پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده نوعی التهاب پاتولوژیک در لوزالمعده است. لوزالمعده در قسمت عقب شکم قرار دارد و آنزیم‌هایی برای هضم راحت‌تر غذا ترشح می‌کند. علاوه‌براین، مدیریت گلوکز در بدن هم به‌عهده پانکراس یا لوزالمعده است. پانکراتیت، هم به‌شکل موقت و گذرا رخ می‌دهد و هم در بعضی موارد مزمن می‌شود. درمان آن هم به حاد یا مزمن بودن آن وابسته است. در این مقاله شما را با انواع پانکراتیت، خطرات بیماری پانکراتیت، علائم، تشخیص و درمان پانکراتیت آشنا خواهیم کرد.
انواع پانکراتیت چیست؟
شروع پانکراتیت شدید اغلب بسیار ناگهانی است. التهاب ناشی از آن هم معمولا چندین روز بعد از شروع درمان از بین می‌رود. سنگ کیسه صفرا رایج‌ترین علت ابتلا به پانکراتیت است. سنگ‌های کیسه صفرا، احجام جامد و کوچکی هستند که از صفرا شکل می‌گیرند. یک سنگ صفرای تقریبا بزرگ می‌تواند در محل اتصال دو مجرای اصلی پانکراتیت و مجرای کیسه صفرا، برای تشکیل مجرای دیگری، موسوم به آمپول واتر، گیر کند. این مجاری در دوازدهه یعنی قسمت ابتدایی روده کوچک تخلیه می‌شوند.
مجرای لوزالمعده، آنزیم‌های هاضمه را از لوزالمعده حمل می‌کند و مجرای کیسه صفرا هم صفرا یا سایر مواد صفراوی را از کبد و کیسه صفرا خارج می‌کند. زمانی که یک سنگ در اتصال این مجاری به دام می‌افتد، باعث بازگشت موادی می‌شود که مجاری مذکور در حال حمل هستند. در نتیجه، التهاب در مجرای صفرا و لوزالمعده به‌وجود می‌آید.
پانکراتیت مزمن نوعی التهاب لوزالمعده است که به‌طور مداوم در این بخش از بدن ایجاد می‌شود. مزمن بودن این مشکل می‌تواند باعث تخریب دائمی لوزالمعده شود. احتمال دارد، التهاب بلندمدت بافت‌های این ناحیه را زخم کند. بافت‌های زخمی گسترده، مانع از تولید مقدار کافی و مناسب آنزیم‌های هاضمه یا هورمون‌های تنظیم‌کننده گلوکز می‌شوند. در نتیجه، فرد در هضم چربی‌ها دچار مشکل خواهد شد. زیرا هضم چربی وابسته به جذب این آنزیم‌ها است و احتمال بروز دیابت هم وجود خواهد داشت.
مصرف الکل یکی از دلایل شایع پانکراتیت مزمن و حاد است. مصرف الکل در بلندمدت، مهم‌ترین عاملی است که بزرگسالان را به این بیماری دچار می‌کند. ممکن است، بیماری های خودایمنی و ژنتیکی مانند فیبروز سیستیک هم باعث بروز پانکراتیت مزمن در برخی از افراد شوند.
علائم پانکراتیت چیست؟
بیشتر افرادی که دچار پانکراتیت مزمن هستند، به‌عنوان اولین علامت بیماری، درد را در ناحیه بالای شکم و در قسمت میانی لوزالمعده احساس می‌کنند. در عکس‌برداری از لوزالمعده برخی از افرد هم، التهاب مشخص است. یعنی با اینکه نشانه‌ای را در خود احساس نمی‌کنند اما با عکس‌برداری از لوزالمعده می‌توان متوجه التهاب در این عضو از بدن‌شان شد. سایر علائم پانکراتیت به شرح زیر است:
- دردی که در قسمت بالایی بدن احساس می‌شود و در کمر و پشت به‌صورت نواری از درد می‌پیچد؛
- مشکل در هاضمه و گوارش؛
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- آزردگی در ناحیه شکم؛
- کاهش وزن غیرارادی؛
- نفخ شکم و تورم آن؛
- سکسکه؛
- تب.
پانکراتیت مزمن باعث اسهال چرب هم می‌شود. یعنی حالتی که چربی مدفوع بیش‌ازحد است و بوی به‌شدت ناخوشایندی هم ایجاد می‌کند. مدفوع چرب نشانه مشکل و جذب نامناسب مواد در دستگاه گوارش است. یعنی بدن مواد مغذی لازم را جذب نمی‌کند و علت هم عدم تولید و ترشح آنزیم‌های هاضمه برای تجزیه مواد غذایی است.
درد مربوط به مشکلات لوزالمعده از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. در موارد حاد، این درد می‌تواند به‌شکل دائمی فرد را آزار دهد. ضمن اینکه هنگام دراز کشیدن یا غذا خوردن، درد افزایش هم پیدا می‌کند. درازنشست و خم کردن بدن رو به جلو می‌تواند تا حدی از این درد بکاهد.
تشخیص پانکراتیت چگونه است؟
پزشکان برای تشخیص این مشکل از تلفیق تصویربرداری از لوزالمعده و آزمایش‌های خون استتفاده می‌کنند. در صورت ابتلا به پانکراتیت حاد، فرد دردهای شدیدی را متحمل می‌شود و سطح آنزیم‌های لوزالمعده او به‌طرز محسوسی در نتیجه آزمایش خون بالا می‌رود. برای تشخیص وضعیت ساختمان لوزالمعده، علائم التهاب و کسب اطلاع از وضع مجاری لوزالمعده و صفرا از سی‌تی‌اسکن (Computed Tomography)، ام.آر.آی (MRI) و سونوگرافی استفاده می‌شود. آزمایش مدفوع هم می‌تواند به تشخیص سطح چربی در آن کمک کند.
درمان پانکراتیت چگونه است؟
برای درمان پانکراتیت حاد و مزمن معمولا بیمار را بستری می‌کنند. لوزالمعده عضو مهمی در گوارش و هاضمه است و به همین خاطر برای بهبود و درمان آن نیاز به استراحت کافی وجود دارد. در طول درمان، از طریق تزریق وریدی یا لوله‌ای موسوم به نازوگاستریک که مستقیما از بینی به درون معده می‌رود، مواد و مایعات مغذی به فرد داده می‌شود. امکان مصرف غذا و مایعات از طریق دهان، وابسته به شرایط فرد است. برخی از افراد بعد از چند روز احساس بهبود می‌کنند و برخی دیگر برای بهتر شدن نیاز به گذر یک تا دو هفته دارند.
رژیم غذایی
رژیم غذایی سالم با چربی کم، نقش مهمی در درمان دارد. افراد مبتلا به پانکراتیت برای بهبودی باید به مصرف میزان چربی در رژیم غذایی‌شان توجه داشته باشند. زیرا عملکرد لوزالمعده آنها نامطلوب است و سلامت این عضوشان به خطر افتاده است.
اشخاص مبتلا به این مشکل باید وعده‌های غذایی کم‌حجم را در دفعات بیشتر مصرف کنند تا فشار کمتری به دستگاه گوارش‌شان وارد شود. ضمن اینکه باید از مصرف مواد چرب خودداری کنند و آب و مایعات بیشتری برای هیدراته‌نگه‌داشتن بدن بنوشند. احتمالا پزشک هم برای آنها مکمل‌های ویتامینی تجویز می‌کند تا مواد غذایی مورد نیاز بدن‌شان تأمین شود.
جراحی
کشف علت و ریشه مشکل لوزالمعده بخشی از فرایند تشخیص است. اگر پزشک عامل بیماری را انسداد در مجاری صفرا یا سنگ کیسه صفرا تشخیص داد، به جراحی نیاز است.
تغییرات در سبک زندگی
کنار گذاشتن مصرف الکل و تنباکو به درمان بهتر و کامل‌تر کمک می‌کند. در صورت نیاز برای ترک این موارد باید با پزشک صحبت کنید.
روش‌های جایگزین برای کاهش درد
در بیمارستان برای کاهش درد از مسکن‌های تزریقی استفاده می‌شود. البته درمان‌های دیگری، مانند یوگا را هم می‌توان جایگزین کرد. درصورتی‌که روش‌های معمول و سنتی مناسب نبود، تمریناتی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن هم به کاهش درد کمک خواهند کرد. این سبک از درمان‌ها، حرکات بدن را آرام و کنترل می‌کند و باعث می‌شود که تمرکز ذهن از درد کنار برود.
خطرات و مشکلات جانبی پانکراتیت چیست؟
برخی از افراد، به مشکلات و خطرات جانبی پانکراتیت هم دچار می‌شوند. این مشکلات به‌ندرت رخ می‌دهند، اما افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن را بیشتر درگیر می‌کند:
- تخریب کلیه؛
- سرطان لوزالمعده؛
- انواع دیابت؛
- سوء تغذیه:
- عفونت لوزالمعده.
افراد مبتلا به پانکراتیت حاد هم در خطر ابتلا به مشکلات تنفسی هستند.
چشم‌انداز این بیماری در بلندمدت چیست؟
پایبندی به انتخاب تغذیه مناسب و سبک زندگی سالم در کنار درمان‌های پزشکی به بهبودی کمک خواهد کرد. اما اگر علائم بیماری مجددا دیده شد، مراجعه مجدد به پزشک ضروری است. پرسش دیگر این است که امکان تبدیل پانکراتیت حاد به مزمن وجود دارد؟ مکانیزم و ساختار ابتلا به پانکراتیت حاد هنوز کشف نشده است، اما این مشکل بیشتر در افرادی که الکل زیادی مصرف می‌کنند، دیده می‌شود. سیگار کشیدن هم پیشرفت بیماری را سریع‌تر می‌کند. بسامد و شدت بیماری پانکریت حاد هم می تواند منجر به ایجاد حالتی مزمن در فرد شود. تقریبا ۴۵ درصد بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد دچار پانکراتیت مزمن می‌شوند. این تغییر حالت از حاد به مزمن می‌تواند در طول یک تا بیست سال به وقوع بپیوندد.
