بیماری وبا؛ از علائم تا راه‌های پیشگیری و درمان

ویروس وبا را ایجاد نمی‌کند، بلکه باکتری ویبریو کلرا (Vibrio cholerae) باعث عفونت وبا می‌شود. اثرات مرگبار بیماری وبا نتیجه سمی است که این باکتری در روده کوچک تولید می‌کند. وجود این سم در بدن منجر به اسهال و ازدست‌دادن سریع مایعات و املاح (الکترولیت‌ها) می‌شود. باکتری وبا ممکن است همه افرادی را که در معرض آن بوده‌اند بیمار نکند، اما دفع باکتری از طریق مدفوع این افراد می‌تواند مواد غذایی و آب را آلوده کند.

یکی از اصلی‌ترین راههای انتقال بیماری وبا آب آلوده است. درعین‌حال باکتری باکتری ویبریو کلرا در این جاها پیدا می‌شود:

• آب سطحی یا آب چاه: چاه‌های عمومی آلوده مهم‌ترین راههای انتقال بیماری وبا در مقیاس بزرگ هستند. افرادی که در مکان‌های شلوغ و بدون شرایط بهداشتی کافی زندگی می‌کنند بیشتر از بقیه در معرض خطر هستند.
• غذای دریایی: خوردن غذاهای دریایی خام یا نیم‌پز، به‌ویژه صدف، شما را در معرض باکتری وبا قرار می‌دهد. بیشتر موارد اخیر وبا در آمریکا ناشی از مصرف غذاهای دریایی خلیج مکزیک بوده‌اند.
• میوه‌ها و سبزیجات خام: میوه‌ها و سبزیجات خام منبع شیوع عفونت وبا در مناطقی هستند که وبا وجود دارد. در کشورهای در حال توسعه، کودهای کمپوست نشده یا آبیاری با فاضلاب خام می‌توانند محصولات کشاورزی را آلوده کنند.
• غلات: در مناطقی که وبا شیوع پیدا می‌کند، غلاتی مانند برنج و ارزن که پس از پختن آلوده می‌شوند و برای چند ساعت در دمای اتاق نگهداری می‌شوند، می‌توانند باعث گسترش باکتری وبا شوند.

عوامل زمینه‌ساز بیماری وبا

همه افراد مستعد ابتلا به وبا هستند، به‌‌استثنای نوزادانی که شیر مادری را می‌خورند که قبلا مبتلا به وبا بوده است. با این حال، برخی عوامل می‌توانند شما را در برابر این بیماری آسیب‌پذیرتر کنند یا احتمال بروز علائم شدید را افزایش دهند از جمله:

• شرایط بهداشتی بد: باکتری وبا در شرایطی که بهداشت به‌خوبی رعایت نمی‌شود و تأمین آب سالم دشوار است، بیشتر رشد می‌کند. چنین شرایطی معمولا در اردوگاه‌های پناهندگان، کشورهای فقیر و مناطق گرفتار قحطی، جنگ یا بلایای طبیعی رایج است.
• کاهش اسید معده: باکتری وبا نمی‌تواند در محیط اسیدی زنده بماند و اسید معده همچون سدی دفاعی در برابر عفونت عمل می‌کند. افرادی که میزان اسید معده‌شان کم است مانند کودکان، افراد مسن و افرادی که از آنتی‌اسیدها، مسدودکننده‌های H۲ یا مهارکننده‌های پمپ پروتونی (PPI) استفاده می‌کنند، از این سد دفاعی بی‌بهره‌اند، بنابراین بیشتر در معرض خطر ابتلا به وبا هستند.
• نزدیکی به فرد مبتلا: اگر با فرد مبتلا به بیماری وبا زندگی کنید، در معرض خطر ابتلا به آن هستید.
• گروه خونی O: به دلایلی که هنوز کاملا مشخص نیستند، احتمال ابتلا به وبا در افرادی با گروه خونی O دو برابر بیشتر از بقیه است.
• مصرف صدف خام یا نیم‌پز: اگرچه کشورهای صنعتی دیگر درگیر شیوع وبا در مقیاس بزرگ نیستند، خوردن صدف‌های صیدشده از آب‌های آلوده به این باکتری، خطر ابتلا به این بیماری را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.

عوارض بیماری وبا

وبا نوعی بیماری است که می‌تواند سریع کشنده شود. در شدیدترین حالت، ازدست‌دادن سریع مقدار زیادی از مایعات و الکترولیت‌های بدن می‌تواند در عرض چند ساعت منجر به مرگ فرد شود. در حالت خفیف‌تر، اگر افراد درمان نشوند ممکن است از کم‌آبی بدن و شوک، چند ساعت تا چند روز پس از بروز اولین علائم وبا بمیرند.

اگرچه شوک و کم‌آبی شدید بدترین عوارض وبا هستند، مشکلات دیگری نیز ممکن است رخ بدهند، مانند:

• قند خون پایین (هیپوگلیسمی): کودکان بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه هستند که می‌تواند باعث تشنج، بیهوشی و حتی مرگ شود.
• کمبود پتاسیم: افراد مبتلا به وبا مقادیر زیادی از مواد معدنی از جمله پتاسیم را از طریق مدفوعشان از دست می‌دهند. کمبود شدید پتاسیم در عملکرد قلب و اعصاب تداخل ایجاد می‌کند و تهدیدکننده زندگی است.
• نارسایی کلیه: کلیه‌های ما وظیفه دارند مواد زائد بدن را تصفیه کنند. وقتی کلیه‌ها توان خود را از دست می‌دهند، مایعات اضافی، برخی از الکترولیت‌ها و مواد زائد در بدن جمع می‌شوند که این وضعیت خطرناک و تهدیدکننده زندگی است. نارسایی کلیه در افراد مبتلا به وبا، معمولا با شوک همراه است.

پیشگیری از بیماری وبا

اگر به مناطقی سفر می‌کنید که افراد به وبا مبتلا هستند، رعایت این اقدامات احتیاطی خطر ابتلا به این بیماری را بسیار کم می‌کند:

• بعد از استفاده از توالت و قبل از دست‌زدن به غذا، دست‌هایتان را به‌مدت ۱۵ ثانیه با آب و صابون بشویید. اگر آب و صابون در دسترس نیست، از ضدعفونی‌کننده دست حاوی الکل استفاده کنید.
• فقط آب سالم بنوشید. منظور از آب سالم آب معدنی یا آبی است که خودتان جوشانده‌اید یا ضدعفونی کرده‌اید. حتی برای مسواک‌زدن هم از آب معدنی استفاده کنید.
• نوشیدنی‌های گرم مانند نوشیدنی‌های کنسروشده معمولا بی‌خطر هستند. یخ را به نوشیدنی‌تان اضافه نکنید مگر اینکه خودتان آن را با استفاده از آب سالم درست کرده باشید.
• غذاهای کاملا پخته و داغ بخورید و در صورت امکان از فروشندگان خیابانی غذا نخرید. اگر می‌خواهید از فروشنده خیابانی غذا بگیرید، مطمئن شوید که غذا در حضور شما پخته شده باشد و گرم سرو شود.
• سوشی، ماهی خام یا نیم‌پز و هر نوع غذای دریایی دیگر را نخورید.
• میوه‌ها و سبزیجاتی را بخورید که خودتان می‌توانید پوست بگیرید مانند موز، پرتقال و آووکادو. از خوردن سالادها و میوه‌هایی مانند انگور و انواع توت‌ها که نمی‌توان پوستشان را جدا کرد خودداری کنید.

درمان وبا

این بیماری نیاز به درمان فوری دارد، زیرا می‌تواند در عرض چند ساعت باعث مرگ فرد مبتلا شود. در ادامه، راه‌های درمان این بیماری را توضیح می‌دهیم.

۱. بازیابی آب بدن

هدف از بازیابی آب بدن، جایگزینی مایعات و الکترولیت‌های ازدست‌رفته با استفاده از یک محلول آبرسانی ساده است. برای درست‌کردن این محلول نمک‌های آب‌رسانی خوراکی (ORS) را با آب جوشیده یا آب معدنی ترکیب می‌کنند. بدون آب‌رسانی مجدد، تقریبا نیمی از مبتلایان به وبا می‌میرند. در صورتی که با درمان، مرگ‌ومیر به کمتر از ۱درصد کاهش می‌یابد.

۲. مایعات داخل وریدی (تزریق سرم)

بیشتر افراد مبتلا به وبا فقط با آب‌رسانی خوراکی بهبود می‌یابند، اما افرادی که بدنشان به‌شدت کم‌آب شده باشد، ممکن است به مایعات داخل وریدی هم نیاز داشته باشند.

۳. آنتی‌بیوتیک

اگرچه مصرف آنتی‌بیوتیک بخشی ضروری از درمان وبا نیست، برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند اسهال ناشی از وبا را کاهش دهند و مدت زمان آن را کوتاه‌تر کنند.

۴. مکمل‌های زینک

بر اساس تحقیقات، زینک می‌تواند اسهال را کاهش دهد و مدتش برای کودکان مبتلا به وبا را کوتاه کند.

واکسن وبا

در حال حاضر ۳ واکسن خوراکی وبا (OCV) موردتأیید سازمان جهانی بهداشت هستند:

• Dukoral؛
• Shanchol؛
• Euvichol-Plus.

Dukoral همراه با محلول بافری تجویز می‌شود که برای بزرگ‌سالان به ۱۵۰ میلی‌لیتر آب تمیز نیاز دارد. همه افراد بالای ۲ سال می‌توانند از این واکسن استفاده کنند. بین هر دوز باید حداقل ۷ روز و حداکثر ۶ هفته فاصله باشد. کودکان ۲ تا ۵ساله نیاز به دوز سوم هم دارند. Dukoral عمدتا برای مسافران استفاده می‌شود. دو دوز Dukoral به‌مدت ۲ سال در برابر وبا از افراد محافظت می‌کند.

Shanchol و Euvichol-Plus فرمول یکسانی دارند و توسط دو شرکت مختلف تولید می‌شود. این ۲ واکسن نیازی به محلول بافر ندارند و همه افراد بالای ۱ سال می‌توانند از آن استفاده کنند. بین دوزهای این دو واکسن باید حداقل دو هفته فاصله باشد. دو دوز Shanchol و Euvichol-Plus حداقل به‌مدت ۳ سال از افراد در برابر وبا محافظت می‌کنند.

وبا در ایران

بیماری وبا در بسیاری از کشورهای همسایه ما در حال گسترش است که مسئله‌ای نگران‌کننده است. به گزارش خبرگزاری ایرنا، از ابتدای امسال تاکنون ۶۳ مورد ابتلا به وبا در ۴ استان کردستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی و بوشهر شناسایی و گزارش شده است که ۹۵درصد موارد ابتلا مربوط به ۲ استان کردستان و کرمانشاه بوده است.

سخن پایانی

با توجه به گزارش‌ها و ابتلای هم‌وطنانمان به بیماری وبا، لازم است بیشتر از قبل دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت کنیم تا از این بیماری در امان باشیم. اگر توصیه‌های ایمنی حتی در مناطقی که خطر آلوده‌شدن به این بیماری وجود دارد رعایت شود، احتمال ابتلا کاهش می‌یابد. اگر پس از رفتن به منطقه‌ای با وبای فعال دچار اسهال شدید، به پزشک مراجعه کنید.