می‌کنند و غده تیروئید را تحریک می‌کنند. بر اثر این تحریک بیش از حد تیروئید، گواتر ایجاد می‌شود.

برخی از علائم پرکاری تیروئید عبارت‌اند از:

• ضربان قلب سریع (تاکی کاردی)؛
• کاهش وزن بی‌دلیل؛
• بی‌قراری‌؛
• عدم تحمل گرما؛
• اسهال؛
• عرق‌کردن بی‌دلیل (بدون ورزش یا افزایش دمای اتاق).

۲. کم‌‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید یعنی غده تیروئید کم کار است. غده هیپوفیز به ارسال پیام‌های شیمیایی خود ادامه می‌دهد و به تیروئید دستور می‌دهد هورمون‌هایش را تولید کند. غده تیروئید هم که تلاش می‌کند دستور هیپوفیز را اجرا کند، بزرگ می‌شود.

به‌جز کمبود ید، سایر علل کم‌کاری تیروئید عبارت‌اند از:

• بیماری تیروئید هاشیموتو (که مانند بیماری گریوز نوعی بیماری خودایمنی است)؛
• درمان پرکاری تیروئید؛
• اختلال عملکرد غده هیپوفیز.

برخی از علائم کم‌کاری تیروئید عبارت‌اند از:

• عدم تحمل سرما؛
• یبوست؛
• احساس خستگی؛
• خشکی پوست؛
• افزایش وزن بی‌دلیل؛
• پریود غیرطبیعی.

۳. ندول تیروئید

ندول‌های تیروئید توده‌هایی هستند که روی این غده رشد می‌کنند و به ۲ دسته تقسیم می‌شوند:

• داغ یا گرم: حدود ۱۵درصد ندول‌ها از این دسته هستند و می‌توانند باعث پرکاری تیروئید شوند. احتمال سرطانی‌بودن این ندول‌ها کم است.
• سرد: حدود ۸۵درصد ندول‌ها از این دسته‌اند که تقریبا ۲۰درصد آنها سرطانی هستند.

۴. سرطان تیروئید

گاهی اوقات غده تیروئید به‌دلیل سرطان بزرگ می‌شود. هر کسی، صرف‌نظر از سن یا جنسیت، ممکن است به سرطان تیروئید مبتلا شود. خوشبختانه میزان بروز این سرطان بسیار کم است.

برخی از عوامل زمینه‌ساز سرطان تیروئید عبارت‌اند از:

• گواتر مزمن (بزرگ‌شدن مداوم غده تیروئید)؛
• سابقه خانوادگی (ابتلا به سرطان تیروئید ممکن است ارثی باشد)؛
• جنسیت (زنان بیشتر از مردان به سرطان تیروئید مبتلا می‌شوند)؛
• قرارگرفتن در معرض تشعشعات.

تشخیص بیماری گواتر

برخی آزمایش‌ها می‌توانند بیماری گواتر و علل زمینه‌ای آن را تشخیص بدهند، از جمله:

• معاینه جسمی؛
• آزمایش خون (برای بررسی میزان هورمون تیروئید و آنتی‌‌بادی‌های خاص)؛
• سونوگرافی؛
• بیوپسی (نمونه‌برداری) با سوزن ظریف؛
• اسکن تمام بدن با ید رادیواکتیو.

گواتر چقدر شایع است؟

شایع‌ترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید است که حدود ۲٫۲میلیارد نفر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. هرچه کمبود ید شدیدتر باشد، احتمال ابتلای افراد به گواتر بیشتر می‌شود.

• با کمبود خفیف ید، احتمال بروز گواتر ۵ تا ۲۰درصد است.
• با کمبود متوسط ید، شیوع به ۲۰ تا ۳۰درصد افزایش می‌یابد.
• با کمبود شدید ید، شیوع گواتر به بیش از ۳۰درصد افزایش می‌یابد.

درمان گواتر

۱. مصرف دارو

قرص لووتیروکسین داروی جایگزین هورمون تیروئید است. اگر علت گواتر کم‌کاری تیروئید باشد، احتمالا پزشک لووتیروکسین تجویز خواهد کرد. در صورتی که علت گواتر پرکاری تیروئید باشد، داروهایی مانند متی‌مازول و پروپیل تیوراسیل تجویز می‌شوند. اگر گواتر ناشی از التهاب باشد، ممکن است پزشک آسپرین یا نوعی داروی کورتیکواستروئیدی را تجویز کند.

۲. درمان با ید رادیواکتیو

این درمان در موارد پرکاری غده تیروئید استفاده می‌شود و شامل مصرف خوراکی ید رادیواکتیو است. پس از درمان با ید رادیواکتیو، احتمالا فرد تا پایان عمر نیاز به هورمون‌درمانی جایگزین (HRT) دارد.

۳. جراحی

ممکن است پزشک برای برداشتن تمام یا بخشی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی) جراحی را توصیه کند. اگر گواتر بزرگ باشد و باعث مشکلات تنفسی و بلع شود، ممکن است نیاز به جراحی باشد. گاهی اوقات از جراحی برای برداشتن ندول‌ها نیز استفاده می‌شود. در صورت ابتلا به سرطان هم باید جراحی انجام شود. بسته به مقدار غده تیروئیدی که برداشته می‌شود، احتمالا فرد تا پایان عمر نیاز به هورمون‌درمانی جایگزین (HRT) دارد.

سخن پایانی

تیروئید غده‌ای مهم در سیستم غدد درون‌ریز شماست که بر بسیاری از عملکردهای بدنتان اثر می‌گذارد. اگر بزرگ شود، ممکن است نشانه بیماری زمینه‌ای تیروئید باشد. خوشبختانه گواتر درمان‌شدنی است و حتی گاهی اوقات خودبه‌خود از بین می‌رود. اگر متوجه توده‌ای در جلوی گردنتان شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.