بیماری اوتیسم چیست؟ علائم، عوامل،‌ راه‌های درمان آن

کودکان اوتیسمی نمی‌توانند به‌راحتی با هم‌سن‌وسالان خود ارتباط برقرار کنند. خیلی از آنها نیاز دارند برنامه روزانه منظم داشته باشند. ورزش هم می‌تواند به آنها کمک کند. اجرای بعضی از حرکات ورزشی، ممکن است در بهبود شرایط کلی و کاهش علائم، به کودکان اوتیسمی کمک کنند. هر نوع ورزشی که کودکتان از اجرایش لذت می‌برد، می‌تواند مفید باشد. پیاده روی و بازی در زمین بازی مفید است. همچنین شنا و قرارگرفتن در آب، می‌تواند هم ورزش محسوب شود و هم فعالیتی برای تقویت حافظه. فعالیت‌های تقویت حواس می‌توانند برای کودکانی مفید باشند که در پردازش سیگنال‌های مغزی مشکل دارند.

ورزش‌های برخوردی می‌توانند برای کودکان اوتیسمی دشوار باشند. در عوض می‌توانید کودکتان را به اجرای ورزش‌های چالش‌برانگیز و تقویت‌کننده تشویق کنید.

اوتیسم در بزرگ‌سالان

خانواده‌هایی که فرزند اوتیسمی دارند، ممکن است نگران این موضوع باشند که چه زندگی‌ای در بزرگ‌سالی منتظر فرزندشان خواهد بود. تعداد خیلی کمی از افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند زندگی و کار مستقلی داشته باشند. اوتیسم در افراد بزرگ‌سالان باعث می‌شود آنها در طول زندگی خود، نیازمند کمک‌ و مداخلات دائمی هستند.

شروع زودهنگام روش‌های درمانی می‌تواند کیفیت زندگی آنها را بهبود ببخشد. گاهی به‌علت سهل‌انگاری پزشکان و کارشناسان، خیلی از افراد در بزرگ‌سالی متوجه اوتیسم می‌شوند؛ اما به‌ یاد داشته باشید که باز هم برای کمک به این افراد دیر نیست.

انواع اوتیسم

راهنمای آماری و تشخیصی بیماری های روانی (DSM) که انجمن روان‌شناسان آمریکایی تهیه و تدوین کرده‌اند، برای تشخیص بیماری‌های روانی به‌ کار می‌رود. در ویرایش پنجم که جدیدترین ویرایش این راهنما است و در سال ۲۰۱۳ منتشر شد (DSM5)، اوتیسم به پنج نوع مختلف دسته‌بندی می‌شود که به شرح زیر است:

• دارای نقص هوشی یا بدون آن؛
• با نقص زبانی یا بدون آن؛
• همراه با بیماری های ژنتیکی یا پزشکی شناخته‌شده یا عامل محیطی؛
• همراه با اختلال رفتاری، ذهنی یا رشدی ـ عصبی دیگر؛
• با کاتاتونیا.

بعضی از افراد ممکن است یک یا بیشتر از این مشخصات را داشته باشند.

قبل از انتشار DSM5، افرادی که طیف اوتیسم داشتند، در یکی از این دسته‌بندی‌ها گنجانده می‌شدند:

• اختلال درخودماندگی؛
• سندروم اسپرگر؛
• اختلال فراگیر رشد؛
• اختلال فروپاشی دوران کودکی.

۱. اختلال درخودماندگی

علائم اوتیسم چیست؟

علائم این بیماری معمولا در سه سال اول زندگی بروز می‌کند و برخی از کودکان از بدو تولد این علائم را نشان می‌دهند. برخی دیگر ابتدا نرمال به نظر می‌رسند، اما از ۱۸ تا ۳۶ ماهگی به یکباره علائم این بیماری را نشان می‌دهند. به هر حال اکنون مشخص شده است که در برخی افراد علائم ناهنجاری‌های ارتباطی تا وقتی در جامعه حضور نیابند نشان داده نمی‌شود. اوتیسم در پسران چهار برابر بیش از دختران مشاهده می‌شود. اوتیسم هیچ محدودیت نژادی، قومی یا اجتماعی ندارد، میزان درآمد خانواده، سبک زندگی یا تحصیلات نیز بر کودکان مبتلا به اوتیسم هیچ تأثیری ندارد. این بیماری روند رو به رشدی دارد و هنوز کاملا مشخص نشده، رشد بیماری مرتبط با تشخیص آن است یا به دلیل بروز بیماری‌های دیگری رخ می‌دهد. علائم ابتدایی آن شامل تأخیر در رشد زبانی یا رشد اجتماعی است.

DSM5 علائم اوتیسم را به دو دسته تقسیم می‌کند:

• مشکلات مربوط به ارتباطات و تعاملات اجتماعی؛
• الگوهای محدود یا تکراری رفتاری یا علایق.

۱. مشکلات مربوط به ارتباطات و تعاملات اجتماعی

فرد مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط ازجمله در به‌اشتراک‌گذاری احساسات، علائق یا نگه‌داشتن مکالمه ادامه‌دار مشکل دارد. ارتباطات غیرکلامی مانند برقراری ارتباط چشمی یا خواندن زبان بدن و حفظ رابطه برای او دشوار است.

۲. الگوهای محدود یا تکراری رفتاری یا علایق

این الگوهای تکرارشونده در فرد مبتلا به اوتیسم دیده می‌شود:

• حرکات یا الگوهای کلامی تکراری؛
• پیروی سخت‌گیرانه از روال‌های روزمره یا رفتارهای خاص؛
• افزایش یا کاهش حساسیت به بعضی از اطلاعات حسی خاص که از اطراف دریافت می‌کنند مانند نشان‌دادن واکنش منفی به صدایی خاص؛
• علاقه‌‌ها یا مشغله‌های ثابت.

دلیل ابتلا به اختلال اوتیسم چیست؟

اینکه دقیقا چه عاملی موجب اوتیسم می‌شود مشخص نیست. محققان معتقدند اوتیسم به دلیل وجود اختلالاتی در بخش‌هایی از مغز رخ می‌دهد که تفسیر پیام‌های دریافتی از اندام‌های حسی و پردازش گفتار در مغز را بر عهده دارند. همچنین شواهدی مبتنی بر اینکه محیط روانی اطراف کودک، مانند مراقبان او، عامل اوتیسم باشند نیز وجود ندارد.

به این دلیل که بیماری اوتیسم سابقه‌ی خانوادگی دارد، بسیاری از محققان فکر می‌کنند ترکیب خاصی از ژن‌ها عامل ایجاد بیماری اوتیسم در کودک است، اما عواملی مانند سن بالای پدر یا مادر احتمال ابتلای کودکان به اوتیسم را بالا می‌برد.

وقتی یک زن باردار داروهای خاصی مانند داروهای دیابت، چاقی مفرط و مُسکن‌ها را مصرف کند، احتمال ابتلای کودک او به اوتیسم بالا می‌رود. در برخی موارد اوتیسم به دلیل یک اختلال متابولیک مادرزادی ناشی از عدم حضور یک آنزیم و سرخجه رخ می‌دهد. اگرچه گاهی اوقات دلیل مشخصی برای اوتیسم وجود ندارد، هیچ شواهدی هم دال بر دخالت واکسیناسیون در بروز اوتیسم وجود ندارد.

عوامل ابتلا بر اساس آخرین پژوهش‌ها

جدیدترین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که دلایل متفاوتی در این امر دخالت دارند. تعدادی از عوامل احتمالی ابتلا به اوتیسم عبارت‌اند از:

• ابتلای یکی از اقوام درجه‌یک به اوتیسم؛
• جهش ژنتیکی؛
• سندروم ایکس شکننده و دیگر اختلالات ژنتیکی؛
• بارداری در سن بالا؛
• وزن کم هنگام تولد؛
• عدم تعادل متابولیک؛
• قرار داشتن در معرض فلزات سنگین و مواد سمی محیط‌‌زیست؛
• سابقه عفونت ویروسی؛
• قرارگرفتن در معرض والپروئیک‌اسید (دپاکین) یا تالیدومید (تالومید).

آزمایش‌های تشخیص اوتیسم

برای تشخیص اوتیسم از آزمایش‌های غربالگری رشد و آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش‌های ژنتیکی و ارزیابی‌های رفتاری و کلامی استفاده می‌شود.

غربالگری رشدی

آکادمی پزشکان اطفال آمریکا (AAP) توصیه می‌کند که همه کودکان در ۱۸ تا ۲۴ماهگی، آزمایش اختلال طیف اوتیسم بدهند.

غربالگری می‌تواند در تشخیص زودهنگام اوتیسم مفید باشد. چک‌لیست اصلاح‌شده برای اوتیسم در کودکان نوپا (M-CHAT)، ابزار غربالگری رایجی برای تشخیص اوتیسم است. این ابزار یک پرسش‌نامه ۲۳سؤاله است که والدین باید آن را پر کنند. پزشکان با استفاده از پاسخ‌های والدین، می‌توانند تشخیص دهند که آیا کودک در خطر ابتلا به اختلال طیف اوتیسم است یا خیر.

باید این نکته را در نظر داشته باشید که غربالگری تشخیص نیست. کودکانی که جواب تست غربالگری‌شان مثبت می‌شود، الزاما اوتیسم ندارند. درضمن، گاهی‌اوقات غربالگری اوتیسم را در کودکان تشخیص نمی‌دهد.

غربالگری‌ها و آزمایش‌های دیگر

پزشک کودک شما ممکن است ترکیبی از چندین آزمایش را برای تشخیص اوتیسم تجویز کند، آزمایش‌هایی مانند:

• آزمایش دی.ان.ای (DNA) برای بیماری‌های ژنتیکی؛
• ارزیابی رفتاری؛
• آزمایش‌های دیداری و شنیداری برای حذف‌کردن مشکلات بینایی یا شنوایی که به اوتیسم مربوط نمی‌شوند؛
• غربالگری کاردرمانی؛
• مشاهده برنامه‌ریزی‌شده برای تشخیص اوتیسم (ADOS).

این تشخیص‌ها را معمولا تیمی از کارشناسان انجام می‌دهند. این تیم می‌تواند شامل روان‌شناسان کودک، کاردرمانگرها، یا آسیب‌شناسان کلامی و زبانی باشد.

بهبود علائم اوتیسم

درمانی برای اوتیسم وجود ندارد، اما روش‌های درمانی می‌تواند علائم را کاهش دهد و به افراد کمک کند تا احساس بهتری داشته باشند. تشخیص و مداخله زودهنگام بسیار مفید است و می‌تواند مشکلات رفتاری، کلامی و مهارت‌های زبانی را بهتر کند. مداخله در هر سنی مفید است و با اینکه کودکان با بزرگ‌شدن نمی‌توانند بر اوتیسم چیره شوند، اما می‌توانند بیاموزند چطور با آن کنار بیایند.

خیلی از رویکردهای درمانی شامل موارد زیر می‌شوند:

• رفتار درمانی؛
• بازی‌درمانی؛
• کار درمانی؛
• درمان جسمی (فیزیوتراپی)؛
• گفتار درمانی.

ماساژ، پتو یا لباس‌های وزن‌دار و فنون مدیتیشن هم می‌توانند در آرامش فرد مفید باشند. با‌این‌حال، نتیجه درمان‌ها متفاوت هستند. بعضی از افراد ممکن است خوب به درمان‌ها واکنش نشان دهند و بعضی دیگر نه.

درمان‌های جایگزین برای اوتیسم

روش‌های درمانی دیگر برای کنارآمدن با اوتیسم عبارت‌اند از:

• دز بالای ویتامین ها؛
• شیمی درمانی یا دفع فلزات سنگین از بدن؛
• اکسیژن درمانی پرفشار؛
• ملاتونین برای رفع اختلالات خواب.

تأثیر رژیم غذایی بر اوتیسم

رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد. با‌این‌حال، بعضی از کارشناسان اوتیسم در تلاش هستند تا با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی، مشکلات رفتاری را کاهش دهند و کیفیت زندگی افراد را بهبود ببخشند. اساسی‌ترین نکته در رژیم غذایی افراد مبتلا به اوتیسم، پرهیز از افزودنی‌های مصنوعی است. این افزودنی‌ها شامل مواد نگه‌دارنده، رنگ‌ها و شیرین‌کننده‌ها هستند.

بهتر است رژیم غذایی فرد اوتیسمی شامل غذاهای کامل باشد. این مواد عبارت‌اند از:

• میوه و سبزیجات تازه؛
• گوشت مرغ؛
• ماهی؛
• چربی‌های غیراشباع؛
• آب فراوان.

بعضی از کارشناسان اوتیسم رژیمی بدون گلوتن را هم توصیه می‌کنند. پروتئین گلوتن در گندم، جو و دیگر غلات وجود دارد. آنها اعتقاد دارند که گلوتن در بعضی افراد مبتلا به اوتیسم باعث ایجاد تورم و واکنش‌های نامساعد در بدن می‌شود. با‌این‌حال، پژوهش‌های علمی درمورد وجود رابطه بین اوتیسم، گلوتن و نوع دیگری از پروتئین به‌‌نام کازئین نتایج قطعی ارائه نداده‌اند. بعضی از پژوهش‌ها و شواهد روایت‌شده پیشنهاد داده‌اند که رژیم غذایی می‌تواند علائم اختلال بیش‌فعالی را بهبود ببخشد که شبیه به علائم اوتیسم است.

پاسخ به سوالات رایج درباره اوتیسم

۱. علائم اولیه اوتیسم چیست؟

نشانه‌های رایج کاهش علاقه و افزایش یا کاهش حساسیت به اتفاقات پیرامون، فقدان حرکاتی مثل اشاره‌کردن یا نشان‌دادن، عدم جهت‌یابی در زمان صدازدن اسم کودک و بی‌علاقگی به بازی‌های اجتماعی است. بعضی کودکان تا زمانی‌که در موقعیتی اجتماعی مثل رفتن به پیش‌دبستانی قرار نگیرند، علائم را نشان نمی‌دهند. بعضی کودکان در تعامل با هم‌سالان خود مشکل دارند؛ اما با افراد بزرگ‌سال به‌راحتی ارتباط برقرار می‌کنند.

۲. فکر می‌کنم کودکم دچار اوتیسم است اما مطمئن نیستم. چطور می‌توانم این مورد را بررسی کنم؟

ویژگی بارز افراد مبتلا به اوتیسم تعاملات و ارتباطات سخت اجتماعی، رفتارهای تکرارشونده و علایق محدودشده است. با‌ این ‌حال، علائم خاص و شدت آنها در افراد مختلف کاملا متفاوت است. اگر نگرانید، می‌توانید با پزشک اطفال مشورت کنید و از او بخواهید ارزیابی‌های لازم را روی کودک شما انجام دهد. بهتر است این ارزیابی‌ها بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی انجام شوند. گاهی لازم است به افراد متخصص مثل روان‌شناس یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

۳. اگر علت اوتیسم ژنتیکی باشد، آیا می‌توان تعیین کرد این اختلال از کدام والد به ارث رسیده است؟

اگر کودکتان به اوتیسم مبتلاست و می‌خواهید آزمایش ژنتیک بدهید، باید از پزشک بخواهید شما را به متخصص ژنتیک ارجاع دهد. پزشک، با توجه به سابقه خانوادگی و ارزیابی‌های بالینی، تشخیص می‌دهد چه آزمایشی برای کودک انجام شود و در نهایت، اگر مشکل ژنتیکی بود می‌تواند تعیین کند این ژن از کدام والد به ارث رسیده است. همچنین ممکن است ژن از هر دو والد به ارث برسد یا یک جهش جدید باشد.

۴. بعد از تشخیص اوتیسم باید چه‌کاری انجام داد؟

اگر مشخص شد خودتان یا کودکتان دچار اوتیسم هستید، خودتان را سرزنش نکنید. شاید پذیرش این موضوع در چند ماه اول سخت باشد؛ اما بهترین راه مواجه‌شدن با این موضوع این است که آموزش ببینید. هرقدر بیشتر بدانید، بهتر می‌توانید به خودتان یا کودکتان کمک کنید. اگر فکر می‌کنید نمی‌توانید احساساتتان را کنترل کنید، از مشاور کمک بگیرید و زمان‌هایی را به خودتان اختصاص دهید.

۵. چطور می‌توان از خواهران و برادران کودک مبتلا به اوتیسم کمک گرفت؟

اغلب، خواهر یا برادر کودکی که دچار ناتوانی یا بیماری است احساس کنارگذاشته‌شدن، شرمندگی و عصبانیت می‌کند. حتی ممکن است با خودش مشکلات رفتاری داشته باشد. از آنها بخواهید همراه شما و خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم‌شان به مطب پزشک بیایند. از اینکه همراهتان هستند یا در نگهداری از خواهر یا برادرشان کمکتان می‌کنند ابراز خوش‌حالی کنید. درمورد احساساتی که در آنها ایجاد شده صحبت کنید و به آنها بگویید بسیاری از این احساسات طبیعی است. در صورت لزوم حتما از مشاور کمک بگیرید.

۶. آیا فناوری و بازی‌های رایانه‌ای برای کودکان مبتلا به اوتیسم مفید است؟

بله، اپلیکیشن‌ها، نرم‌افزارها و بازی‌های رایانه‌ای مهارت‌های ارتباطی کودکان را افزایش می‌دهد و کمکشان می‌کند ارتباط بهتری با هم‌سالان و معلمشان برقرار کنند. البته برای انتخاب بازی‌های مناسب، حتما از پزشک یا مشاور کمک بگیرید.

۷. آیا سایتی برای حمایت از بیماران اوتیسم در ایران وجود دارد؟

بله. می‌توانید به سایت انجمن اوتیسم ایران مراجعه کنید. این انجمن با هدف کمک و حمایت از کودکان اوتیسم و خانواده‌هایشان راه‌اندازی شده است.

۸. آیا بهزیستی مراکزی را برای کمک به کودکان اوتیسم اختصاص داده است؟

بله. می‌توانید با مراجعه به سایت «دوست اوتیسم»، فهرست مراکز درمانی تحت‌نظر بهزیستی را مشاهده کنید.

۹. آیا کودک مبتلا به اوتیسم می‌تواند به مدرسه برود؟

بله. همه کودکان فرصت آموزش برابر را دارند.

۱۰. آیا مدارس ویژه اوتیسم در ایران وجود دارد؟

بله. به‌گزارش خبرگزاری تسنیم در فروردین ۱۳۹۹ و نیز به‌نقل از معاون وزارت آموزش‌وپرورش، دانش‌آموزان اوتیسمی ۴۸ مدرسه دارند که متناسب با وضعیت این دانش‌آموزان است. همچنین، قرار است ۱۴ مدرسه اوتیسم در ۱۴ استانی که مرکز آموزشی و توان‌بخشی جامع اوتیسم ندارند راه‌اندازی شود.