قصه‌ها همیشه از دل رخدادها بیرون می‌آیند. هر حادثه‌ای خواه مهم و بزرگ، خواه کوچک و کم‌اهمیت، می‌تواند زمینه‌ای برای خلق داستان باشد. رمان‌های تاریخی هم از همین‌جا ریشه می‌گیرند: از دل تاریخ حوادثی که یک ملت از سر می‌گذراند. تاریخ کشور ما با همه بالا و پایین‌هایش پر از قصه‌های شنیدنی است. در این مطلب، بهترین رمان های تاریخی ایران را که هرکدام روایتگر حادثه‌ای یا داستان زندگی شخصیت خاصی است، معرفی می‌کنیم.
شاید همه به مطالعه تاریخ علاقه‌مند نباشند، اما ماجرای رمان تاریخی فرق می‌کند. رمان تاریخی که داستانی است جاری در بستر یک دوره تاریخی خاص، همواره یکی از جذاب‌ترین کتاب‌ها برای افراد با سلیقه‌های مختلف است. خواندن داستان زندگی آدم‌ها یا ماجراهایی که در عین تخیلی بودن رگه‌هایی از واقعیت‌های یک رویداد تاریخی را در خود دارد، خوشایند و البته آموزنده است. آموزنده از این نظر که هم‌زمان با خواندن داستانی جذاب، بر اطلاعات و دانسته‌های تاریخی ما اضافه می‌کند. بدیهی است که تصویرسازی و مهارت نویسنده نقش مهمی در خلق حال‌وهوای یک دوره تاریخی خاص و جذابیت بخشیدن به روند داستان دارد. هر رمان تاریخی ایرانی در ذهن خواننده ماندگار نمی‌شود. در ادامه برخی از بهترین رمان های تاریخی ایران را که جذابیتی مثال‌زدنی دارند، به شما معرفی می‌کنیم.
۱. آتش بدون دود
آتش بدون دود یک رمان سه‌جلدی و بلند از نادر ابراهیمی، نویسنده توانا و محبوب ایرانی است. نوشتن این کتاب سال ۱۳۵۲ آغاز و در سال ۱۳۷۱ تکمیل شد. سه فصل اول کتاب تحت عنوان‌های «گالان و سولماز»، « درخت مقدس» و «اتحاد بزرگ» روایتگر عشق دو جوان به نام‌های «گالان» و «سولماز» از دو ایل بزرگ ترکمن و موانع آن دو برای رسیدن به هم است.
در ابتدا به نظر می‌رسد که تنها با یک رمان عاشقانه مواجه هستیم اما در ادامه و در دو جلد بعدی، نویسنده سمت‌وسویی تازه به داستان می‌دهد. دو جلد بعدی هرکدام شامل دو فصل با عنوان‌های «واقعیت‌های پرخون»، «حرکت از نو»، «تو هرگز از حرکت باز نخواهی ایستاد» و «هر سرانجام سرآغازی است» است که زندگی و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی دو نسل بعدی از خانواده سولماز و گالان را شرح می دهد.
در این دو جلد، بُعد تاریخی کتاب بیشتر نمود پیدا می‌کند. شرح مبارزات سیاسی و تلاش برای رهایی مردم از ظلم، در این بخش از کتاب، متأثر از فعالیت‌های سیاسی نویسنده در زمان قبل از انقلاب است. بازه زمانی‌ای که رمان در آن اتفاق می‌افتد، از اواخر دوره قاجار تا پهلوی دوم است. عشق، مبارزه، تقابل علم با خرافات و تلاش برای ارزش‌های انسانی و مبارزه‌های سیاسی ـ اجتماعی در یک دوره تاریخی از کشورمان، ازجمله مفاهیم کتاب است که در قالب یک رمان قبیله‌ای به رشته تحریر درآمده است.
نادر ابراهیمی، برای این رمان، عنوان «نویسنده برگزیده ادبیات داستانی ۲۰ سال بعد از انقلاب» را به خود اختصاص داد. او بر اساس همین رمان یک سریال تلویزیونی در سال ۱۳۵۳ ساخت.
۲. زمین سوخته
۸ سال جنگ تحمیلی یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین رویدادهای تاریخ معاصر کشورمان است. این جنگ مانند همه جنگ‌ها پر از داستان‌هایی با مفاهیم خشونت، ترس، مرگ و آوارگی آدم‌ها است.
احمد اعطا، با نام ادبی احمد محمود، در کتاب زمین سوخته از تجربه مستقیم خودش در جنگ تحمیلی می‌گوید. او متولد اهواز است و مانند بسیاری از مردم خوزستان، طعم تلخ جنگ را زودتر از سایر مناطق کشور می‌چشد. روایت او در این کتاب، متأثر از دیده‌ها و تجربیاتش در این دوران است.
آنچه کتاب را از آثار مشابه متمایز می‌کند زمان انتشار آن است. کتاب زمین سوخته در سال ۶۱ منتشر شد و روایتی از ماه‌های اول جنگ است. تاکنون روایتهای زیادی از این دوران شنیده و یا خوانده‌ایم. این کتاب به‌صورت ویژه درباره اوایل جنگ و سرگشتگی و آوارگی مردم در ماه‌های اول جنگ نوشته شده است که از این جهت خواندنی و متفاوت است. نویسنده در همان سال‌های ابتدایی جنگ درحالی که عاقبت آن نامعلوم است در قالب داستان سعی دارد وقعیت‌های جنگ را که از نزدیک دیده و تجربه کرده به همه نشان دهد. او در این کار موفق است چراکه فضای دلهره‌آور کتاب به‌خوبی فضای جنگ را به مخاطب منتقل می‌کند.
۳. دیلماج
کتاب دیلماج راوی سرگذشت یک شخصیت خیالی به نام میرزا یوسف‌خان مستوفی در دوران قاجار است. دیلماج در زبان ترکی به‌معنای مترجم است. میرزا یوسف‌خان، مترجم دستگاه انطباعات ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه است. او و نزدیکانش نمادی از روشنفکران و تحصیلکرده‌های زمان قاجارند که به‌دنبال بهبود اوضاع مملکت هستند.
آنچه در مورد شخصیت دیلماج و سرگذشت تلخ او جالب‌توجه است، آشنا بودن از دید مخاطب است، گویی او را سال‌هاست می‌شناسیم. این ویژگی نشان از شخصیت‌پردازی دقیق کتاب دارد. از ویژگی‌های جالب کتاب، شروع متفاوت آن است که باعث می‌شود تا پایان کتاب، مخاطب تصور کند که داستان تماما واقعی است.
۴. ده نفر قزلباش
رمانی تاریخی ده نفر قزلباش از قدیمی‌ترین رمان‌های تاریخی ایرانی است. این رمان در سال ۱۳۲۰ منتشر شد.
حسین مسرور در این کتاب تلاش کرده است که تاریخ دوران صفوی از زمان شاه‌اسماعیل تا شاه‌عباس را در قالب داستان روایت کند. زمانی که صفویان به قدرت می‌رسند و کشور در آرامش به سر می‌برد، حکومت‌هایی که در همسایگی کشور هستند (مانند ازبک‌ها و عثمانی‌ها و روس‌ها) همگی به‌دنبال کشورگشایی و تجزیه ایران هستند. همان طور که از نام کتاب برمی‌آید، بخش داستانی ماجرا مربوط به رشادت‌های قزلباش‌هایی است که جان‌برکف در خدمت صفوی‌ها هستند. نیروی ارتش کشور در زمان صفوی‌ها قزلباش نام داشت، به‌معنای کسانی که کلاه سرخ به سر دارند.
۵. کلیدر
«کلیدر» در واقعیت نام کوهی در خراسان است: جایی که ماجرای داستان در آنجا رخ می‌دهد. کلیدر در ده جلد و نزدیک به ۳ هزار صفحه نوشته شده و عنوان بلندترین رمان ایرانی را به خود اختصاص داده است. محمود دولت‌آبادی برای نوشتن این اثر، ۱۵ سال زمان صرف کرد. کلیدر به‌سبب روایتش از جامعه و رویدادهایی در دل همان جامعه، برشی از تاریخ را نشان می‌دهد و همین باعث شده تا کلیدر تنها یک رمان و روایت یک ماجرا نباشد، بلکه با خواندنش می‌توان به دل تاریخ رفت و زندگی مردمان روستانشین را در یک دوره تاریخی مشاهده کرد.
شخصیت‌پردازی قوی از بارزترین مشخصه‌های کتاب است. در این کتاب، با ۶۰ شخصیت متفاوت روبه‌رو هستیم.
دولت‌آبادی درباره کلیدر گفته‌است: «دیگر گمان نکنم که نیرو و قدرت و دل‌و دماغم اجازه بدهد که کاری کامل‌تر از کلیدر بکنم. کلیدر از جهت کمی و کیفی، کامل‌ترین کاری است که من تصور می‌کرده‌ام که بتوانم، و شاید بشود گفت در برخی جهات از تصور خودم هم زیادتر است.»
۶. مردی در تبعید ابدی
در این مقاله، کتاب آتش بدون دود نادر ابراهیمی، نویسنده، فیلم‌ساز و روزنامه‌نگار ایرانی را معرفی کردیم. او در کتاب مردی در تبعید ابدی به‌سراغ یکی از عارفان شناخته‌شده کشورمان رفته است. این عارف نام آشنا، ملاصدرای شیرازی است. ملاصدرا در زمان صفویان زندگی می‌کرد. او به‌دلیل فلسفه و مشی عارفانه‌اش با نکوهش زاهدان ریاکار زمان خود روبه‌رو بود و درنهایت به‌دستور شاه‌عباس، محکوم به تبعید تا زمانی نامعلوم شد.
نویسنده در این کتاب، ضمن روایت داستان زندگی این عارف بزرگ، مروری مختصر بر اندیشه‌های او نیز دارد. آنچه سرگذشت ملاصدرا را به قلم نادر ابراهیمی جذاب کرده، روایت داستانی و رمان‌گونه او از جزئیات زندگی ملاصدرا و بُعد تاریخی ماجراهای کتاب است. عشق، ایمان و فلسفه از جمله مفاهیم اصلی این کتاب است که در ۱۶ فصل و با متنی بسیار روان ارائه شده است. اگر به مطالعه زندگی‌نامه عارفان و مسائل فلسفی علاقه‌مندید، خواندن این رمان با قلم زیبای نادر ابراهیمی پیشنهاد ما به شماست.
۱۰ نکته که دانستن آنها هنگام خرید چراغ مطالعه اهمیت دارد
۷. بانوی سربدار
نهضت سربداران یکی از قدرتمندترین و زیباترین اتحادهای مردمی است که بعد از یک قرن حکومت مغول‌ها در خراسان شکل گرفت. روایتهای زیادی از این واقعه تاریخی وجود دارد.
نویسنده بانوی سربدار در این کتاب به‌سراغ سوژه تازه‌ای رفته و داستان بانوی تأثیرگذاری در این نهضت را شرح می‌دهد. کتاب نثر روانی دارد که و مخاطب را به‌خوبی با خود همراه می‌کند. اگر علاقه‌مند به خواندن روایتهای مختلف از زوایای متفاوت از نهضت سربداران هستید، خواندن این رمان خالی از لطف نخواهد بود.
۸. مونالیزای منتشر
ماجرای کتاب مونالیزای منتشر درمورد یک خانواده اشرافی در دوران قاجار است. در این خانواده یک جنون ارثی وجود دارد که پس از تجربه عشق در افراد خانواده، خود را نشان می‌دهد. کتاب ۹ فصل دارد و در هر فصل ماجرای یکی از افراد خانواده بیشتر مورد توجه است. زمان کتاب از دوران قاجار آغاز شده و با دوران پهلوی و سال‌های اخیر ادامه می‌یابد.
آنچه این رمان را در دسته تاریخی قرار می‌دهد، اشاراتی است که کتاب در جریان داستان به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود دارد. در واقع، رویدادهای زمان کتاب در پس‌زمینه داستان قرار دارند. از نقاط مثبت کتاب، لحن و زبان آن است که به جذابیت و گیرایی داستان افزوده و نشان‌دهنده تسلط نویسنده است.
در بخشی از این کتاب آمده است: «شاه‌عباس آمد و گفت: ریش‌تان را بتراشید و سیبیل بگذارید؛ گذاشتیم! آن هم تا بناگوشش را، آن یکی روبند شلیته و کلاه نمدی برمان کرد. گفتیم: مبارک است! دیگری آمد گفت: زن‌ها چادرها را بردارند؛ برداشتند. مردها سیبیل کوتاه کنند، کلاه شاپو و پهلوی بگذارند؛ ما هم گذاشتیم! حالا هم که این شکلی شده‌ایم، همیشه دنبال شکل خودمان، شکل حقیقی‌مان می‌گردیم، اما نمی‌دانیم آن شکل چه شکلی است.»
۹. سووشون
شاید برایتان جالب باشد بدانید «سووشون» به چه معناست. سووشون برگرفته از یک مراسم ایرانی در سوگ و عزای سیاوش، از قهرمانان ایران باستان است که مظلومانه کشته می‌شود و پنهانی برایش عزاداری می‌کنند. دلیل انتخاب این اسم برای کتاب، شباهت یکی از شخصیت‌های آن به سیاوش و نحوه مرگ و خاک‌سپاری اوست.
این رمان در دسته رمان‌های تاریخی و عاشقانه ایرانی قرار می‌گیرد و یکی از بهترین رمان های تاریخی ایران است. وجه تاریخی آن به‌دلیل زمان رویدادهای کتاب است که به دهه ۲۰ و جنگ جهانی دوم و تأثیر آن بر کشورمان برمی‌گردد. وجه عاشقانه آن هم مربوط به یوسف و زهرا، زوج و شخصیت‌های اصلی کتاب است. یوسف از زمین‌داران و مالکان شیراز است. او از روشنفکران زمانه و از وطن‌پرستانی است که دغدغه معیشت مردم و غم بی‌سامانی کشورش را دارد. زهرا یا زری نیز به‌عنوان نمونه بارز و تمام‌عیار زن و مادر ایرانی معرفی می‌شود که خانواده‌اش اولین و مهم‌ترین دارایی اوست.
لهجه شیرین شیرازی شخصیت‌ها یکی از ویژگی‌های مثبت و جالب این کتاب است. اگر به‌دنبال یک رمان تاریخی و عاشقانه ایرانی عمیق و زیبا هستید، کتاب سووشون پیشنهاد ما به شماست.
۱۰. پاریس، پاریس
از جمله حوادث مهم دوره پهلوی، دستور کشف حجاب و تغییر لباس مردم است. این فرمان حکومتی واکنش اعتراضی مردم را به‌دنبال دارد. سعید تشکری در این کتاب یک داستان عاشقانه را در کنار این رویداد تاریخی برای مخاطب تصویر می‌کند.
داستان از این قرار است که مهیار و ملک در لابه‌لای جریانات اعتراضات مردم در مسجد گوهرشاد در مشهد باهم آشنا می‌شوند و همکاری آنها در شکل‌گیری این اعتراضات به شناخت و عشق میان آن‌دو منجر می‌شود. باتوجه به اینکه ملک ازجمله تحصیلکرده‌های خارج از کشور است که به‌تازگی به کشور بازگشته، کتاب نیم‌نگاهی هم به این قشر تحصیلکرده و روشنفکران این دوران نیز دارد. همگی این ماجراها و شخصیت‌ها این اثر را به یکی از بهترین رمان های تاریخی ایران تبدیل کرده است.
۱۱. چشم‌هایش
چشم‌هایش معروف‌ترین و تأثیرگذارترین اثر بزرگ علوی در میان مخاطبان و نویسندگان ایرانی است. داستان‌نویس‌های زیادی از تکنیک‌های داستانی این کتاب بهره‌گرفته‌اند. روایت و نگاه بزرگ علوی در روایت این داستان، از زمان انتشار کتاب تاکنون، منبع الهام و آموزش برای نویسنده‌ها و البته لذت‌بخش برای خوانندگان بوده است.
داستان درباره یک مبارز سیاسی به نام استاد ماکان است. از قضا او معروف‌ترین نقاش زمان خودش هم هست. در این کتاب قرار است داستان مبارزه‌های او و البته راز آخرین تابلوی او را از زبان کسی غیر از خودش بشنویم. این راز به‌شکلی جذاب، مخاطب را تا آخرین خط کتاب با خود همراه می‌کند.
از لحاظ تاریخی، زمان رویدادهای کتاب به حکومت پهلوی اول برمی‌گردد.
این رمان ترکیبی جذاب از سه سبک تاریخی، عاشقانه و معمایی است. اگر به هرکدام از این سبک‌ها در قالب داستان علاقه‌مند هستید، کتاب چشم‌هایش انتخاب مناسبی است.
در آخر
در این مطلب سعی کردیم که تعدادی از بهترین رمان های تاریخی ایران را به شما معرفی کنیم. قطعا بهترین رمان‌های تاریخی ایرانی از این تعداد بیشتر هستند. شما تا چه حد با این دست کتاب‌ها آشنایی دارید؟ تجربه مطالعاتی خود در این زمینه را با ما به اشتراک بگذارید. پیشنهاد‌های شما قطعا به تکمیل‌شدن لیست ما کمک می‌کند.
