سرفه‌کردن چیز خوشایندی نیست. سرفه واقعا آزاردهنده است و می‌تواند آرامشتان را درهنگام کار و خواب کاملا بر هم بزند. فقط خودتان نیستید که عذاب می‌کشید و اذیت می‌شوید، اطرافیانتان هم از سرفه‌های وقت‌وبی‌وقتتان آزار می‌بینند؛ اما کافی است بدانید که چه دارویی مشکلتان را حل می‌کند. اگر سرفه‌های شما از نوع مرطوب باشند، با مصرف داروهای گیاهی خلط آور می‌توانید خلط‌ها را رقیق‌تر و از گلو خارج کنید و سرفه‌تان را از بین ببرید. در این مقاله درمورد درمان سرفه با روش‌ها و مواد مختلف خانگی خواهید خواند.
داروهای گیاهی خلط آور با افزودن بر آب موجود در ترکیبات خلط می‌توانند آن را رقیق‌تر کنند و مشکلتان را از بین ببرند. البته یادتان باشد داروهای خلط آور کاری برای رفع عفونتی نمی‌کنند که باعث این ترشحات گلو شده است؛ اما به آرام‌شدن گلو و خواب راحت شما کمک می‌کنند. خلط آورهای شیمیایی و داروهای داروخانه گاهی راه به جایی نمی‌برند؛ پس بد نیست با داروهای خلط آور گیاهی و روش‌های دیگر هم آشنا شوید.
- سرفه‌کردن واکنشی در بدن است که از ورود مواد تحریک‌کننده به ریه‌ها جلوگیری می‌کند. علاوه‌براین، درهنگام بیماری که مخاط و مایعات در ریه‌ها تولید می‌شود، سرفه راه خروج را به آنها نشان می‌دهد.
- سرفه‌ها یا سرفه خشک هستند یا خلط دار. داروهای ضدسرفه هم می‌توانند به رفع این مشکل کمک کنند؛ اما عیب آنها مسدودکردن سرفه و جلوگیری از خروج خلط‌ها از بدن است؛ پس باید با احتیاط به‌سراغشان بروید. این را هم در ذهن داشته باشید: داروهای ضدسرفه معمولا آرام‌بخش‌اند و روی هوشیاری اثرات منفی می‌گذارند.
- اگر داروهای گیاهی خلط آور یا روش های درمانی مختلف به رفع سرفه‌هایتان کمکی نکردند، باید به پزشک مراجعه کنید.
سرفه چیست؟ انواع سرفه کدامند؟
قبل از اینکه درباره سرفه و خلط و روش‌های درمان مشکلات مرتبط با آنها صحبت کنیم، بد نیست از زاویه‌ای دقیق‌تر و نزدیک‌تر با سرفه روبه‌رو شویم. سرفه‌کردن واکنشی طبیعی به مواد تحریک‌کننده‌ای است که می‌خواهند وارد ریه‌ها شوند. ذرات هوا، غذا و خلط‌ها باید از مجاری تنفسی بیرون بیایند. سرفه‌کردن روشی است که به‌کمک آن، مزاحم‌ها خارج می‌شوند و گلو و مجاری تنفسی صاف و پاک می‌شود. درواقع سرفه هم، مانند پلک‌زدن یا عطسه‌کردن، راهی برای محافظت از بدن است.
سرفه‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- سرفه شدید: این نوع سرفه تا ۳ هفته ادامه پیدا می‌کند؛
- سرفه نسبتا شدید: این نوع سرفه بین ۳ تا ۸ هفته ادامه پیدا می‌کند؛
- سرفه مزمن: این نوع سرفه بیش از ۸ هفته ادامه دارد و نشانه‌ای از وضعیت نامساعد جسمانی است.
اگر دچار سرفه مزمن هستید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. علائم زیر نیز معمولا با سرفه‌های مزمن همراه‌اند:
- وجود خون در خلط؛
- ترشح بیش‌ازحد مخاط؛
- تنگی نفس.
دلایل سرفه‌کردن چیست؟
- سرماخوردگی معمولی: عفونت‌های ویروسی باعث سرماخوردگی می‌شوند و علائمی مانند آبریزش بینی، گرفتگی بینی، گلودرد، سردرد و عطسه هم به وجود می‌آورند.
- عفونت‌های سینوسی: عفونت سینوسی یا سینوزیت ناشی از التهاب حفره‌های بینی است. این التهاب به‌خاطر جمع‌شدن مایعات در این بخش از بینی به وجود می‌آید. سینوس‌های پر از مخاط زمینه را برای رشد میکرب‌ها فراهم می‌کنند. افزایش مخاط موجود در بینی باعث می‌شود که این مواد از پشت بینی به‌سمت گلو حرکت کنند و مشکلاتی به وجود آورند. نتیجه کوچ ناخوشایند مخاط‌ها چیزی نیست جز سرفه. البته تغییرات فشار داخل سینوس‌ها هم ممکن است باعث سرفه شود.
- حساسیت: گردوغبار، گرده گل و گیاه یا کپک‌ها ازجمله عوامل حساسیت‌زایی‌اند که باعث تورم راه‌های هوایی ـ تنفسی در بدن می‌شوند. التهاب و تورم این بخش‌های بدن ممکن است باعث سرفه‌کردن شود. گاهی‌اوقات هم سرفه‌ای خشک و مزمن به‌خاطر حساسیت‌هایی مانند تب یونجه رخ می‌دهد. حساسیت فصلی و مواد محرک دستگاه تنفسی می‌توانند باعث بروز سرفه و عطسه شوند.
دلایل دیگر سرفه
- آسم: سرفه توأم با خس خس سینه و آبریزش بینی احتمالا از علائم آسم است. برای بیماران مبتلا به آسم، سرفه‌های خشک درهنگام شب، صبح زود و ورزش‌های سنگین شدیدتر می‌شود.
- آلودگی هوا: مه غلیظ آلوده، دود ناشی از موادی چون تنباکو یا وسایل نقلیه و گاز و بوی ناشی از مواد رنگی هم محرک‌هایی برای سرفه‌اند.
- ورزش‌کردن: ورزش‌کردن وقتی که به هر دلیلی سرفه می‌کنید، آن را شدیدتر خواهد کرد. اگر تمرین‌های ورزشی را در محیطی سرد و آلوده انجام بدهید که اوضاع بدتر هم خواهد شد.
- دود سیگار: سیگار موادی سمی دارد که ممکن است باعث سرفه‌های مزمن شوند. فرقی نمی‌کند که خودتان سیگار می‌کشید یا در معرض دود آن هستید، درهرحال امکان به سرفه‌افتادنتان زیاد خواهد بود.
- دلایل دیگر: عفونت‌های ریه، سرطان ریه یا بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) هم ممکن است باعث سرفه شوند.
نشانه‌های سرفه چیست؟
علائمی که معمولا با سرفه همراه‌اند، عبارت‌اند از:
- خارش یا درد گلو؛
- گرفتگی گلو؛
- ناراحتی و درد قفسه سینه.
سرفه‌های طولانی و مزمن هم نشانه‌های زیر همراه‌اند:
- خستگی؛
- بی خوابی؛
- سردرد؛
- ازدست‌دادن کنترل مثانه؛
- شکستگی دنده‌ها.
آرام‌کردن و ازبین‌بردن سرفه‌ها
- نفس‌کشیدن در هوایی مرطوب بسیار مفید است؛ مثلا زمانی که با آب گرم حمام می‌کنید، هوای حمام به همین حالت است.
- مصرف کافی مایعات و آب‌رسانی به بدن باعث می‌شود که سرفه‌هایتان بهبود پیدا کنند. کم آبی بدن مشکلات زیادی به همراه دارد.
- دوری‌کردن از محرک‌های ریه هم روش دیگری برای درمان سرفه است؛ مثلا دود تنباکو از محرک‌های آزاردهنده ریه است.
استفاده از اسپری‌هایی هم که حاوی ذرات ریز معلق در هوا هستند، دستگاه تنفسی را تحریک می‌کند؛ مثلا ضدعرق‌ها (دئودورانت)، اسپری مو و محصولات نظافتی ممکن است باعث بروز سرفه شوند.
- نوشیدن مایعات گرم هم فکر خوبی است. احتمالا آب سیب یا لیمو همراه با عسل درهنگام سرفه شدید به آرام‌شدن وضعیتتان کمک می‌کند.
- ورزش کردن سبک و مستمر هم باعث بازشدن راه‌های تنفسی می‌شود. ورزش‌های سنگین وضعیت را وخیم‌تر می‌کنند؛ پس از آنها دور بمانید.
- مصرف قطره‌های ضدسرفه هم به بهبود وضعیتتان کمک می‌کند.
داروهای گیاهی خلط آور و روش‌های خانگی رفع سرفه را می‌شناسید؟
مصرف داروهای گیاهی خلط آور و روش‌های خانگی می‌تواند شما را از دست سرفه‌ها خلاص کند. البته بهتر است با مشورت پزشک از آنها استفاده کنید. روش‌های خانگی زیر را هم در ذهن داشته باشید.
۱. استفاده از آب‌نمک
آب‌نمک می‌تواند گلو را التیام ببخشد و از التهاب مجاری تنفسی کم کند. قرقره آب‌نمک یا شست‌وشوی دهان و بینی با آن باعث می‌شود تا خلط‌ها روان و زیاد شوند و با سرفه‌کردن از بدن بیرون بروند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ انجام شد که نشان می‌داد استفاده از آب‌نمک برای رفع مشکلات حلق و بینی و التهاب مجاری تنفسی این نواحی بسیار مؤثرتر از اسپری‌های فلوتیکازون است. آب‌نمک باعث تحریک گلو و درنتیجه سرفه می‌شود و مخاط را از گلو بیرون می‌کند. شیوه استفاده از آن به این ترتیب است:
- یک قاشق چای‌خوری نمک را در یک فنجان آب ولرم حل کنید؛
- برای دیدن نتایج مثبت و مفید آب‌نمک، دو تا سه بار در روز آن را قرقره کنید.
۲. عسل برای از بین بردن سرفه
عسل سرشار از آنتی اکسیدان است. این ماده می‌تواند موجب تقویت سیستم ایمنی بدن شود؛ ضمن اینکه خواص ضدمیکربی هم دارد. مصرف عسل سرفه و عوارض ناخوشایند آن را به‌سرعت التیام می‌بخشد. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ انجام شد، دانشمندان کشف کردند این ماده می‌تواند از سرفه جلوگیری کند یا شد‌تش را کاهش دهد.
تحقیقی دیگر در سال ۲۰۱۴ نشان داد که مصرف ۲٫۵ میلی‌لیتر عسل قبل از خواب برای رفع سرفه کودکان بیش از یک سال بسیار مفید است. نتایج این تحقیق در مجله «پزشک خانواده کانادایی» منتشر شده است.
در سال ۲۰۱۸ هم تحقیقی انجام شد. در این تحقیق، اثر مصرف عسل، ترکیب عسل و آنتی بیوتیک ها، داروهای بدون نسخه رفع سرفه و شربت‌های حاوی عسل بررسی شد. شرکت‌کنندگان در این پژوهش افراد یک تا هجده‌ساله بودند. نتایج این تحقیق نشان داد در مقایسه با راهکارهای دیگری که در تحقیق به کار گرفته شد، عسل می‌تواند خلط آور باشد و اثرات مفیدی در رفع سرفه داشته باشد.
شیوه استفاده از آن به این ترتیب است:
- یک قاشق غذاخوری عسل در لیوانی از آب ولرم بریزید. چند بار در طول روز از محتویات این لیوان بنوشید تا گلو‌یتان آرام شود.
یادتان نرود که عسل می‌تواند حاوی نوعی باکتری باشد که در کودکان بوتولیسم ایجاد می‌کند؛ بنابراین نباید به کودکان زیر یک سال عسل بدهید.
۳. زنجبیل، دارویی خلط آور برای رفع سرفه
زنجبیل هم ضدالتهاب و ضدسرفه است و مصرف آن می‌تواند باعث رفع سرفه شود. این ماده سیستم ایمنی بدن را هم تقویت می‌کند و موجب تسریع درمان بیماری ها می‌شود. سالیان طولانی، زنجبیل در پایین آوردن تب، درمان سرفه، درمان آسم و درمان برونشیت نقش داشته است.
در سال ۲۰۱۵، تحقیقی روی حیوانات انجام شد که نشان داد زنجبیل می‌تواند از سرفه‌های ناشی از مصرف اسیدسیتریک در خوکچه‌های هندی جلوگیری کند. برای انجام‌دادن این تحقیق از پلی‌ساکاریدهای ساقه‌های زیرزمینی زنجبیل استفاده شده بود. ترکیبات متنوعی از زنجبیل در مقابله با ویروس‌های سرماخوردگی مؤثر شناخته شده‌اند. اینها حاکی از خواص ضدویروسی زنجبیل است.
شوگاول و گینجرول دو ماده موجود در زنجبیل‌اند که به درمان سرماخوردگی کمک می‌کنند. آثار آنها به شکل کاهش تب، جلوگیری از سرفه و آرام‌بخشی اندک به بدن نمود می‌یابد. البته برای اثبات اثربخشی زنجبیل در درمان سرماخوردگی و سرفه به تحقیقات بیشتری نیاز است.
شیوه استفاده از زنجبیل به این صورت است:
- با یک لیوان آب جوش و تکه‌های کوچک زنجبیل، جوشانده‌ای درست کنید و آن را روزی سه بار بنوشید.
۴. شیرین‌بیان؛ نمونه ای از داروهای گیاهی خلط آور
ریشه شیرین‌بیان هم می‌تواند آزردگی و ناراحتی گلو و سرفه را از بین ببرد. از این گیاه در طب چینی سنتی بسیار استفاده می‌شده است. شیرین‌بیان از داروهای گیاهی خلط آوری است که می‌تواند سرفه‌کردن را تعطیل کند، ترشحات مخاط را کاهش دهد و از درد گلو کم کند.
سال ۲۰۱۸ پژوهشی درباره خواص شیرین بیان به‌عنوان یکی از داروهای گیاهی خلط آور انجام شد و نتایج آن در مجله «بیوارگانیک اند مدیسینال کمیستری» (Bioorganic & Medicinal Chemistry) به چاپ رسید. در فرایند این تحقیق از عصاره خام و ترکیبات شیرین‌بیان استفاده شده بود.
به یاد داشته باشید که افراد دچار فشار خون بالا بهتر است از شیرین‌بیان استفاده نکنند.
این گیاه که از داروهای خلط آور گیاهی است و به رفع سرفه کمک می‌کند، از قدیم استفاده می‌شده و مردم به اثرات مثبت آن آگاه بوده‌اند. بااین‌حال، لازم است تحقیقات بیشتری برای اثبات این خاصیت آن انجام شود.
شیوه استفاده از شیرین‌بیان به این صورت است:
- نصف قاشق چای‌خوری ریشه شیرین‌بیان را در یک فنجان آب جوش به مدت ۱۰ دقیقه دم کنید. از این چای دو یا سه بار در روز بنوشید.
- برای کاهش مشکلات گلو و سرفه‌کردن هم می‌توانید آب‌نبات‌های شیرین‌بیان را نوش جان کنید.
۵. ریحان مقدس؛ یکی از داروهای گیاهی خلط آور
ریحان مقدس از تیره گیاهان خانواده نعناع است. این گیاه را می‌توان در بعضی از داروها و شربت‌های خلط آور پیدا کرد. از ریحان مقدس در درمان سرفه ناشی از آسم و برونشیت‌های ناشی از حساسیت به‌وفور استفاده می‌شود. این گیاه به رقیق‌شدن مخاط و خروج ساده‌تر آن از ریه کمک می‌کند.
روغنی که از ریحان مقدس استخراج می‌شود، برای رفع مشکلات ناشی از آسم و سرفه‌کردن مفید است. البته لازم است درباره این گیاه هم پژوهش‌های بیشتری انجام دهند و اثربخشی آن را ازنظر علمی بیشتر تأیید کنند.
شیوه استفاده از ریحان مقدس به این صورت است:
- ۸ تا ۱۰ برگ ریحان را با ۵ عدد گیاه میخک در یک فنجان آب به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید. بعد از سردشدن محلول، آن را ۳ بار در روز بنوشید.
- می‌توانید چند قطره از روغن این گیاه را هم داخل آب جوش بریزید و ۱ یا ۲ بار در روز با آن بخور بدهید.
۶. سیر
سیر هم به مشکلات تنفسی و درمان سرفه کمک می‌کند. درواقع، این ماده نوعی داروی گیاهی خلط آور قوی‌ای است. در سال ۲۰۱۰ تحقیقی انجام و نتیجه آن در نشریه «فارماکوگنوزی ریویو» (Pharmacognosy Review) منتشر شد که نشان داد سیر در کاهش سرفه بسیار مؤثر است و خواص درمانی دیگری هم دارد. درباره سیر هم به پژوهش‌های بیشتری نیاز است و در حال حاضر به‌طور قطعی نمی‌توانیم درباره خواص آن نظر دهیم.
شیوه استفاده از سیر به این صورت است:
- استنشاق بوی سیر ایده خوبی است.
- می‌توانید سیر را بکوبید و با عسل ترکیب کنید و این مخلوط را ۲ تا ۳ بار در روز بخورید.
۷. نعنای تند؛ از جمله داروهای گیاهی خلط آور
مصرف نعنای فلفلی باعث بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شود. جوهر نعنا یا منتول (menthol) ترکیب اصلی نعنای تند است که خواص زیادی برای بدن دارد. روغن نعنای تند می‌تواند به درمان سرفه، عفونت‌های گلو، برونشیت، آسم و سینوزیت کمک کند. این ماده گیاهی در دسته داروهای گیاهی خلط آور ریه قرار می‌گیرد و خواص ضدمیکربی و ضداسپاسم هم دارد. البته هیچ پژوهش خاصی درباره اثربخشی مصرف نعنای تند در کاهش سرفه انجام نشده است؛ اما به‌طور تجربی، آثار مطلوب مصرف این ماده خود را نشان داده است.
شیوه استفاده از نعنای تند به این صورت است:
- یک قطره روغن نعنای تند را داخل آب جوش بریزید و با آن بخور بدهید.
- نوشیدن چای نعناع تند هم فکر خوبی است.
۸. برگ گیاه عشقه
برگ گیاه همیشه‌سبز عشقه هم آثار مطلوبی در خلط آوربودن و ازبین‌بردن سرفه دارد. گفته می‌شود که ساپونین موجود در این گیاه به رقیق‌شدن مخاط گلو و بینی و خروج راحت‌تر آن از بدن کمک می‌کند. پژوهشی نشان داد که ترکیب عصاره برگ خشک عشقه، آویشن، بادیان رومی و ریشه گیاه پنیرک پُف‌نبات یا مارشمالو (Marshmallow) می‌تواند به کاهش سرفه کمک کند. البته این پژوهش مراحل علمی دقیقی را طی نکرده است و برای اثبات دستاوردهایش به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد. درهرحال، تعداد تحقیقاتی که درباره اثربخشی گیاه عشقه بر کاهش سرفه صورت می‌گیرد، رو به افزایش است و فایده این برگ در رفع سرفه هر روز بیش از گذشته آشکار می‌شود.
نکات قابل‌تأمل درمورد سرفه
درباره سرفه به این نکات هم دقت داشته باشید:
سرفه و سردرد
سرفه و سردردی که باهم در بدن رخ می‌دهند، معمولا نشان‌دهنده وجود بیماری خاصی‌اند که این دو مشکل از علائم آن است؛ اما گاهی هم سرفه‌کردن باعث می‌شود تا فشار به سر وارد شود و سردرد شکل بگیرد.
سرفه شبانه
تحریک گلو یا راه‌های تنفسی معمولا باعث سرفه‌کردن می‌شود. زمانی که برای خوابیدن دراز می‌کشید، احتمالا دچار رفلاکس معده یا ترشحات بینی از پشت حلق می‌شوید. اینها گلو را تحریک می‌کنند و باعث سرفه می‌شوند؛ اما زمانی که در طول روز به شکل ایستاده‌اید، اثرات جاذبه زمین مانع این مشکلات می‌شود.
اثر گلیسیرین
از گلیسیرین برای افزایش غلظت شربت‌سینه استفاده می‌شود و نوعی حلّال هم هست. علاوه‌براین، گلیسیرین می‌تواند اثربخشی خوبی در رفع سرفه هم داشته باشد. این ماده حکم نوعی روان‌کننده و مرطوب‌کننده را دارد؛ ضمن اینکه شربت‌های گلودرد را هم شیرین می‌کند. خواص ضدالتهابی گلیسیرین ثابت شده است. در سال ۲۰۱۷ تحقیقی انجام شد که نشان داد شربت‌‌سینه‌های حاوی گلیسیرین و طعم‌دهنده‌هایی مانند لیمو یا عسل در درمان سرفه شدید مؤثرند.
اثر سولفات روی
سرماخوردگی‌ها معمولا ناشی از ویروس‌های سرماخوردگی موسوم به راینوویروس هستند. در ترشحات بینی تعداد زیادی از این ویروس‌ها وجود دارد. سرفه، عطسه و خروج مخاط از بینی می‌تواند باعث پخش ویروس‌ها در محیط اطراف شود. پژوهش‌ها حاکی از آن است که مصرف سولفات روی در روز شروع ابتلا به سرماخوردگی، از مدت آن می‌کاهد.
اثر شربت سرفه گیاهی
در سال ۲۰۱۵ تحقیقی درباره اثرات شربت سرفه گیاهی بر کاهش سرفه انجام شد. شربت‌سینه مذکور حاوی ترکیبی از آویشن، ریشه گیاه پنیرک پُف‌نبات، برگ‌های عشقه و بادیان رومی بود. این پژوهش نشان داد که مصرف این شربت می‌تواند به کاهش سرفه در بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی، برونشیت و عفونت‌های تنفسی کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
در مواقع زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- زمانی که علت خاصی برای سرفه‌کردن پیدا نمی‌کنید و نمی‌دانید که دقیقا چرا به سرفه افتاده‌اید.
- یک ماه به‌طور مرتب سرفه می‌کنید و این مشکل رفع نمی‌شود.
- سرفه‌هایتان همراه با تنگی نفس و خلط‌های خونی است.
از دکتر سؤالات زیر را بپرسید:
- آیا دلیل سرفه‌هایم جدی است؟
- سرفه‌هایم ریشه عفونی دارند؟
- چه تغییراتی در سبک زندگی باعث کاهش سرفه‌ها می‌شود؟
- سرفه‌های بلندمدت نشانه‌ای از بیماری‌های جدی در بدنم است؟
پزشک هم احتمالا از شما سؤالات زیر را می‌پرسد:
- از چه زمانی سرفه‌هایتان شروع شده است؟
- همراه با سرفه، خلط و ترشحاتی از دهان و بینی‌تان خارج می‌شود؟
- آیا سیگار می‌کشید یا به‌طور تفننی موادمخدر دیگری استفاده می‌کنید؟
- آیا از درمان خانگی دیگری استفاده کرده‌اید؟
در آخر
سرفه‌کردن به‌دلایل مختلفی رخ می‌دهد. معمولا هم زیاد طول نمی‌کشد. درواقع، این حرکت واکنش طبیعی بدن به محرک‌های خارجی است. اگر سرفه‌ها مزمن شوند و مشکلات دیگری هم با آنها به وجود بیایند، حتما پیگیری جدی نیاز است؛ چون شواهد از بروز مشکلی جدی خبر می‌دهند. در این مواقع باید به‌سراغ متخصص ریه یا جراح گوش و حلق و بینی بروید. آنها می‌توانند با معاینه کامل، علت مشکلتان را تشخیص دهند و سپس آن را رفع کنند.
تابه‌حال دچار سرفه‌های نگران‌کننده‌ای شده‌اید؟ نگرانی‌تان را چطور برطرف کرده‌اید؟ از تجربه‌هایتان برایمان بگویید.
