برفک دهان نوعی بیماری است که به واسطه تجمع قارچ کاندیدا آلبیکانس در پوشش داخلی دهان به وجود می‌آید. نام دیگر این بیماری، کاندیدیازیس دهانی است. کاندیدا نوعی ارگانیسم طبیعی در دهان است، اما اگر بیش از حد رشد کند و تعداد آن زیاد شود، علائم و مشکلاتی به وجود می‌آورد که نیاز به رسیدگی دارند. برفک دهان باعث می‌شود روی زبان و پوشش داخلی گونه، ضایعاتی به رنگ کرم و سفید ایجاد شود. گاهی‌اوقات، برفک در سقف دهان، لثه، لوزه‌ها و انتهای گلو هم پخش می‌شود. امکان وقوع این مشکل برای همه افراد وجود دارد، اما بچه‌ها و افراد مسن به دلیل ضعف سیستم ایمنی بیشتر در معرض ابتلا هستند. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات جسمانی دیگر دارند و از داروهای خاصی استفاده می‌کنند هم در معرض ابتلا به برفک دهان هستند. به طور کلی، این مشکل حاد و پیچیده نیست اما احتمالا برای کسانی که ضعف سیستم ایمنی دارند به مشکلی جدی بدل می‌شود.
علائم و نشانه‌های برفک دهان
کودکان و بزرگسالان
در شروع بروز برفک دهان، احتمالا متوجه وجود چنین مشکلی هم نخواهید شد. علائم و نشانه‌های آن به این صورت است:
- وجود زخم و ضایعاتی به رنگ کرم و سفید روی زبان، پوشش داخلی گونه، سقف دهان، لثه و لوزه‌ها؛
- رشد تدریجی زخم‌هایی به شکل پنیر کاتیج یا کوتاژ در دهان؛
- قرمزی، زخم و سوزش در دهان که مانع از بلع و خوردن می‌شود؛
- خون‌ریزی ملایم در صورت ساییده و خراشیده شدن زخم‌های دهانی؛
- ترک خوردن و سرخی در گوشه‌های دهان؛
- از دست دادن چشایی؛
- احساسی شبیه وجود پنبه در دهان.
در موارد حاد که فرد مبتلا به سرطان است یا سیستم بدنی به‌خاطر بیماری‌هایی مانند ایدز (HIV) ضعیف شده، زخم‌های ناشی از برفک دهان در نقاط دیگر بدن مثل مری هم پخش می‌شوند. مِری، ماهیچه‌ای به شکل لوله‌ای بلند است که از انتهای دهان تا معده امتداد پیدا می‌کند (کاندیدیازیس مری). اگر برفک در این نواحی هم پخش شود، بلع همراه با درد خواهد بود یا احساس گیر کردن غذا در گلو به وجود می‌آید.
نوزادان و مادران شیرده
وجود برفک در دهان نوزاد باعث می‌شود تا عصبی و بدقلق شود. ضمن اینکه در حین شیر خوردن، برفک را به مادر هم انتقال می‌دهد و این مشکل بین نوزاد و سینه مادر در رفت و برگشت خواهد بود. یعنی برفک را مدام به هم انتقال می‌دهند. مادرانی که سینه‌شان با کاندیدا عفونی می‌شود، علائم زیر را دارند:
- نوک سینه‌ها همراه با خارش، ترک خوردن و قرمزی غیرعادی خواهد بود؛
- پررنگ و پوسته‌پوسته شدن قسمت رنگی نوک پستان؛
- بروز دردی غیرعادی در هنگام شیردهی یا دردناک شدن نوک پستان‌ها در فواصل شیردهی؛
- بروز دردی تیز و عمیق در پستان‌ها.
مراجعه به پزشک
اگر داخل دهان کودک‌تان زخم و برفک دیده شد به پزشک یا دندان‌پزشک مراجعه کنید. وجود برفک دهان در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان سالم چندان رایج نیست. پس در صورت بروز چنین مسئله‌ای باید به پزشک مراجعه کرد تا از علت و دلایل ریشه‌ای و پنهان این مشکل باخبر شد.
دلایل ابتلا به برفک دهان
به طور عادی، سیستم ایمنی بدن‌تان ضمن ایجاد تعادل میان میکروب‌های خوب و بد بدن با ارگانیسم‌های خطرناک مهاجم به بدن مانند ویروس، باکتری و قارچ می‌جنگد. اما گاهی‌اوقات، این مکانیزم و سیستم دفاعی دچار اشکال می‌شود، قارچ دهان افزایش پیدا می‌کند و برفک دهان به وجود می‌آید. رایج‌ترین نوع قارچ دهان، کاندیدا آلبیکانس است. عوامل مختلفی مانند سیستم ایمنی ضعیف بدن موجب بروز برفک دهان می‌شود.
عوامل ایجاد خطر
در صورت وجود هر یک از موارد زیر، احتمال ابتلا به برفک دهان بیشتر می‌شود:
۱. سیستم ایمنی ضعیف
همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، برفک دهان بیشتر در کودکان و افراد مسنی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند. بعضی از مشکلات جسمی و مصرف برخی داروها باعث سرکوب سیستم ایمنی می‌شود. مثلا ابتلا به سرطان و درمانهای آن، پیوند عضو و مصرف داروهایی که روی سیستم ایمنی اثر منفی دارند یا ابتلا به ایدز هم ایمنی بدن را پایین می‌آورند.
۲. انواع دیابت
اگر به دیابت دچار هستید و درمان را به درستی پیگیری نکرده یا رها کرده‌اید، احتمالا بزاق‌تان حاوی مقادیر زیادی قند است که باعث افزایش رشد قارچ کاندیدا در دهان می‌شود.
۳. عفونت قارچی (مخمری) واژن
عفونت قارچی واژن دقیقا به خاطر وجود قارچ مشابه دهان در واژن ایجاد می‌شود و امکان انتقال آن به نوزاد هم وجود دارد.
۴. مصرف داروها
بعضی از داروها مانند کورتیکواستروئید استنشاقی و پردنیزون یا آنتی بیوتیک هایی که تعادل طبیعی میکروارگانیسم‌ها را در بدن از بین می‌برند هم باعث بروز برفک دهان می‌شوند.
۵. مشکلات دهانی دیگر
استفاده از پروتزهای دندانی به ویژه در دندان‌های بالا یا وضعیت‌هایی که موجب خشک شدن دهان می‌شود هم به بروز برفک در دهان می‌انجامد.
خطرات برفک دهان
برفک دهان به‌ندرت در کودکان و بزرگسالان سالم رخ می‌دهد. این مشکل برای مبتلایان به سرطان و کسانی که ضعف سیستم ایمنی دارند، جدی‌تر و محتمل‌تر است. اگر برفک دهان درمان نشود، امکان بروز مشکلات جدی‌تر هم وجود خواهد داشت و زخم‌ها و عفونت به نواحی دیگر بدن مانند مِری منتقل می‌شود.
پیشگیری از برفک دهان
این اقدامات می‌تواند مانع از بروز برفک در دهان شود:
۱. آب‌کشی دهان
اگر مجبور به استفاده از داروهای کورتیکواستروئید با اسپری دهانی هستید، بهتر است بعد از استفاده حتما دهان‌تان را آب بکشید.
۲. حداقل دو بار مسواک زدن در روز و استفاده از نخ دندان
مسواک زدن و استفاده از نخ دندان به میزان حداقل دو بار در روز یا هر تعداد باری که دکتر توصیه می‌کند هم از بروز برفک دهان جلوگیری می‌کند.
۳. بررسی وضعیت پروتزهای دندان
پروتزهای دندان را شب‌ها دربیاورید و از دهان خارج کنید. باید مطمئن شوید که پروتزها کاملا اندازه دندان‌تان هستند و موجب آزردگی و زخم نمی‌شوند. آنها را هر روز تمیز و درباره بهترین شیوه نظافت‌شان با پزشک خود مشورت کنید.
۴. مراجعه به دندان‌پزشک
سعی کنید به‌طور منظم به دندان‌پزشک مراجعه کنید؛ به‌ویژه اگر از پروتز استفاده می‌کنید یا به دیابت مبتلا هستید. از پزشک درباره زمان مناسب برای مراجعه به او سؤال کنید.
۵. رعایت رژیم غذایی
میزان مصرف غذاهای شیرین و شکر را کاهش دهید. چون شکر باعث افزایش رشد کاندیدا می‌شود.
۶. کنترل قند خون در صورت ابتلا به دیابت
کنترل صحیح قند خون موجب کاهش قند موجود در بزاق می‌شود و از رشد کاندیدا جلوگیری می‌کند.
۷. درمان عفونت‌های قارچی
اگر به قارچ مبتلا هستید، سریع‌تر آن را درمان کنید.
۸. درمان خشکی دهان
اگر دهان‌تان خشک است، حتما برای درمان آن اقدام و به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص برفک دهان
تشخیص برفک دهان به محل وقوع آن در دهان و علت ریشه‌ای بروز چنین مشکلی بستگی دارد. اگر برفک محدود به دهان باشد:
- باید دهان برای بررسی زخم‌های ناشی از برفک معاینه شود؛
- باید بخش کوچکی از زخم‌ها تراشیده و زیر میکروسکوپ بررسی شود؛
- اگر لازم باشد، معاینات جسمی دیگر و آزمایش خون برای بررسی ریشه مشکل انجام خواهد شد.
اگر برفک در ناحیه مِری بروز پیدا کند، پزشک یکی از موارد زیر یا تمام آنها را برای تشخیص به کار خواهد برد:
- نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی): با کِشت نمونه‌ای از بافت، باکتری یا قارچی که باعث ناراحتی شده، کشف می‌شود.
- آزمایش آندوسکوپی: در روش آندوسکوپی، پزشک وضعیت مِری، معده و قسمت بالایی روده کوچک (دوازدهه) را با یک لوله منعطف به دوربین و نور (آندوسکوپ) معاینه می‌کند.
- معاینه جسمی: در صورت نیاز، معاینه جسمی و آزمایش خون برای کشف دلایل و ریشه‌های بیماری انجام می‌شود.
درمان برفک دهان
هدف از درمانهای مختلف برفک دهان، توقف سرعت رشد قارچ است. اما شیوه درمان به سن، علت بروز عفونت و سلامت عمومی فرد وابسته است. در صورت امکان، حذف و از بین بردن دلایل ریشه‌ای ابتلا به برفک دهان موجب جلوگیری از عود (بازگشت) بیماری می‌شود.
۱. بزرگسالان و کودکان سالم
برای درمان این افراد، پزشک داروهای ضدقارچ تجویز می‌کند. این داروها به شکل‌های مختلفی مانند قرص، قطره یا مایع هستند که در صورت استفاده از دارو به شکل مایع باید ابتدا آن را در دهان چرخانده و بعد قورت بدهید. اگر این داروهای موضعی مفید واقع نشوند، باید از داروهایی استفاده کنید که در تمام بدن به گردش درمی‌آیند.
۲. نوزادان و مادران شیرده
اگر در دوران شیردهی هستید و کودک‌تان دچار برفک دهان شده، احتمال سرایت بیماری از نوزاد به شما و بالعکس وجود دارد. در این صورت، پزشک دارویی خفیف برای نوزاد و کرمی برای سینه‌هایتان تجویز خواهد کرد.
۳. بزرگسالان با سیستم ایمنی ضعیف
در بیشتر موارد، پزشکان برای درمان بیماری افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، از داروهای ضدقارچ بهره می‌برند.
سبک زندگی و درمانهای خانگی
پیشنهاداتی برای تغییر سبک زندگی و درمانهای خانگی درباره ابتلا به برفک دهان وجود دارد:
۱. رعایت بهداشت دهان و دندان
به طور منظم مسواک بزنید و نخ دندان استفاده کنید. مسواک‌تان را هر چند وقت یک‌بار عوض کنید و هرگز آن را با شخص دیگری به طور مشترک استفاده نکنید.
۲. ضدعفونی پروتزهای دندانی
برای پرهیز از آلوده شدن و آگاهی از روش‌های صحیح ضدعفونی کردن پروتز دندانی از پزشک مشورت بگیرید.
۳. آب‌کشی دهان با محلول آب‌نمک گرم
نصف قاشق چای‌خوری نمک (۲.۵ میلی‌لیتر) را در یک فنجان (۲۳۷ میلی‌لیتر) آب گرم حل کنید. محلول را در دهان بچرخانید و سپس آن را تُف کنید. محلول را قورت ندهید.
۴. استفاده از پَدها یا همان دستمال‌های مخصوص شیردهی
اگر در دوران شیردهی هستید و به برفک مبتلا شده‌اید، از پدهای مخصوص شیردهی برای جلوگیری از سرایت عفونت به لباس‌هایتان استفاده کنید. پدهایی که محافظ پلاستیکی دارند، رشد قارچ را افزایش می‌دهند، پس از آنها استفاده نکنید. هر روز، سینه‌بندی تمیز بپوشید و راه مناسب تمیز کردن نوک پستان‌ها، پستانک، درِ شیشه، شیردوش و هر چیزی را که با سینه در ارتباط است، از پزشک بپرسید.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
برای درمان برفک دهان باید به پزشک خانواده یا اطفال مراجعه کنید. اگر علت بروز برفک دهانی، مشکلی ریشه‌ای باشد باید به یک متخصص مراجعه کنید. در ادامه به تعدادی پرسش پرداخته شده که باید قبل از مراجعه به پزشک بدانید:
پزشک از شما سؤالاتی می‌کند. با آمادگی برای پاسخ دادن به آنها، از وقت ملاقات‌تان با پزشک بیشتر استفاده کنید.
- علائم مشکل از چه زمانی آغاز شد؟
- اخیرا برای رفع عفونت از آنتی‌بیوتیک استفاده کرده‌اید؟
- به آسم مبتلا هستید؟ اگر بلی، از اسپری تنفسی استفاده می‌کنید؟
- مشکل سلامتی بلندمدت خاصی دارید؟
- علائم تازه یا بیماری جدیدی دارید؟
