سرفه واکنش کاملا طبیعی و سودمند و همچنین یک مکانیزم دفاعی بدن برای محافظت از گلو و مخاط آن در برابر عوامل تحریک‌کننده است. اما حالت مزمن و ادامه‌دار آن که به دلایل گوناگون رخ می‌دهد، آزاردهنده و آسیب‌زاست، مخصوصا در موقع خواب. خیلی از افراد ترجیح می‌دهند حتی برای درمان سرفه شدید به جای مصرف داروهای شیمیایی، از روش‌های درمان خانگی سرفه استفاده کنند. برای همین در این مقاله می‌خواهیم شما را با بهترین روش‌ها برای درمان سرفه خشک که به ساده‌ترین شکل امکان‌پذیر است، آشنا کنیم.
سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی، حساسیت یا عفونت‌های سینوسی، با داروهای رایج که نیازی به نسخه‌ی پزشک ندارند قابل درمان هستند. این نوع سرفه‌ها که ممکن است سرفه خشک یا خلط‌دار باشد، ناشی از ریزش مخاط گلو (به دلیل حساسیت یا سرماخوردگی) است که با تحریک پایانه‌های عصبی باعث سرفه می‌شود. این سرفه‌ها در شب‌ها شدیدتر و با احساس خارش در انتهای گلو همراه هستند و اگر ناشی از حساسیت باشد، با خارش چشم‌ها و عطسه همراه خواهد بود.
درمان سرفه با ۱۰ روش مؤثر خانگی
اگر گمان می‌کنید منشاء سرفه‌تان حساسیت است، می‌توانید آنتی‌هیستامین مصرف کنید. اگر پس از دو هفته نتیجه نگرفتید به پزشک و در صورت نیاز به متخصص حساسیت مراجعه کنید. اگر سرفه‌تان ناشی از سرماخوردگی خفیف است و تمایلی به مصرف داروهای شیمیایی ندارید، می‌توانید برای درمان خارش گلو و سرفه، مواد زیر را به خاطر داشته باشید.
۱. عسل
احتما با خواص عسل آشنا هستید. اولین مورد پیشنهادی ما برای درمان سرفه، عسل است.
مصرف عسل به عنوان داروی گلودرد قدمت طولانی دارد؛ و بنا بر مطالعات صورت گرفته، اثر آن در تسکین سرفه خشک بیشتر از برخی داروهای رایج حاویِ دکسترومتورفان است. کافیست ۲ قاشق چایخوری عسل را با آبِ جوش یا دمنوش گیاهی و کمی آبلیمو مخلوط کنید تا یک داروی مؤثر داشته باشد. عسل خاصیت تسکین‌‌دهندگی دارد و آبلیمو به رفع گرفتگی کمک می‌کند. میل کردن عسل به تنهایی و یا همراه با نان هم می‌تواند مؤثر باشد.
۲. پروبیوتیک
برای درمان سریع سرفه به سراغ پروبیوتیک هم می‌توانیم برویم. پروبیوتیک‌ها به طور مستقیم در درمان سرفه نقشی ندارند، اما در تنظیم ترکیب باکتریایی روده‌ها مؤثرند.
ترکیب باکتریایی بدن نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن و عملکرد آن دارد. همچنین بر مبنای شواهد علمی لاکتوباسیلوس (از انواع پروبیوتیک) که در لبنیات یافت می‌شود، احتمال ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا را کاهش می‌دهد و حساسیت نسبت به برخی محرک‌ها را مانند گرده‌ی گیاهان کم می‌کند. شیر غنی‌شده منبع خوب لاکتوباسیلوس است. هچنین می‌توانید مکمل‌های پروبیوتیک را از داروخانه تهیه کنید. به علاوه برخی ماست های غنی‌شده و نان‌های تهیه‌شده از خمیرِ ترش حاوی پروبیوتیک هستند.
۳. بروملین
اگر فکرش را نمی‌کردید که آناناس برای تسکین سرفه خشک مفید باشد احتمالا تا به حال درباره‌ی بروملین (Bromelain) نشنیده‌اید.
شواهد علمی نشان می‌دهند آنزیم بروملین که در ریشه و میوه‌ی آناناس یافت می‌شود، به درمان سرفه خشک و روان شدن مخاط گلو کمک می‌کند. برای اینکه بیشترین تاثیر را بگیرید روزی ۳ بار یک تکه آناناس یا ۱۰۰ گرم آب آناناس میل کنید. اگرچه شواهد کافی در این باره وجود ندارد اما برخی کارشناسان به اثر درمانگر بروملین بر سینوزیت و مشکلات سینوسی ناشی از حساسیت که ممکن است باعث سرفه شوند، باور دارند. همچنین بروملین گاهی برای درمان التهاب و تورم به کار می‌رود. کودکان و بزرگسالانی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند نباید مکمل‌های بروملین دریافت کنند. همچنین کسانی که در حال مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین هستند باید در مصرف بروملین دقت کنند؛ زیرا جذب آنتی‌بیوتیک را افزایش می‌دهد.
به طور کلی، همیشه پیش از مصرف مکمل‌های دارویی جدید یا نا‌آشنا با پزشک مشورت کنید.
۴. نعناع
برای درمان سریع سرفه، نعناع هم خوب است. نعناع با خاصیت درمانگری‌اش معروف است. منتول موجود در نعناع گلو را تسکین می‌دهد، گرفتگی را رفع و مخاط گلو را نرم می‌کند.
می‌توانید نعناع را به صورت چای میل کنید یا آن را هنگام بخور مصرف کنید. ۳ یا ۴ قطره روغن نعناع را در ۱۵۰ میلی‌لیتر آب بریزید و همانطور که احتمالا بارها انجام داده‌اید، حوله‌ای روی سرتان بیاندازید و به طور مستقیم بخار نعناع را تنفس کنید.
۵. گل ختمی
ریشه و برگ این گیاه که در تابستان گل می‌دهد، از دوران باستان تاکنون به عنوان داروی خانگی سرفه و گلودرد استفاده می‌شود. هرچند برای اثبات این مسئله مطالعات علمی قابل اتکایی صورت نگرفته است اما جای نگرانی نیست چون مصرف گل ختمی خطری ندارد. گل ختمی لعابی تولید می‌کنند که گلو را می‌پوشاند و آثار التهاب را تسکین می‌دهد.
امروزه می‌توانید ریشه‌ی گل ختمی را به شکل چای و کپسول پیدا کنید. چای گل ختمی تسکین‌دهنده‌ی سرفه و گلودرد است و از قدیم به عنوان یک داروی گیاهی برای سرفه استفاده می‌شود. بهتر است کودکان ریشه‌ی این گیاه را مصرف نکنند.
۶. آویشن
در برخی موارد آویشن برای درمان بیماری‌های تنفسی به کار می‌رود. برخی مطالعات نشان داده‌اند مخلوط عرق آویشن و گل پیچک در تسکین سرفه و برونشیت خفیف مؤثر است. برگ آویشن حاوی فلاونوئید است که عضلات گردن و گلو را که در هنگام سرفه درگیر می‌شوند، شل می‌کند و موجب کاهش التهاب می‌شود؛ به‌همین علت از این گیاه به‌عنوان یک داروی گیاهی برای سرفه استفاده می‌شود.
تهیه‌ی چای آویشن ساده است؛ ۲ قاشق برگ آویشن خردشده را در یک فنجان آب جوش بریزید، سرپوشی رویش قرار دهید، پس از ۱۰ دقیقه آن را از صافی گذرانده و بنوشید.
۷. غرغره‌ی آب‌نمک
با اینکه پیشِ پا افتاده به نظر می‌رسد، غرغره‌ی آب‌نمک گلوی خراشیده را که باعث سرفه می‌شود، تسکین می‌دهد.
برای این کار ۱/۵ قاشق چایخوری نمک را در ۲۳۰ میلی‌لیتر آب گرم حل کنید.
فراموش نکنید که کودکان زیر ۶ سال نمی‌توانند به خوبی غرغره کنند و بهتر است درمان دیگری را برای آنها به کار بگیرید.
۸. حفظ آب بدن
عفونت‌های تنفسی مانند سرماخوردگی یا آنفلانزا باعث آبریزش سینوسی می‌شوند. تراوشات زیاد باعث خشکی و تحریک گلو و گاهی سرفه می‌شود. نوشیدن مایعات به حفظ مخاط سینوسی کمک می‌کند، همچنین باعث حفظ رطوبت غشای مخاطی می‌شود. این امر به‌ویژه در زمستان که هوا خشک‌تر است مؤثر است. از این رو برای درمان سرفه شدید خود، در کنار روش درمانی اصلی خود، سعی کنید مایعات بیشتری بنوشید و آب بدن‌تان را حفظ کنید.
۹. حمام بخار و دستگاه رطوبت‌ساز
دوش آب داغ با کاهش تراوشات بینی به تسکین سرفه و حتی درمان سرفه شدید نیز کمک می‌کند. این روش نه تنها سرفهی ناشی از سرماخوردگی را بلکه سرفه‌های ناشی از حساسیت را تسکین می‌دهد. خشکی ناشی از تراوشات زیاد بینی آزاردهنده است؛ در چنین محیط‌هایی دستگاه‌های رطوبت‌ساز کمک‌کننده هستند. هوای مرطوب در تسکین سرفه مؤثر است اما باید از رطوبت بیش‌ازاندازه هم اجتناب کرد.
فراموش نکنید که تمیز نکردن دستگاه‌های رطوبت‌ساز آنها را تبدیل به منبع تولید انواع قارچ و باکتری می‌کند.
۱۰. حذف تحریک‌کننده‌ها
عطرها و خشبوکننده‌ها معمولا بی‌ضرر هستند اما در برخی افراد ایجاد التهاب مزمن سینوس و تولید مخاط اضافی می‌کنند که باعث سرفه می‌شود. بنابراین جانب احتیاط را نسبت به محصولات عطردار رعایت کنید.
بدترین تحریک‌کننده‌ی موجود در هوا دود سیگار است. تقریبا همه‌ی سیگاری‌ها پس از مدتی دچار سرفه، که به سرفهی سیگاری‌ها معروف است، می‌شود. اطرافیان افراد سیگاری هم معمولا از برخی التهاب‌های مجاری تنفسی رنج می‌برند. بهترین راهِ‌حل، ترک سیگار است. (سرفه‌های مزمن شدید در افراد سیگاری ممکن است نشانه‌ی آمفیزم یا سرطان ریه باشد؛ اگر سیگاری هستید و از سرفهی مزمن رنج می‌برید به پزشک مراجعه کنید.)
علت سرفه
آسم
سرفهی خشک که به خرخر یا خس‌خس ختم می‌شود معمولا نشانه‌ی آسم است. تورم مجاری تنفسی در افراد مبتلا به آسم ممکن است تنفس را دشوار و ایجاد خس‌خس و سرفه کند.
نشانه‌های دیگر
شب‌ها و هنگام ورزش سرفه شدیدتر می‌شود. تنگی نفس، سفتی قفسه‌ی سینه و خستگی از دیگر نشانه‌های رایج آسم هستند.
تشخیص و درمان
برای تشخیص آسم پزشک احتمالا تجویز تست دم‌سنجی (اسپیرومتری) می‌کند که عملکرد شش‌ها را می‌سنجد. در درمان آسم دو نوع دارو به‌کار می‌رود؛ داروهای کوتاه‌اثر (مانند نایژه‌گشاهایی (bronchodilators) که تنفس را راحت‌تر می‌کنند) و داروهایی مانند اصلاح‌کننده‌های لکوترین که برای کنترل آسم باید به طور روزانه مصرف شوند.
رفلاکس معده (واشاریدگی معده‌ای-مروی)
رفلاکس معده که باعث سرفه‌های خشک و منقطع می‌شود، دومین دلیل شایع سرفه‌های مزمن است. بر مبنای مقاله‌ای که در سال ۲۰۰۶ در مجله‌ی «نیچر» چاپ شد، دلیل ۴۰ درصد سرفه‌ها رفلاکس معده است.
نشانه‌های دیگر
در حالت درازکش یا هنگام خوردن سرفه شدیدتر می‌شود. یکی از نشانه‌های سنتی، آغاز سرفه در شب به محض دراز کشیدن برای خواب است. در ۷۵ درصد مبتلایان به رفلاکس معده، نشانه‌های دیگر دیده نمی‌شود اما ممکن است برخی دچار گرفتگی صدا و سوزش سر دل بشوند.
تشخیص و درمان
ممکن است برای تشخیص عکسبرداری یا آندوسکپی تجویز شود. رفلاکس معده ممکن است با برخی داروهایی که نیاز به تجویز پزشک ندارند درمان شود اما گاهی نیاز به تجویز داروهایی است که کاهش‌دهنده‌ی اسید معده هستند.
انسداد ریه
سرفه‌های مزمن صبحگاهی همراه با خلط یکی از نشانه‌های انسداد ریوی است. اصلی‌ترین دلیل انسداد ریوی که با برونشیت مزمن و آمفیزم همراه است، سیگار کشیدن است. از نشانه‌های دیگر آن این است که در طول روز سرفه تسکین می‌یابد. تنگی نفس به‌ویژه با فعالیت فیزیکی، خس‌خس، خستگی و سفتی قفسه‌ی سینه نیز از دیگر نشانه‌های انسداد ریه هستند.
تشخیص و درمان
آزمایش‌های سنجش عملکرد ریه از جمله تست دم‌سنجی و عکسبرداری از راه‌های تشخیص است. برای درمان داروهایی مانند نایژه‌گشاها (bronchodilators) و استروئیدهای استنشاقی تجویز می‌شود. همچنین به ترک سیگار توصیه‌ی جدی می‌شود. در صورت شدت بیماری ممکن است نیاز به اکسیژن‌درمانی باشد.
عوارض داروها
برخی داروها از جمله مهارکننده‌ی آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE inhibitors) که برای تنظیم فشار خون تجویز می‌شوند، باعث سرفه‌های خشک می‌شوند. این داروها در ۲۰ درصد بیماران ایجاد سرفه می‌کنند. از دیگر نشانه‌های این نوع سرفه این است که معمولا چند هفته پس از آغاز مصرف دارو سرفه آغاز می‌شود.
تشخیص و درمان
از پزشک مشاوره بگیرید؛ اگر سرفه‌هایتان خفیف باشد می‌توانید داروی‌تان با نوع دیگری از مهارکننده‌ها جایگزین کنید. اما اگر سرفه شدید است بهتر است خانواده‌ی دیگری از داروی‌های فشار خون را مصرف کنید.
سینه‌پهلو
در آغاز سرفه‌ها خشک است اما پس از چند روز تبدیل به سرفه‌های تَر همراه با مخاط زرد، سبز یا قرمز می‌شود. تب و لرز، مشکل در تنفس، درد هنگام سرفه یا نفس عمیق از دیگر نشانه‌های سینه‌پهلو است.
تشخیص و درمان
معمولا پزشک با گوش دادن به قفسه‌ی سینه قادر به تشخیص سینه‌پهلو است اما گاهی ممکن اس عکسبرداری هم تجویز شود. همچنین برای تعیین ویروسی یا باکتریایی بودن نیاز به آزمایش خون است. اگر سینه‌پهلو باکتریایی باشد، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. اما تنها درمان سینه‌پهلوی ویروسی استراحت است، همچنین داروهای ضد‌سرفه و البته سوپ مرغ.
سیاه‌سرفه
در این بیماری سرفه‌های خشک و کوتاه با صدایی خروسک‌مانند در هر دَم همراه هستند. اگرچه به لطف کشف واکسن این بیماری در دهه‌ی چهل میلادی، بروز این بیماری کاهش چمگیری داشته و به‌ندرت گزارش ابتلا به آن دریافت می‌شد، در چند سال اخیر شیوع آن افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۲ بیش از ۴۸۰۰۰ مورد ابتلا به سیاه‌سرفه گزارش شد که بیشترین تعداد از سال ۱۹۵۵است. از دیگر نشانه‌های این بیماری است که بیماری در آغاز نشانه‌هایی مانند سرماخوردگی از جمله آبریزش و گرفتگی بینی، اشک‌ریزش، تب و سرفه دارد. پس از حدود یک هفته سرفه‌های خشک و منقطع آغاز می‌شود؛ سرفه‌ها چنان شدید است که شاید باعث شود به خودتان بپیچید و دچار تهوع بشوید.
تشخیص و درمان
سیاه‌سرفه با آزمایش خون و عکسبرداری از سینه تشخیص داده می‌شود. برای درمان آن باید آنتی‌بیوتیک مصرف شود.
می‌توانید به جای خواندن این مقاله، ویدیوی زیر را ببینید.
چگونه مانع سرفه بشویم؟
دانستن روش‌های درمان خانگی سرفه خوب است اما همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. بهترین راه، مراقبت و جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا است.
برای پیشگیری بهتر، ما به شما نکات زیر را توصیه می‌کنیم:
- از ارتباط با افراد بیمار خودداری کنید. اگر خودتان بیمار هستید، به مدرسه، دانشگاه یا سر کار نروید تا دیگران را در معرض ابتلا قرار ندهید.
- هنگام عطسه یا سرفه جلو بینی و دهان خود را بگیرید.
- مایعات فراوان بنوشید.
- برخی قسمت‌های خانه و برخی ابزارها به ویژه اسباب‌بازی‌ها، گوشی تلفن همراه و پیشخوان را به طور منظم پاک کنید.
- دستانتان را به ویژه پس از سرفه و عطسه، رفتن به دستشویی، خوردن و مراقبت از فرد بیمار بشویید.
چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟
عفونت‌های تنفسی معمولا همراه با تب و بدن‌درد هستند، اما حساسیت یا آلرژی چنین نشانه‌هایی با خود ندارد. اگر سرفه، نفس کشیدن را برایتان دشوار کرد یا همراه با لکه‌های خون بود، بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید. اگر سرفه با تب بالای ۳۸ درجه، لرز، از دست دادن آب بدن (ناشی از تعریق، اسهال یا استفراغ) و ضعف و ناخوشی عمومی همراه بود نزد پزشک عمومی بروید. برای کاهش حساسیت و آثار ناشی از تحریکات آن، بهتر است عوامل حساسیت‌زا را بشناسید و از آنها اجتناب کنید. از رایج‌ترین عوامل حساسیت‌زا درختان، گرده‌ی گیاهان، گرد و غبار، موی حیوانات و حشرات هستند. واکسن‌های ضدحساسیت هم در کاهش تحریک‌پذیری نسبت به عوامل حساسیت‌زا مؤثرند.
اما بهتر است همیشه پیش از هر تصمیمی با پزشک مشورت کنید، چون ممکن است سرفه‌های شما علت دیگری به جز سرماخوردگی داشته باشد و به مراقبت پیگیری بیشتری نیاز باشد. در ادامه چند علت دیگر سرفه را بررسی می‌کنیم.
