بازی‌های ویدئویی طرف‌داران زیادی دارند و بسیاری از کودکان و حتی بزرگ‌سالان را درگیر خود کرده‌اند. تصور رایج این است که این بازی‌ها صرفا موجب هدررفتن وقت، پرخاشگری و کناره‌گیری افراد از اجتماع و انزوا می‌شوند. خوشبختانه نتایج پژوهش‌های انجام‌شده خلاف این را نشان می‌دهد. در واقع این بازی‌ها می‌توانند اثرات مثبتی نیز داشته باشند که یکی از آنها کاهش استرس است. در ادامه، نتایج برخی از این پژوهش‌ها را مرور می‌کنیم و نحوه تأثیرگذاری بازی های ویدئویی بر کاهش استرس را شرح می‌دهیم. اگر می‌خواهید با اثرات مثبت بازی‌ها روی استرس و سلامت روان آشنا شوید، تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
نتایج پژوهش‌های انجام‌شده درباره بازی‌های ویدئویی
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که موقعیتی استرس‌زا در بازی باعث می‌شود بازیکنان در زندگی واقعی هم واکنش استرسی داشته باشند. مطالعات دیگری نیز نشان داده‌اند که وقتی افراد بازی‌های خشونت‌آمیز انجام می‌دهند، در سناریوهای آزمایشی تهاجمی عمل می‌کنند. مثلا کسانی که ۲۰ دقیقه بازی‌های خشونت‌آمیز انجام دادند بیشتر از سایر شرکت‌کنندگان در آزمایش با صدای بلند صحبت می‌کردند. نتایج مطالعه مؤسسه ملی سلامت آمریکا در سال ۲۰۱۹ نیز نشان داد که بازی های ویدئویی خشن می‌توانند باعث افزایش آدرنالین شوند. (پس از پایان بازی، آدرنالین به‌سرعت به میزان طبیعی باز‌می‌گردد.)
البته بسیاری از تحقیقاتی که بین خشونت بازی‌های ویدئویی و پرخاشگری ارتباطی پیدا کرده‌اند، نشان‌دهنده ارتباط واضحی بین قرارگرفتن در معرض خشونت در بازی و پرخاشگری در دنیای واقعی نیستند. مثلا فریادکشیدن افراد بر سر دیگران چیزی است که بیشتر در شرایط آزمایشگاهی دیده می‌شود، جایی که از افراد خواسته می‌شود این کار را انجام دهند.
۱. پژوهش درباره تأثیر بازی‌های رقابتی و مشارکتی
در پژوهشی دیگر، بازیکنان حین انجام بازی‌های رقابتی یا مشارکتی بررسی شدند. استرس کسانی که مشارکتی بازی می‌کردند بیشتر کاهش یافته بود. البته این تفاوت جزئی بود و استرس هر ۲ گروه کاهش یافته بود. علاوه بر این، هر ۲ گروه احساسات مثبتی به سایر بازیکنان داشتند، گرچه احترام و احساس مثبت کسانی که بازی‌های مشارکتی را انجام داده بودند کمی بیشتر بود. بازی‌های ویدئویی به این روش نیز می‌توانند موجب تجربیات اجتماعی مثبت و کاهش استرس شوند.
۲. پژوهش درباره مهار استرس با بازی های ویدئویی
با بررسی ۱۶۱۴ گیمر که از بازی‌های رایانه‌ای به‌عنوان ابزاری برای مهار استرس استفاده می‌کردند، مشخص شد که آنها برای کنارآمدن با موقعیت‌های استرس‌زا و سختی که از سر می‌گذراندند سراغ بازی می‌رفتند و «تجربه بهبودی» جنبه مهمی از انجام بازی بوده است.
نقش بازی‌های ویدئویی و رایانه‌ای در کاهش استرس شرکت‌کنندگانی که حمایت اجتماعی کمتری دریافت می‌کردند پررنگ‌تر هم بود. در این شرکت‌کنندگان رابطه قوی‌تری بین میزان خستگی ناشی از کار و استفاده از بازی‌ها برای تسکین مشاهده شد.
۳. پژوهش درباره تأثیر بازی بر رشد و مهارت‌آموزی
بازی‌های ویدئویی می‌توانند ابزاری ایمن و سرگرم‌کننده برای رشد آگاهی عاطفی و مهارت‌های مقابله‌ای باشند. دانشمندان در مؤسسه علوم رفتاری هلند پژوهشی انجام دادند که مشخص کنند آیا بین مکانیسم‌های مقابله‌ای درون بازی با میزان استرس کلی ارتباطی وجود دارد یا خیر. در این پژوهش، چند بازیکن که در طول بازی ناراحت شدند راهبردهای مقابله‌ای مفیدی برای مهار احساسات منفی‌شان پیدا کردند. در واقع بیشتر بازی‌ها بابت مهار احساسات و تلاش برای رسیدن به راه‌حل‌هایی در مواجهه با استرس به بازیکنان پاداش می‌دهند.
مطالعه دیگری نیز نشان داد که بازی های ویدئویی اکشن علاوه بر کاهش استرس، می‌توانند توانایی‌های شناختی مانند سرعت واکنش را نیز تقویت کنند. این بهبود توانایی باعث می‌شود گیمرها سریع‌تر فکر کنند و در حل مسئله مهارت بیشتری داشته باشند. این توانایی می‌تواند به‌روش‌های دیگری نیز موجب کاهش استرس بشود.
با گسترش بازی‌های ویدئویی، احتمالا شاهد پژوهش‌های بیشتری برای بررسی رابطه میان بازی و سلامت روان خواهیم بود. مجله معتبر گیمز فور هلث (Games for Health) که تمرکز زیادی بر این مسئله دارد، نتایج تحقیقات متعددی درباره تأثیر بازی های ویدئویی ساده، آسان و معمولی بر استرس، اضطراب و سلامت روان را در مقاله‌ای جدید جمع‌آوری کرده است. از ۱۳ تحقیق بررسی‌شده، نتایج ۱۲ تحقیق مثبت بوده‌اند. این مقاله نتیجه می‌گیرد: «همه تحقیقاتی که تأثیر بازی‌های ویدئویی بر خلق‌وخو و استرس را بررسی کرده‌اند، نشان داده‌اند که بازی در مقایسه با استراحت غیرفعال، گشت‌وگذار در وب یا فعالیت آرامش‌بخش تأثیر بیشتری بر بهبود افراد داشته است.»
مگان کانل (Megan Connell)، روان‌شناس متخصص در حوزه بازی های کامپیوتری، می‌گوید: «بازی‌های ویدئویی مزایای زیادی برای بزرگ‌سالان دارند. می‌توان از آنها برای استراحت، درگیرشدن با داستان‌ها، ارتباط با دوستان و خانواده یا صرفا سرگرمی بهره گرفت.»
به‌طور کلی، شواهد متعددی وجود دارند که بازی‌های ویدئویی می‌توانند استرس را کاهش دهند. بازی های کامپیوتری برای بسیاری از گروه‌های سنی مفیدند. کانل می‌گوید: «تحقیقات فراوانی به ما نشان می‌دهند که بازی برای داشتن زندگی متعادل بسیار مهم است.» البته این بدان معنا نیست که بازی‌ها خود باعث اضطراب نمی‌شوند.
هرگز نمی‌توان بازی‌های مبارزه‌ای، تیراندازی یا بازی‌های بسیار دشوار و چالش‌برانگیز را کاهش‌دهنده استرس دانست.
بازی های ویدئویی چگونه استرس را کاهش می‌دهند
۱. جذابیت و لذت‌بخش‌بودن
وقتی کارهای لذت‌بخشی مانند تماشای برنامه‌های تلویزیونی سرگرم‌کننده، گفت‌وگو با دیگران یا بازی‌های ویدئویی انجام می‌دهیم، به چیزی غیر از کاری که انجام می‌دهیم فکر نمی‌کنیم. ذهن ما کاملا درگیر فعالیتی می‌شود که انجام می‌دهیم و روی چیز دیگری تمرکز نمی‌کند. بنابراین انجام کارهای جذاب و لذت‌بخش یکی از بهترین راه‌های کاهش استرس است.
۲. ترشح دوپامین
بازی باعث ایجاد احساس لذت در مغز می‌شود. وقتی از انجام بازی ویدئویی لذت می‌بریم، مغز ما انتقال‌دهنده‌ای عصبی به‌نام دوپامین را در هسته اکومبنس (مرکز لذت مغز) ترشح می‌کند. با ترشح دوپامین احساس سرخوشی می‌کنیم. احساس لذت ناشی از بازی به ما کمک می‌کند که بر استرس خود غلبه کنیم.
۳. مدار پیروزی (Triumph circuit)
در مغز ما الگویی روان‌شناختی به‌نام «مدار پیروزی» وجود دارد که به تعامل و مشارکت پاداش می‌دهد. مغز طوری طراحی شده است که با غلبه بر چالش‌ها احساس خوبی پیدا می‌کنیم. بازی‌های ویدئویی چالش و ابزار غلبه بر آن را در اختیارمان قرار می‌دهند. وقتی موفق می‌شویم، احساس رضایت و شایستگی به ما دست می‌دهد که به مقابله با استرس کمک می‌کنند.
۴. حالت جریان (flow state)
غرق‌شدن در بازی طوری که تمام چیزهای دیگر را فراموش کنیم، سطح دیگری از تعامل و تمرکز است که به آن «حالت جریان» می‌گویند. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که ذهن ما آن‌قدر روی فعالیتی متمرکز می‌شود که افکار دیگری شکل نمی‌گیرند. این در تضاد کامل با حالت عادی ذهن ماست که از یک فکر به فکر دیگر می‌رویم.
این حالت بسیار شبیه مراقبه است که در آن ذهن ما آرام می‌شود. در مراقبه ذهن ما از افکار خالی می‌شود و روی محرکی مانند احساسی فیزیکی، حرکت یا صدا متمرکز می‌شویم. مراقبه موجب کاهش استرس می‌شود، بر همین مبنا مطالعات این فرضیه را مطرح کرده‌اند که حالت جریان نیز عملکرد مشابهی دارد.
۵. پاداش و احساس رضایت فوری
بازی‌های ویدئویی لذت فوری را به ارمغان می‌آورند، یعنی باید حداقل زمان را برای دریافت پاداش صرف کنیم. در دنیای واقعی عکس این حالت صادق است. مثلا برای دریافت حقوق باید هفته‌ها کار کنیم یا برای دریافت مدرک دانشگاهی باید چندین سال درس بخوانیم. وقتی در حال عبور از شکست‌ها و موانع هستیم، بازی های ویدئویی با ایجاد اهدافی کوچک و دست‌یافتنی و احساس موفقیت یا رضایت پس از رسیدن به آن اهداف به ما کمک می‌کنند که بر این شکست‌ها و موانع غلبه کنیم.
۶. تشویق خلاقیت
۲ نیمکره مغز ما با یکدیگر متفاوت هستند. نیمکره چپ تحلیلی، منطقی، عددی، واقعیت‌گرا و ساختارمند است و نیمکره راست خلاق، شهودی و آزاداندیش است. در بیشتر کارهایی که انجام می‌دهیم از نیمکره چپ مغز استفاده می‌کنیم، زیرا بیشتر زندگی ما ساختاریافته و واقعیت‌گراست. در نتیجه نیمکره راست نادیده گرفته می‌شود و به‌ندرت در فعالیت‌های خلاقانه‌ای مانند مجسمه‌سازی شرکت می‌کنیم.
پژوهشی نشان داد که تنها ۴۵ دقیقه پس از خلق اثری هنری، هورمون استرس (کورتیزول) کاهشی چشمگیر می‌یابد. بر این اساس، خلاقیت تأثیر بسزایی بر مهار استرس دارد. همه افراد زمان، تجربه یا ابزار لازم برای خلق آثار هنری را ندارند، ولی در بازی‌های ویدئویی راه‌های زیادی برای خلاقیت وجود دارد. بازی فرصتی عالی برای ایجاد هر چیزی است که به ذهنتان می‌رسد و نگران بُرد یا باخت هم نخواهید بود.
۷. ایجاد ارتباط اجتماعی
بازی راهی عالی برای ایجاد ارتباطات اجتماعی معنادار است. زیبایی بازی‌های ویدئویی این است که مجبور نیستید از نظر فیزیکی کنار کسی باشید تا با او بازی کنید. اینترنت شما را با افراد هم‌فکری مرتبط می‌کند که علایق مشترکی با شما دارند. بدیهی است که گردهمایی‌های اجتماعی برای مبارزه با استرس بسیار مفیدند، ولی زمانی که این امکان وجود ندارد، بازی های ویدئویی می‌توانند راهی عالی برای ایجاد و حفظ روابط اجتماعی باشند.
آیا بازی‌کردن برای کاهش استرس موجب اعتیاد به بازی می‌شود
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که انجام بازی‌های ویدئویی برای مقابله با اضطراب می‌تواند خطر اعتیاد را افزایش دهد. البته این یافته چندان هم غافل‌گیرکننده نیست؛ وقتی مشکل اصلی برطرف نشود، مکانیسم مقابله‌ای می‌تواند به‌سرعت به وابستگی تبدیل شود.
گاهی گیمرها وابستگی ناسالمی به بازی‌ها پیدا می‌کنند، زیرا بازی تنها چیزی است که به آنها کمک می‌کند با مشکلات خود کنار بیایند. اگر برای اضطراب یا افسردگی خود به متخصص سلامت روان مراجعه نکنید و برای مقابله با آن فقط به بازی‌های ویدئویی پناه ببرید، در مسیر اعتیاد قدم برداشته‌اید.
علاوه بر این، پس از مرحله خاصی از اعتیاد به بازی‌های ویدئویی، این بازی‌ها دیگر سرگرم‌کننده نخواهند بود و بنابراین به کاهش استرس کمکی نمی‌کنند. با این حال، برای گیمرها سخت است که از بازی‌کردن دست بردارند چون به آن اعتیاد پیدا کرده‌اند.
کلام آخر
هرکس از بازی خاصی لذت می‌برد و همه یکسان نیستند. هر بازی‌ای که از آن لذت می‌برید و به‌نظرتان سرگرم‌کننده است، می‌تواند با دورکردن شما از استرس روزانه و نشخوار فکری یا ایجاد احساسات مثبت موجب کاهش استرس شود. مسئله اصلی این است که از بازی ویدئویی لذت ببرید و به دلیل انجام آن آگاه باشید.
