تقویت ذهن کودکان تا پیش از ۵ سالگی اهمیت زیادی دارد. به‌گفته‌ی کارشناسان ۹۰ درصد مهارتهای ذهنی تا ۵ سالگی شکل می‌گیرد. در حقیقت این دوره‌ی سنی بهترین زمان برای تقویت ذهن کودک، انجام فعالیت‌های ساده و لذت‌بخشی است که به رشد مهارتهای ذهنی و جسمی کودک ، افزایش دقت و تقویت هوش کودک کمک می‌کند. در این مطلب به معرفی چند بازی فکری کودکان می‌پردازیم. این بازی‌ها بیشتر مناسب کودکان ۲ تا ۵ ساله است.
همین حالا با فعالیت‌های ساده و دم‌دستی شروع کنید؛ خیلی زود متوجه تغییر در کودک‌تان می‌شوید.
نوع اول بازی فکری کودکان: بازی‌های تک‌به‌تک
در این بازی‌ها تنها شما، یک دوست هم‌سال یا یک شیء جذاب برای کودک نوپایتان کافی است.
۱. بازی‌های سازهای
بازی سازهای نوعی بازی فکری کودکان در خانه و مهدکودک است. این بازی‌ها سابقه‌ی طولانی دارند و باوجود تغییراتی در طول سالیان، هنوز هم طرفدار دارند. تنها به چند قطعه در رنگ‌ها و شکل‌های مختلف نیاز دارید؛ باقی را به خلاقیت کودک خود بسپارید. تشخیص رنگ‌ها و شکل‌ها، خلاقیت و تقویت ذهن، همگی به پیشرفت کودک کمک می‌کنند.
۲. پازل‌ها
پازل مانند خوراکی است که مزه‌ها و مواد مغذی متنوع بسیاری را یک‌جا در خود دارد. کودک را باید در سن پایین با این بازی سرگرم کنید، زیرا بچه‌های بزرگ‌تر بازی‌های هیجان‌انگیزتر را ترجیح می‌دهند.
نباید از این بازی غافل شوید؛ از هماهنگی دست‌ها و چشم‌ها گرفته تا قدرت استدلال منطقی با این بازی تقویت می‌شوند. مهم‌ترین امتیاز آن تقویت اعتماد به نفس است که هر بار با کامل کردن پازل ایجاد می‌شود.
۳. کشف کلمه‌ها
با استفاده از کارت، نشان‌ها یا قطعات دارای حروف الفبا، کلمه‌های مختلفی بسازید. سپس از کودک‌تان بخواهید کلمه متناظر را از میان کارت‌ها پیدا کند. برای مثال با حروف الفبا کلمه «پرنده» را بسازید، سپس کودک را تشویق کنید، عکس پرنده را از میان کارت‌های اطرافش پیدا کند. این بازی به یادگیری حروف الفبا، تقویت حافظه و توانایی کلمه‌سازی کمک می‌کند.
۴. بازی نقش‌ها
فرقی نمی‌کند معلم، پزشک، پرستار یا جادوگر خبیث در برابر جادوگر مهربان باشد؛ انتخاب بی‌شمار است. بازی کردن نقش‌های مختلف یا همان خاله‌بازی خودمان، راه خوبی برای پرورش خلاقیت و تخیل است. این بازی همچنین در شکل‌گیری اصول اخلاقی در کودک مؤثر است، زیرا موقعیت‌های مختلف اجتماعی را در بازی تجربه می‌کند و سپس بر مبنای تجربه‌اش در واقعیت عمل می‌کند.
۵. پیدا‌کردن چیزها
کافی است کارت‌هایی عکس‌دار داشته باشید که با وسایل محیط اطراف کودک تطابق داشته باشند؛ فرقی هم نمی‌کند در خانه، پارک یا مدرسه باشید. به کودک‌تان عکس توپ را نشان بدهید و از او بخواهید آن را پیدا کند. با این بازی تلفظ را به کودک یاد می‌دهید، توانایی شناخت اشیا و نیز توانایی‌های ادراکی او را نیز تقویت می‌کنید.
۶. مارپیچ‌ها
به چپ، راست، برگشت به عقب یا مستقیم به جلو؛ مارپیچ‌ها برای کودکان خیلی جذاب هستند.
این بازی موجب گسترش مهارتهای گوناگونی می‌شود و برای تقویت فعالیت مغز بسیار سودمند است. مارپیچ‌ها در انواع مختلف برای کودکان مفید هستند. تقویت مهارتهای حرکتی، خلاقیت و توانایی حل مسئله از مزیت‌های این بازی برای کودکان است.
تقویت مهارتهای حرکتی دیداری
در مارپیچ کودک نخست باید با چشم‌هایش تمام صفحه را بکاود و راه حل را پیدا کند. کاوش و مرور اجمالی، مهارت مهمی برای یادگیری خواندن و نوشتن است.
مهارتهای حرکتی
در گام بعد کودک باید مسیر را با کشیدن خط مشخص کند. برای این کار او باید بتواند مداد را با انگشتانش نگه دارد.
توانایی حل مسئله
مارپیچ یک مسئله است. کودک باید راه‌حلی برایش پیدا کند (از نقطه شروع به پایان یا مرکز مارپیچ برسد). او این کار را با آزمودن مسیرهای مختلف انجام می‌دهد. مهارت حل مسئله یکی از مهارتهای اساسی در زندگی روزمره است.
نوع دوم بازی فکری کودکان: بازی‌های گروهی
بازی‌های تک‌به‌تک برای تقویت رابطه کودک و والد مهم هستند، اما هم‌زمان باید مهارتهای اجتماعی کودک هم بهبود یابند. بازی‌های گروهی علاوه‌بر تقویت مهارتهای اجتماعی به کودکان، اشتراک‌گذاری، هم‌ذات‌پنداری و مهارت های ارتباطی را می‌آموزد. این آغاز شکل‌گیری اعتماد به نفس است.
برخی از بازی‌هایی که معرفی می‌کنیم، محدودیت سنی ندارند. پس سعی کنید همه‌ی اعضای خانواده را به شرکت در آنها تشویق کنید.
۷. بازی‌های تخته‌ای
مار‌وپله، منچ، تخته‌نرد یا شطرنج از بهترین بازی‌های تخته‌ای هستند. این بازی‌ها شکیبایی را به کودک می‌آموزد؛ او باید منتظر بماند تا نوبتش شود. این ویژگی در اجتماع به کارتان می‌آید؛ مثل هنگامی که در رستورانی شلوغ سفارش پیتزا می‌دهید.
۸. حسنی می‌گه…
دست بزنید، بچرخید، رنگ قرمز را پیدا کنید، بپرید و … . فهرست کارهایی که کودک‌تان می‌تواند انجام دهد بی‌شمار است. بیشتر وقت‌ها هم از این بازی خسته نمی‌شود. بهتر است این بازی را به‌شکل گروهی با کودکان کمی بزرگ‌تر و حتی بزرگ‌سالان انجام دهید. این بازی مهارت شنیداری و درک و تفسیر کودک را تقویت می‌کند که می‌تواند به بهبود روابط اجتماعی کمک کند.
کافی است به کودک دستورهای مختلفی بدهید و پیش از هر یک «حسنی می‌گه» را اضافه کنید؛ حسنی می‌گه بپرید، حسنی می‌گه برقصید. اگر جمله‌ای را بدون «حسنی می‌گه» بیان کنید و کودک آن کار را انجام دهد، امتیاز منفی می‌گیرد. در پایان کسی که بیشترین امتیاز را دارد برنده می‌شود.
۹. قایم‌موشک
این بازی قدیمی مانند اسمش مزیت‌های پنهان بسیاری دارد. یک نفر قایم می‌شود و دیگران باید او را پیدا کنند. هرچه تعداد افراد بیشتر، بهتر. در کنار فعالیت فیزیکی، این بازی باعث می‌شود کودک به مکان‌هایی که می‌تواند در آنها قایم شود یا آدم‌ها را آنجا پیدا کند، فکر کند. همچنین در سن پایین به تقویت مهارت حل مسئله و ارزیابی و شناسایی اشیا کمک می‌کند.
۱۰. اعداد آهنگین
روشی سرگرم‌کننده برای یادگیری اعداد؛ تنها به کارت‌هایی از اعداد و اشیای مختلف به تعداد ۱ تا ۱۰ عدد نیاز دارید.
اشیا را در تعداد متفاوت به‌شکل ردیفی یا دایره‌ای در نقاط مختلف بچینید. در هنگام پخش موسیقی کودک محیط را می‌گردد و اشیا و تعداد آنها را بررسی می‌کند. با پایان موسیقی شما عددی را انتخاب می‌کنید و کودک باید در مقابل شیئی بایستد که به تعداد عدد انتخاب‌شده است. این بازی روش خوبی برای یادگیری شمردن و نیز شناسایی اعداد است. همچنین می‌توانید الفبا یا اشیا را جایگزین اعداد کنید.
۱۱. مجسمانه
یکی دیگر از بازی‌های قدیمی که شبیه‌سازی را تقویت می‌کند، بازی مجسمانه است. به دو روش می‌توانید بازی کنید. می‌توانید درحالی‌که بچه‌ها در حال گشت هستند موسیقی پخش کنید؛ به‌محض قطع موسیقی همه باید در همان وضعیت بمانند. کسی که زودتر تکان بخورد، بازنده است. همچنین می‌توانید با جمله‌ی آهنگین«ما، ما، مجسمانه. به حالت …» وضعیتی را مانند دویدن یا مسواک‌زدن اعلام کنید. کودکان باید آن وضعیت را به حالت پانتومیم اجرا کنند تا وقتی که شما پیام ایست بدهید. سپس همه باید بی‌حرکت بمانند. اینجا هم هر کس زودتر تکان بخورد بازنده است. این بازی به‌شکل گروهی جذاب‌تر است. مزیت این بازی این است که در هر مکانی انجام‌شدنی است و به تقویت تخیل و روحیه‌ی تیمی کمک می‌کند.
برای جذاب‌تر شدن بازی می‌توانید نام افراد، به‌طور مثال «مامان» را به‌عنوان وضعیت موردنظر انتخاب کنید. هر کسی وضعیتی را که فکر می‌کند شبیه «مامان» است به خود می‌گیرد؛ آن‌کس که شباهت کمتری به «مامان» داشته باشد، بازنده است. این‌گونه، مهارتهای اجتماعی و مشاهده‌ی کودکان تقویت می‌شود.
۱۲. زبان جدید
اگر کودک بتواند ۲ زبان یا بیشتر (به‌جز زبان مادری) را صحبت کند، در هجی‌کردن و آموزش دستور زبان بهتر عمل می‌کند، زیرا الگوهای زبانی را بهتر درک می‌کند و درنتیجه فهم و به‌یادسپاری قواعد زبان برایش ساده‌تر می‌شود.
کودک تا ۶ سالگی بهترین مشاهده‌کننده و یادگیرنده است. او در هر لحظه، از پیرامونش می‌آموزد. آموزش زبان جدید توانایی او را برای یادگیری چیزهای تازه بیشتر می‌کند. یادگیری زبان هر دو نیم کره راست و چپ مغز را فعال می‌کند که منجر به یادگیری بهتر و تقویت قدرت درک آنها می‌شود. یادگیری زبان‌های مختلف تا ۵ سالگی یکی از بهترین تقویت‌کننده‌های مغز است.
۱۳. ورزش
با ورزش دامنه‌ی گسترده‌ای از مهارت‌ها از شکیبایی تا مهارتهای اجتماعی و حرکتی تقویت می‌شوند. ورزش همچنین یکی از بهترین روشها برای تقویت رابطه‌ی کودک با پدرومادر است. ورزش‌های مختلفی مانند دو، پرش، طناب‌کشی و… را می‌توانید به‌شکل گروهی با بچه‌ها انجام دهید.
۱۴. خلاقیت و ارتباطات
این فعالیت‌ها بیشتر به‌عنوان تقویت‌کننده‌ی مهارتهای گوناگون عمل می‌کنند و پنجره‌ای رو به آینده هستند. با آشکار کردن استعداد درونی کودک خود و تشویق او به پیگیری علاقه‌مندی‌های می‌توانید قابلیت‌های کودک‌تان شناسایی کنید و پروش دهید. روش‌های مختلفی برای تقویت توانایی‌های متنوع کودکان وجود دارد:
- آوازخوانی: مرکز تفکر مثبت را در مغز تحریک می‌کند و چون نیازمند به‌یادسپاری آواز است، برای تقویت ذهن مفید است.
- رقصیدن: توانایی هماهنگ‌سازی مغز، مهارتهای حرکتی، اجتماعی و اعتمادبه‌نفس را تقویت می‌کند.
- نقاشی با دست یا انگشت: سرگرم‌کننده، همراه با خلاقیت و تخیل‌کردن (و موارد بسیار دیگر) است.
- سازهای اسباب‌بازی: صداهایی که کودک خلق می‌کند، برای مغز او مانند نیرو، حیات‌بخش هستند. این روش خوبی برای تقویت هوش، مهارتهای حسی و اجتماعی و همچنین مهارتهای حرکتی است. به‌علاوه این راه ممکن است به آموزش حرفه‌ای یک ساز موسیقی ختم شود که روش خوبی برای فراگیری انضباط است. تنها مشکل احتمالا شکایت همسایه‌هاست!
- خواندن کتاب داستان: بهترین راه برای تقویت مهارتهای زبانی و ارتباطی، کتابخوانی برای کودک است. خواندن یکی از بهترین روشها برای تقویت خیال‌پردازی و از پایه‌های خلاقیت است.
این روشها و فعالیت‌ها برای تقویت ویژگی‌های شخصیتی و شکل‌گیری علاقه‌مندی‌های کودک‌تان بسیار سودمند هستند. در پایان، مهم‌ترین نکته این است که متناسب به سن کودک‌تان به او توجهِ به‌اندازه داشته باشید و بسیار عشق بورزید.
