برای درمان اسهال چه بخوریم؛ باید و نباید‌های تغذیه برای درمان اسهال

در زمان درمان خانگی اسهال به‌ویژه در ۲۴ ساعت اول باید غذاهای سبک و ساده‌‌ای بخوریم که هضم آنها آسان است و به جذب مقداری آب از مدفوع کمک می‌کنند. غذاهای پر از ادویه و چاشنی موجب تحریک روده می‌شوند. بهترین کار مصرف غذاهای ساده (غذاهایی با بافت نرم، فیبر پایین و ادویه‌ی کم) و غلیظی مانند بلغور جو دوسر پخته‌شده، موز، برنج سفید ساده و سس سیب است. از غذاهای ساده‌ی دیگری که هضم آنها برای معده آسان‌تر است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. سیب زمینی آب‌پز؛
2. چوب شور؛
3. مرغ پخته‌ی بدون پوست یا چربی؛
4. غلات و حبوبات گرم مانند پوره‌ی گندم یا فرنی برنج؛
5. پوره‌ی سیب؛
6. نان یا نان تست.
7. پروبیوتیک ها

مصرف این غذاها در نخستین روز درمان اسهال بسیار مفید است. به‌علاوه خوردن وعده‌های غذایی کوچک و فراوان درطول روز موجب می‌شود که از کار کردن بیش‌ازحد دستگاه گوارش جلوگیری کنیم.

پروبیوتیک ها

بر اساس مطالعه‌ای که در شماره‌ی ماه نوامبر ۲۰۱۱ Journal of Clinical Gastroenterology منتشر شده است، موادغذایی دارای پروبیوتیک (که اغلب به آنها باکتری‌های مفید و خوب گفته می‌شود) می‌توانند طول دوره‌ی اسهال را کوتاه‌تر کنند. به گفته‌ی پژوهشگران کالج گاستروانترولوژی آمریکا، برخی باکتری‌های ناسالم می‌توانند مسبب بیماری‌هایی مانند اسهال شوند اما پروبیوتیک‌ها با آزاد کردن موادی شیمیایی، عفونت ناشی از این باکتری‌ها را خنثی می‌کنند.

پروبیوتیک‌ها بسیار محبوب شده‌اند و در موادغذایی مانند ماست و کِفیر یافت می‌شوند.

پروبیوتیک‌ها با بهبود تعادل میان باکتری‌های مفید و مضر موجود در روده به هضم غذا کمک می‌کنند. محصولات لبنی و غذاهای پروبیوتیکی مانند ماست و کفیر در بعضی موارد مفید هستند، ولی در بعضی موارد موجب تحریک بیشتر دستگاه گوارشی می‌شوند. بنابراین بهتر است که از پروبیوتیک‌های غیرلبنی استفاده کنیم.

چه بنوشیم

مایعات نیز برای درمان اسهال ضروری هستند. نوشیدن آب فراوان به جلوگیری از کم‌آبی بدن کمک می‌کند و موجب دفع سموم موجود در بدن می‌شود. افراد مبتلا به اسهال باید درطول روز آب فراوانی بنوشند و پس از هر بار اجابت مزاج نیز یک فنجان آب دیگر بنوشند. البته در زمان ابتلا به اسهال بدن به جز آب، مواد معدنی و الکترولیت‌ها را نیز ازدست می‌دهد. بنابراین باید سعی کنیم مایعاتی بنوشیم که حاوی موادمعدنی و الکترولیت‌ها هستند تا مواد ازدست رفته را جبران کنیم. منابع تأمین الکترولیت‌ها و موادمعدنی عبارت است از:

1. سوپ رقیق؛
2. آب نارگیل؛
3. آب الکترولیت‌دار.

از چه غذاهایی پرهیز کنیم

آگاهی از موادغذایی مضر برای اسهال نیز به اندازه‌ی مصرف غذاهای مفید برای درمان اسهال اهمیت دارد. بعضی از موادغذایی به‌سرعت از درون روده‌ها و دستگاه گوارش عبور می‌کنند یا موجب تحریک دستگاه گوارش می‌شوند و اسهال شما را بدتر می‌کنند. بنابراین برای درمان اسهال بهتر است که از خوردن غذاهای زیر پرهیز کنید:

۱. غذاهای چرب

این غذاها شامل غذاهای سرخ‌شده، چرب یا غرق در آب و چربی گوشت هستند. در زمان ابتلا به اسهال مصرف غذاهایی که چربی یا روغن زیادی دارند، توصیه نمی‌شود. زیرا هضم چربی و روغن اضافه شده برای سرخ کردن غذا برای دستگاه گوارش حساس دشوار است و به احتمال زیاد علائم بیماری را بدتر می‌کند. درعوض باید از سبزیجات آب پز یا بخارپز و پروتئین های بدون چربی استفاده کنید.

۲. محصولات لبنی (شیر، کره، بستنی و پنیر)

حتی اگر بیماری اسهال ناشی از عدم تحمل لاکتوز نباشد (لاکتوز قندی است که در محصولات لبنی یافت می‌شود.)، وقتی به اسهال مبتلا هستید از این موادغذایی دوری کنید. حتی اگر معمولا هیچ مشکلی با محصولات لبنی ندارید، ممکن است که به‌طور موقتی نسبت‌به این محصولات حساسیت پیدا کرده باشید. البته ماستِ سرشار از پروبیوتیک استثناست، زیرا برخی مطالعات نشان داده است که پروبیوتیک‌ها به ایجاد تعادل فلور روده‌ای (مربوط به باکتری‌های مختلف و دیگر موجودات میکروسکوپی گیاهی موجود در روده) کمک می‌کنند و طول دوره‌ی اسهال را کوتاه‌تر می‌کنند.

۳. الکل و نوشیدنی‌های گازدار

وقتی به اسهال مبتلا هستید، باید از غذاها و نوشیدنی‌هایی که موجب کاهش مایعات بدن‌تان می‌شود دوری کنید. الکل به‌صورت یک مُدِر عمل کند. مدرها موادی هستند که موجب ازدست رفتن آب بدن‌تان می‌شوند. اگر به اسهال مبتلا هستید، مصرف نوشیدنی‌های گازدار دارای شیره‌ی ذرت (ترکیب شیرینی که از نشاسته‌ی ذرت تهیه می‌شود) نیز که دارای فروکتوز بالاست، مشکل‌ساز می‌شود. براساس مطالعه‌ای که در ماه ژوئن ۲۰۱۷ مجله‌ی مراقبت‌های بهداشتی (Healthcare) منتشر شد، مقادیر بالای فروکتوز دستگاه گوارش را با مشکل مواجه می‌کند و منجربه تولید گاز معده، نفخ یا اسهال می‌شود.

۴. شیرین‌کننده‌های مصنوعی

شیرین‌کننده‌های مصنوعی روی دستگاه گوارش بعضی از افراد اثری مانند ملین دارند. اگر به اسهال مبتلا شده‌اید بهتر است که از آب‌نبات و آدامس بدون شکر، نوشیدنی‌های غیرالکلی رژیمی و جایگزین‌های شکر صرف‌نظر کنید. بر اساس خبرنامه‌ی سلامت دانشکده‌ی پزشکی هاروارد، مصرف شکر (ازجمله انواع مصنوعی آن) موجب می‌شود که روده‌ها آب و الکترولیت بیشتری تولید کنند و این مسئله موجب شل شدن مدفوع و ابتلا به اسهال می‌شود.

۵. خوراکی‌ها و غذاهای شیرین

قندی که وارد روده‌ی بزرگ می‌شود عملکرد باکتری‌های حساس موجود در آن را مختل می‌کند و موجب بدتر شدن اسهال می‌شود. این مسئله آب‌میوه‌ها و میوه‌های دارای قند بالا را نیز شامل می‌شود.

۶. غذاهایی که موجب تولید گاز بیش‌ازحد می‌شوند

مصرف مقادیر زیاد میوه و سبزیجات به‌صورت روزانه بسیار خوب است. ولی وقتی دچار اسهال می‌شوید، باید تازمانی‌که حال‌تان بهتر شود، از مواد غذایی‌ای مانند کلم، انواع لوبیا، کلم بروکلی و گل کلم که گاز روده را افزایش می‌دهند پرهیز کنید.

۷. غذاهایی که ممکن است فاسد شده باشند

از مصرف غذاهایی که درست نگهداری و تهیه نشده‌اند (مانند غذاهایی که برای مدت طولانی بیرون از یخچال بوده‌اند یا به‌درستی انبار و ذخیره نشده‌اند) پرهیز کنید. گاهی گوشت یا ماهی خام نیز مشکل‌ساز می‌شوند. همیشه از این قانون کلی پیروی کنید: «وقتی درمورد غذایی شک دارید، آن را دور بریزید.» شاید با این کار خودتان را از ناراحتی معده نجات دهید.

۸. غذاهای پر از ادویه

موادغذایی دارای ادویه موجب تحریک دستگاه گوارشی می‌شوند. به همین دلیل است که افراد مبتلا به اسهال باید از غذاهای فاقد ادویه استفاده کنند، زیرا این غذاها کمترین ریسک تحریک دستگاه گوارشی را ایجاد می‌کنند.

۹. غذاهای دارای فیبر بالا

پرهیز از مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا نیز مفید است. فیبر به فعال نگه داشتن دستگاه گوارش کمک می‌کند که در شرایط طبیعی ویژگی خوبی است. ولی وقتی بدن شما برای بهبود اسهال تلاش می‌کند، فیبر علائم بیماری را بدتر می‌کند. در این زمان فیبرهای نامحلول مضر هستند. این فیبرها در غذاهایی مانند موارد زیر یافت می‌شوند:

• غلات کامل مانند گندم، برنج و جو؛
• نان غلات کامل یا محصولات پخته‌شده از آنها؛
• حبوبات؛
• مغزها و دانه‌ها.

البته فیبرهای محلولی مانند پکتین که در سیب و موز وجود دارد، معمولا به بهبود اسهال کمک می‌کند، ولی بهتر است که دست‌کم در اولین روز بروز نشانه‌های بیماری، مصرف این مواد را محدود کنید.

سایر غذاهایی که نباید بخوریم

غذاهای دیگری که درطول اسهال موجب تحریک روده می‌شوند، عبارت‌اند از:

• پیاز و سیر؛
• بیشتر غذاهای فرآوری شده و بسته‌بندی شده؛
• سبزیجات خام؛
• مرکبات؛
• گوشت‌های چرب مانند ماهی ساردین و گوشت گوساله.

چه نوشیدنی‌هایی را نباید مصرف کنیم

نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، چای و نوشابه موجب تحریک بیش‌ازحد دستگاه گوارش می‌شوند و علائم بیماری را شدیدتر می‌کنند. به‌علاوه نوشیدنی‌های گازدار علائم دیگری مانند نفخ و دل پیچه را ایجاد یا شدیدتر می‌کنند. در زمان ابتلا به اسهال باید از مصرف الکل نیز پرهیز کنید.

درست است که بسیاری از نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت‌هایی هستند که برای کم‌آبی بدن مفید هستند، ولی اغلب آنها حاوی شکر یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز هستند. به جای نوشیدنی‌های ورزشی می‌توانید از آب نارگیل یا آب الکترولیت‌دار استفاده کنید.

راه‌کارهای دیگر مقابله با اسهال و داروهای موجود

علاوه‌بر پیروی از رژیم غذایی مفید برای درمان اسهال اقدامات دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید برای بهبود سریع اسهال انجام بدهید.

اگر دچار عفونت نشده‌اید و در اسهال خود خون مشاهده نمی‌کنید، می‌توانید برای کاهش سرعت اجابت مزاج‌تان از داروهای بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک استفاده کنید. این داروها شامل بیسموت ساب‌سالیسیلات (bismuth subsalicylate) (پپتو بیسمول، Pepto Bismol) و لوپرامید (loperamide، نام‌های دیگر آن: Imodium، Kaopectate Caplet و Maalox Anti-Diarrheal) است.

ولی فقط یک یا دو روز می‌توانید از این قبیل داروها استفاده کنید. این داروها به درمان موارد معمول اسهال کمک می‌کنند و بهتر است همیشه مقداری از آنها را در کمد داروهایتان داشته باشید. می‌توانید داروهای پپتو بیسمول و ایمودیوم (Imodium) را بدون نسخه‌ی پزشک تهیه کنید.

یکی از جدی‌ترین عوارض اسهال، کم شدن آب بدن است. دکتر هیگینز می‌گوید، وقتی به اسهال مبتلا شده‌اید، سعی کنید با مصرف مایعات کافی از کم آبی بدن‌تان جلوگیری کنید. او می‌گوید: «مایعاتی را مصرف کنید که دارای شکر و نمک هستند. سوپ هم غذای مناسبی است. اگر ادرارتان شفاف نیست یا ادرار زیادی تولید نمی‌کنید، به این معنی است که به اندازه‌ی کافی مایعات مصرف نکرده‌اید.»

افراد مبتلا به اسهال باید به اندازه‌ی کافی استراحت کنند، زیرا قرار دادن بدن در شرایط استرس‌زا در زمانی که فرد به اسهال مبتلاست شرایط را بدتر می‌کند. فعالیت فیزیکی نیز بدن را در معرض خطر بیشتری از کم شدن آب بدن قرار می‌دهد و بنابراین باید محدود شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم

در موارد جدی‌تر بیماری ممکن است که بیمار در مدفوع خود موکوس (مخاط) یا خون مشاهده کند. در این حالت معمولا فرد دچار تب نیز می‌شود و باید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کند.

درصورت طولانی شدن دوره‌ی بیماری باید به پزشک مراجعه کنیم، زیرا با گذشت زمان بدن ما دچار کم‌آبی می‌شود. در بعضی موارد فردی که دچار اسهال شدید شده است به بستری شدن و تزریق وریدی الکترولیت‌ها نیاز دارد.

اگر فردی دچار تب بالاتر از ۳۹ درجه‌ی سانتی‌گراد یا دردهای شدید شکمی شود، باید حتما به پزشک مراجعه کند.

والدین باید به‌دقت مراقب کودکان مبتلا به اسهال باشند. اگر علائم بیماری کودک پس از ۲۴ ساعت از بین نرود، باید با پزشک تماس بگیرید و از او راهنمایی بخواهید. در صورت مشاهده‌ی نشانه‌های کم‌آبی بدن در کودک باید فورا به پزشک مراجعه کنید. این نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• خشکی دهان؛
• خشکی پوشک به‌مدت بیش از ۳ ساعت؛
• کاهش وزن؛
• گریه کردن بدون اشک.

برای تشخیص و درمان بیماری، باید هرچه زودتر تمام علائم و نشانه‌ی دیگر به پزشک گزارش داده شود.

کلام آخر

بسیاری از موارد اسهال فقط چند روز طول می‌کشند و به‌خوبی به درمان‌های خانگی جواب می‌دهند. خوردن غذاهای ساده، افزایش مصرف مایعات و درصورت لزوم استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه می‌تواند به برطرف شدن سریع علائم بیماری کمک کند. اگر پس از ۲ یا ۳ روز بدن به این درمان‌ها جواب نمی‌دهد، باید برای تشخیص و درمان بیماری به پزشک مراجعه کنید.