بیماری هاری؛ روش انتقال، علائم، درمان و پیشگیری

افراد مبتلا به این بیماری دچار هیدروفوبیا یا ترس از آب می‌شوند. دلیلش این است که این عفونت باعث انقباض‌ یا اسپاسم شدید گلو هنگام قورت‌دادن می‌شود و حتی فکر بلعیدن آب نیز می‌تواند این اسپاسم‌ها را ایجاد کند. این مسئله باعث می‌شود که به نظر برسد فرد از آب می‌ترسد.

تشخیص هاری

در حال حاضر آزمایشی وجود ندارد که ابتلا به این بیماری را پیش از بروز علائم مشخص کند. به همین دلیل اگر حیوان وحشی یا مشکوک به هاری کسی را گاز بگیرد، پزشک برای پیشگیری درمان هاری را برای آن فرد توصیه می‌کند. چون این بیماری می‌تواند کشنده باشد، درمان در سریع‌ترین زمان ممکن تجویز می‌شود.

البته اگر حیوان مشکوک به هاری مرده باشد، می‌توان با نمونه‌برداری از مغزش ابتلا به این عفونت را تأیید یا رد کرد. حتی اگر حیوان علائمی نداشته باشد، بخش کنترل حیوانات می‌تواند با کشتنش امکان نمونه‌برداری از مغز را فراهم کند.

درمان هاری

برای درمان هاری انسان، زمان حرف اول را می‌زند. اگر فرد در معرض ابتلا قرار گرفته باشد، باید به‌سرعت درمان را به صورت پیشگیرانه دریافت کند. این نوع درمان را درمان پیشگیرانه پس از برخورد (Post-exposure prophylaxis) می‌نامند و مانع ورود ویروس به سیستم عصبی مرکزی می‌شود. برای درمان پیشگیرانه پس از برخورد، این اقدامات ضروری هستند:

• شست‌وشوی محل زخم که باید فوری و کامل باشد. لازم است زخم حداقل ۱۵ دقیقه با آب و صابون، شوینده، بتادین یا سایر ترکیبات کشنده ویروس شسته و آبکشی شود.
• دریافت دوز کامل واکسن هاری که با استانداردهای سازمان بهداشت جهانی تطابق داشته باشد.
• دریافت امیونوگلوبین‌های هاری (RIG) در صورت لزوم.

انواع درمان پیشگرانه پس از برخورد

بر اساس میزان و نوع برخورد با حیوان مشکوک به هاری، درمان‌های پیشگیرانه مختلفی پیشنهاد می‌شوند:

1. لیس‌زدن پوست سالم: در این صورت فقط لازم است پوست آلوده شسته شود.
2. ایجاد خراش‌های کوچک و بدون خونریزی: شستن فوری زخم و دریافت واکسن ضروری است.
3. یک یا چند گازگرفتگی یا خراش، آلودگی غشای مخاطی یا زخم با بزاق حیوان، تماس با خفاش‌: باید زخم فوری شسته شود، واکسن تزریق شود و امیوگلوبین‌های هاری نیز به بیمار داده شوند.

این عوامل خطر ابتلا به هاری در گروه‌های ۲ و ۳ را بیشتر می‌کنند:

• اگر پستانداری که فرد را گاز گرفته است از گونه‌های ناقل هاری باشد؛
• برخورد در مکانی صورت بگیرد که هاری هنوز در آن ریشه‌کن نشده است؛
• حیوان مریض به نظر برسد یا رفتاری غیرعادی داشته باشد؛
• زخم یا غشای مخاطی با بزاق حیوان آلوده شود؛
• حیوان بی‌دلیل فرد را گاز بگیرد؛
• حیوان واکسن هاری دریافت نکرده باشد.

پیشگیری از هاری

۱. ریشه‌کن‌کردن هاری در سگ

این بیماری با واکسیناسیون قابل‌پیشگیری است. واکسیناسیون سگ‌ها یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از ابتلای انسان‌ها به هاری است. واکسیناسیون سگ‌ها باعث کاهش مرگ‌ومیر ناشی از هاری می‌شود و نیاز به درمان پیشگیرانه پس از برخورد را نیز کاهش می‌دهد.

۲. افزایش آگاهی درباره هاری و پیشگیری از گازگرفتن سگ

کودکان و بزرگ‌سالان باید نحوه رفتار با سگ‌ و روش‌های پیشگیری از گازگرفته‌شدن را بیاموزند. این کار می‌تواند خطر ابتلای انسان‌ها به این بیماری و هزینه درمان زخم ناشی از گازگرفتگی سگ را کاهش دهد. افزایش آگاهی درباره پیشگیری از هاری یعنی افراد روش‌های نگهداری درست از حیوان خانگی خود، پیشگیری از گازگرفته‌شدن توسط سگ‌ها و اقدامات ایمنی فوری پس از گازگرفته‌شدن را بیاموزند.

۳. ایمن‌سازی افراد در برابر بیماری

انسان‌ها نیز می‌توانند با واکسینه‌شدن، در برابر هاری ایمن شوند. معمولا واکسیناسیون پس از برخورد با ویروس صورت می‌گیرد و افرادی که با ویروس تماس نداشته‌اند، به‌ندرت واکسینه می‌شوند. این نوع واکسیناسیون برای افرادی مناسب است که شغل‌های پرخطر دارند، مثلا در آزمایشگاه با ویروس زنده هاری یا ویروس‌های مشابه سروکار دارند. همچنین افرادی که وظیفه کنترل حیوانات و جنگلبانی را بر عهده دارند در معرض ابتلا هستند.

واکسیناسیون پیش از برخورد می‌تواند برای افرادی که به‌دلیل فعالیت‌های شخصی در معرض ویروس هاری قرار می‌گیرند نیز انجام شود، مثلا افرادی که زیاد سفر می‌کنند و در فضای باز می‌خوابند. کودکانی که در مناطقی با شیوع زیاد هاری زندگی می‌کنند نیز در اولویت واکسیناسیون هستند، زیرا ممکن است با حیوانات بازی کنند یا در صورت گازگرفته‌شدن، آن را گزارش نکنند.

روش‌های حفاظت فردی

• واکسیناسیون حیوانات خانگی: مهم است که به نوبت‌های واکسیناسیون گربه‌ها، سگ‌ها، راسوها، موش‌خرماها و سایر حیوانات اهلی توجه و هر نوبت را به‌موقع تزریق کنید.
• محافظت از حیوانات خانگی کوچک: بعضی حیوانات کوچک نمی‌توانند واکسینه شوند، پس نباید بگذارید با حیوانات وحشی تماس داشته باشند.
• گزارش حیوانات ولگرد: در صورت برخورد با حیوانات ولگرد، باید با واحد کنترل حیوانات شهرداری یا پلیس تماس بگیرید.
• دوری از حیوانات وحشی: حیواناتی که به هاری مبتلا هستند کمتر احتیاط می‌کنند و ممکن است به شما نزدیک شوند.
• جلوگیری از ورود خفاش به خانه: بهتر است راه ورود خفاش‌ها به خانه را ببندید و در صورت مشاهده خفاش‌ها در خانه، از فردی متخصص برای بیرون‌کردنشان کمک بگیرید.

سخن پایانی

هاری ویروسی کشنده است که می‌تواند از طریق بزاق حیوانات آلوده منتقل شود. مهم‌ترین نکته برای درمان این ویروس، سرعت‌عمل است. اگر فردی که در معرض ابتلا به هاری قرار گرفته است فوری و پیش از شروع علائم واکسن و امیونوگلوبین دریافت کند، به این بیماری مبتلا نخواهد شد. اما شروع علائمی مشابه علائم آنفولانزا، معمولا منجر به علائم عصبی، کما و مرگ می‌شود. همچنین خوب است که نکات مربوط به پیشگیری از این بیماری را بدانید و از نزدیک‌شدن به حیوانات ولگرد اجتناب کنید.