بوم گردی نوعی مسافرت پایدار و بی‌ضرر در طبیعت است که به‌جای افزایش فشار و بهره‌برداری از منابع طبیعی، از محیط‌زیست بومی حمایت می‌کند و کمترین اثر از مسافر در محیط زیست باقی میماند. در این مقاله شما را با مفهوم بوم گردی یا اکوتوریسم، دلیل نیاز ما به بوم گردی، مفهوم سبزشویی و اهداف بوم گردی آشنا خواهیم کرد.
بوم گردی یا اکوتوریسم چیست؟
تعاریف متعددی از این واژه وجود دارد، اما مقبول‌ترین تعریف را اتحادیه‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت ارائه داده است: سفر مسئولانه و دوستدار محیط‌زیست، به‌منظور لذت بردن و قدردانی از طبیعت که باعث حفظ منابع طبیعی می‌شود، اثر اندکی از مسافر در طبیعت باقی میماند و همچنین برای فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی مردم بومی سودمند است.
تعریفی ساده‌تر و نزدیک‌تر به واژه‌ی بوم گردی نیز وجود دارد که انجمن بین‌المللی بوم گردی آن را ارائه کرده است: بوم گردی سفری مسؤلانه به مناطق طبیعی است که باعث حفظ محیط زیست و بهبود رفاه مردم بومی می‌شود. در عمل، این تعریف بر مفاهیم مختلفی دلالت دارد.
یکی از این مفاهیم سطح آگاهی از سفر و گردشگری است. گردشگر باید از تأثیرش بر محیط و جامعه مطلع باشد و تلاش کند از این تأثیر بکاهد. علاوه‌براین، گردشگر نه‌تنها باید تلاش کند تا آسیب را به‌حداقل برساند، بلکه باید حمایت و تقویت از محیط زیست بومی نیز در اولویت‌هایش باشد. البته واضح است این مراقبت‌ها نه‌تنها لذت سفر را کاهش نمی‌دهد، بلکه آن را به تجربه‌ای دلپذیرتر تبدیل می‌کند.
با نگاهی به ملزومات بوم گردی می‌توان دریافت تعداد نفرات گروه همراه شما در سفر نیز اهمیت دارد. شما نمی‌توانید بوم گردی عظیمی ترتیب دهید، در واقع بوم گردی فقط در گروه‌های کوچک یا متوسط صورت می‌پذیرد. معمولا بوم گردی با برنامه‌های آموزشی نیز ترکیب می‌شود، آموزش‌هایی درباره‌ی بازیافت، مصرف مناسب آب، صنایع دستی بومی، دوچرخه سواری یا پیاده وری به‌جای رانندگی.
چرا ما به بوم گردی نیاز داریم؟
براساس گزارش‌های مؤسسه‌ی حملونقل هوایی، هواپیماهای جهان در سال ۲۰۱۳ بیش از سه میلیارد مسافر را جابه‌جا کرده‌اند؛ رقمی که همچنان درحال افزایش است. انجمن اقتصاد آکسفورد پیش‌بینی می‌کند این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۵٫۹ میلیارد برسد. همه‌ی این مسافرها نه‌تنها به‌طور غیرمستقیم مقادیر فراوانی دی‌اکسید‌کربن منتشر می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند محیط زیست فشار زیادی را متحمل شود.
گردشگران همچنین به زیرساخت‌هایی مانند تصفیه‌ی آب، امکانات بهداشتی و محل اقامت نیاز دارند. اغلب جوامع محلی قادر نیستند این شرایط را مهیا کنند، بنابراین اثرات ویرانگری در طبیعت به‌جا خواهد ماند. برای مثال، در بسیاری از نقاط آفریقا، گردشگری در مقیاس‌های بزرگ موجب دفع نامناسب فاضلاب در اردوگاه‌های اقامتی مسافران شده است. این فاضلاب‌ها سبب آلودگی نزدیک‌ترین رودخانه‌ای که آب آشامیدنی حیات‌وحش، دام‌ها و انسان‌ها را تأمین می‌کند، شده‌اند. ولی این تازه آغاز ویرانگری است.
در مناطق آسیب‌پذیر، افزایش گردشگران میتواند موجب تخریب قابل توجه طبیعت شود. جوامع محلی نیز از این تورم آسیب می‌بینند، زیرا پول‌های ناشی از گردشگری به‌ندرت به دست آنها می‌رسد. ما انسان‌ها هر جا که برویم، زباله بر جای خواهیم گذاشت. حتی اگر آنها را در سطل زباله بریزیم باز هم میتواند باعث عدم تعادلی خطرناک در طبیعت شود. سافاری‌ها و عکاسی از حیوانات، موجودات زنده را می‌ترساند، تغذیه‌ی حیوانات حیات‌وحش آنها را بدعادت و به انسان‌ها وابسته می‌کند، حتی راه رفتن در طبیعت نیز منجر به فرسایش خاک و تخریب مسیرهای حیوانی می‌شود. شاید باورش سخت باشد، ولی هر کاری که ما در طبیعت انجام می‌دهیم، بر حیات‌وحش تأثیر می‌گذارد و ما باید از این تأثیر آگاه باشیم.
آیا سوار فیل‌ها می‌شوید؟ اگر بله، پس شما بوم گردی نمی‌کنید. طبیعت گردی و دست زدن به حیوانات وحشی به هیچ‌کس کمک نمی‌کند. مثال‌هایی این‌چنینی فراوانند. در قطب جنوب، یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق سیاره‌مان، صدها سال طول می‌کشد تا هر زباله تجزیه شود. این در حالی است که گردشگران مقادیر بسیاری زباله را آنجا رها می‌کنند. در استرالیا، گردشگران به تخریب دیواره‌ی بزرگ مرجانی سرعت می‌بخشند و در آفریقا با اینکه هزینه‌ی سفر برای گردشگران بالاست، اما مشاغل گردشگری دستمزد کمی دارند. هزینه‌ها برای گردشگران مدام افزایش می‌یابد، اما این پول‌ها به‌دست مردم محلی نمی‌رسد. ایجاد تغییر میتواند بسیار آسان باشد و اولین قدم دست برداشتن از گردشگری عظیم و پرجمعیت است.
جهان به بوم گردی های بیشتری نیاز دارد. بوم گردی به گردشگران یاد می‌دهد تا مسئولیت بیشتری نسبت به مناطق دست‌نخورده‌ی زمین داشته باشند، به آموزش مردم کمک می‌کند، باعث تأمین مالی برای حفظ منابع طبیعی و مردم بومی می‌شود، همچنین به علت مسئولیت پذیری و آگاهی گردشگران، کیفیت سفر به طبیعت به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.
اهداف بوم گردی
برخی افراد اصطلاحات بوم گردی و گردشگری بهینه را ترکیبی متضاد می‌دانند. به‌عقیده‌ی آنها شما نمی‌توانید به نحوی سفر کنید که به طبیعت کمک کند. اول از همه باید از محلی به محل دیگر بروید که معمولا با هواپیما یا وسایل نقلیه انجام می‌شود و به‌این‌ترتیب سوخت فسیلی می‌سوزانید. ثانیا مهم نیست چقدر تلاش کنید، تأثیر شما در طبیعت همچنان منفی خواهد بود. اما این نظرات باعث فاصله گرفتن از هدف می‌شوند. اگر تصمیم دارید به مسافرت بروید، می‌توانید اثر منفی خود را کاهش دهید و حتی در بعضی جنبه‌ها تغییر مثبتی ایجاد کنید.
با خرید صنایع‌دستی محلی و کمک به مردم بومی می‌توان به یک بوم گرد تبدیل شد. تا زمانی که شرایط زیر مهیا باشد می‌توان گفت بوم گردی شما سفری موفق بوده است:
۱. آگاهی فرهنگی و محیط زیستی
اولین قدم برای انجام هر فعالیتی این است که بدانید چگونه باید انجام شود.
- به حداقل رساندن تأثیرتان در طبیعت: سعی کنید تا جای ممکن قطار را جایگزین هواپیما کنید. به‌جای رانندگی از دوچرخه و وسایل حملونقل عمومی استفاده یا پیاده‌روی کنید. به منابع طبیعی و بومی احترام بگذارید و آنها را هدر ندهید.
۲. تجربه‌ای مثبت برای گردشگران و بومیان برجای بگذارید
معمولا درباره‌ی احترام به گردشگران صحبت می‌شود، در‌حالی‌که مورد دوم نادیده گرفته شده است. به مردم محلی، جامعه و ارزش‌هایشان احترام بگذارید و حمایت‌شان کنید.
۳. مزایای مالی سفرتان باید مستقیما برای حفظ منابع طبیعی هزینه شود
اگر واقعا بوم گردی کنید، بیشتر پولی که خرج می‌شود صرف حفاظت از منابع طبیعی خواهد شد.
۴. برای توانمند‌سازی مردم محلی پول خرج کنید
خرید از محصولات باکیفیت و اصیل محلی موجب حمایت از مردم بومی خواهد شد. به‌این‌ترتیب، آنها سود بیشتری نسبت به گردشگری پرجمعیت به‌دست خواهند آورد؛ با اینکه تعداد گردشگران بوم گردی کمتر است.
۵. افزایش حساسیت نسبت به شرایط سیاسی، اجتماعی و محیط‌زیستی کشور میزبان
این مورد سخت‌ترین شرط بوم گردی است. گاهی نه‌تنها انجامش بلکه حتی درک شرایط میزبان نیز دشوار است.
بوم گردی و سبزشویی
سرعت رواج بوم گردی به‌عنوان یکی از اشکال گردشگری بسیار بالا است و درحال‌حاضر سالانه ۱۰ الی ۱۵ درصد در سراسر جهان رشد داشته است. متأسفانه این میزان پیشرفت پیامدهای ناگواری نیز در پی دارد. یکی از این پیامدها رواج سبزشویی است. به این معنی که برخی با ظاهر دوستدار محیط‌زیست و در قالب بوم گردی به طبیعت خسارت وارد می‌کنند.
برخی افراد هرگونه سفر به طبیعت را با بوم گردی اشتباه می‌گیرند. اینکه شما به دل طبیعت می‌روید به این معنی نیست که کار درستی انجام می‌دهید، اتفاقا تأثیر شما اغلب منفی و ویرانگر است. سفرهای ماجراجویی و سفر به جنگل سازگار با محیط‌زیست نیستند، بنابراین آنها را با بوم گردی اشتباه نگیرید. بسیاری از آژانس‌های گردشگری این سفرها را با واژه‌های مد روز مانند «سفر سبز» یا «سازگار با محیط‌زیست» تلفیق می‌کنند که نمونه‌ی واضحی از سبزشویی و دو‌رویی با طبیعت است.
بنابراین چگونه می‌توان فهمید سفری که به شما پیشنهاد می‌دهند، دوستدار محیط‌زیست هست یا نه؟ به‌شرط اول رجوع کنید: آگاهی! اگر این مسافرت شامل پیاده‌روی در جنگل می‌شود، آیا این فعالیت به طبیعت و مردم بومی کمک می‌کند؟ اگر به شما گفته شده پول‌تان را صرف حمایت از منابع طبیعی و بومیان می‌کنند، بپرسید چند درصدش را اختصاص می‌دهند. یک درصد؟ ۱۰ درصد؟ ۷۰ درصد؟ برای اینکه بفهمید به بوم گردی می‌روید یا نه سؤال‌هایی این‌چنینی بپرسید.
جمع‌بندی
به‌یاد داشته باشید بوم گردی با سه هدف انجام می‌شود:
- سلامت محیط‌زیست بومی؛
- رفاه مردم محلی؛
- کسب تجربه‌ای باکیفیت از گردشگری.
بوم گردی راهی است برای ایجاد تفاوتی عظیم؛ فعالیتی که باید امید داشت مردم بیشتر انجام دهند.
