باد شکم پدیده‌ای کاملا عادی است که بر اثر هضم غذاهایی که می‌خورید ایجاد می‌شود. فعالیت دستگاه گوارش گازهایی تولید می‌کند که گاهی آنها را با بادگلو دفع می‌کنید و گاهی نیز از طریق باد روده از بدن خارج می‌شوند. ممکن است خروج این گازها در بعضی موقعیت‌های اجتماعی آزاردهنده باشند یا شما را نگران کنند. می‌خواهید بدانید باید برای باد شکم چه بخوریم؟ درباره علل باد روده، راه‌های کاهش آن و بیماری‌های مرتبط با آن بدانید، با ما همراه باشید.
باد شکم چیست؟
منظور از باد شکم یا باد روده، آزادشدن گازهای دستگاه گوارش از طریق مقعد است. این اتفاق هنگامی رخ می‌دهد که گازهای گوارشی درون روده‌ها جمع می‌شوند و کاملا طبیعی است. هنگامی که غذا هضم می‌شود، گازی درون دستگاه گوارش جمع می‌شود که معمولا از اکسیژن، نیتروژن، هیدروژن، کربن‌دی‌اکسید و گاهی متان تشکیل شده است.
طبق تحقیقات، معمولا افراد ۱۳ تا ۲۱ بار در روز باد روده را تخلیه می‌کنند. البته بیماری‌هایی مانند سندروم روده تحریک‌پذیر، بیماری سلیاک و گاستروپارزی باعث باد شکم بیشتر می‌شوند. همچنین بعضی غذاها باعث تشدید این شرایط می‌شوند. در بعضی موارد، باد روده باعث درد و نفخ شود و بر فعالیت‌های روزانه فرد اثر منفی می‌گذارد. با تنظیم رژیم غذایی خود، مصرف دارو و ورزش می‌توانید از ناراحتی ناشی از باد شکم بکاهید.
علل ایجاد باد شکم
گاز به ۲ روش وارد دستگاه گوارش می‌شود. هنگامی که غذا می‌خورید، هوا را هم می‌بلعید که باعث تجمع اکسیژن و نیتروژن در دستگاه گوارش می‌شود. همچنین هنگامی که بدن شما غذا را هضم می‌کند، گازهایی مانند هیدروژن، متان و کربن‌دی‌اکسید در آن جمع می‌شوند. هر دو روش به باد روده منجر می‌شوند.
۱. بلعیدن هوا
طبیعی است که در طول روز حین خوردن و نوشیدن، مقداری هوا ببلعید. معمولا مقدار این هوا کم است. اگر بیش از حد هوا ببلعید، ممکن است دچار باد شکم شدید شوید. همچنین این امر می‌تواند به بادگلو بیشتر نیز منجر شود. ممکن است به این دلایل بیش از حد هوا ببلعید:
- جویدن آدامس؛
- سیگار کشیدن؛
- دندان مصنوعی گشاد؛
- مکیدن اجسامی مانند سر خودکار؛
- نوشیدن نوشیدنی‌های گازدار؛
- خوردن یا نوشیدن خیلی سریع.
۲. رژیم غذایی
بعضی غذاهایی که می‌خورید به باد شکم منجر می‌شوند. پروتئین‌ها و چربی‌ها معمولا کمتر از کربوهیدرات‌ها گاز ایجاد می‌کنند. البته بعضی پروتئین‌ها نیز ممکن است باعث بوی ناخوشایندتر باد شکم شوند. غذاهایی که میزان باد روده را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- لوبیا؛
- کلم؛
- بروکلی؛
- مارچوبه؛
- کلم فندوقی؛
- حبوبات؛
- شیر؛
- محصولات لبنی؛
- پیاز؛
- گلابی؛
- کنگرفرنگی؛
- گندم؛
- سبوس جو؛
- نخود؛
- سیب‌زمینی؛
- ذرت؛
- کشمش؛
- عدس؛
- آلو؛
- سیب؛
- غذاهایی با فروکتوز یا سوربیتول بالا مانند آب‌میوه یا آب‌نبات بدون قند؛
- غذاهای فراوری‌شده.
هضم این غذاها خیلی طول می‌کشد و همین مسئله سبب بوی ناخوشایند باد روده می‌شود. همچنین بدن نمی‌تواند بعضی غذاها را کامل جذب کند. این یعنی این مواد غذایی از روده کوچک به روده بزرگ منتقل می‌شوند بدون اینکه کامل هضم شده باشند. روده بزرگ باکتری‌های زیادی دارد که می‌توانند غذا را هضم کنند و با این کار گازهای مختلفی تولید کنند. تجمع این گازها باد شکم را ایجاد می‌کند. البته همه غذاها در همه افراد باعث ایجاد باد روده نمی‌شوند، پس بهتر است به غذاهایی که می‌خورید توجه کنید. این‌طوری پی می‌برید چه غذاهایی بیشتر باد روده ایجاد می‌کنند.
۳. بیماری‌ها
اگر رژیم غذایی شما شامل کربوهیدرات و شکر زیادی نیست و بیش از حد هوا نمی‌بلعید، ممکن است باد روده شما ناشی از نوعی بیماری باشد. شرایطی که باعث باد شکم می‌شوند ممکن است عارضه‌های سلامتی موقت یا حتی بیماری‌های گوارشی مزمن باشند. بعضی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- یبوست؛
- گاستروانتریت؛
- عدم تحمل غذایی مانند لاکتوز؛
- سندروم روده تحریک‌پذیر؛
- بیماری کرون؛
- بیماری سلیاک؛
- دیابت؛
- اختلالات تغذیه؛
- کولیت زخمی؛
- سندروم دامپینگ؛
- رفلاکس معده-مری؛
- التهاب پانکراس خودایمنی؛
- زخم معده.
درمان خانگی باد شکم
می‌توانید با ایجاد تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی خود، از باد شکم بیش از حد پیشگیری کنید، مثلا:
- فهرستی از غذاهای خود تهیه کنید. با این کار می‌فهمید که چه غذاهایی باعث تجمع گاز در بدن شما می‌شوند. پس از شناسایی غذاهایی که باعث باد روده شما می‌شوند، می‌توانید آنها را کمتر مصرف کنید یا حتی از رژیم غذایی خود حذفشان کنید.
- رژیم خود را تنظیم کنید. اگر رژیم غذایی شما شامل مقدار زیادی کربوهیدرات با هضم دشوار است، سعی کنید آن را تغییر دهید. هضم بعضی کربوهیدرات‌ها مانند برنج و موز آسان‌تر است و برای کاهش باد شکم مناسب‌اند.
- وعده‌های کوچک و مکرر بخورید. اگر به‌جای ۳ وعده بزرگ، در روز ۵ تا ۶ وعده کوچک بخورید، سیستم گوارشی شما غذاها را راحت‌تر هضم می‌کند.
- هوای کمتری ببلعید. از کارهایی که باعث می‌شوند حجم هوای بلعیده‌شده افزایش یابد، اجتناب کنید. این یعنی مطمئن شوید که غذای خود را به‌اندازه کافی می‌جوید و از مصرف سیگار و آدامس و استفاده از نی خودداری کنید.
- زیاد مایعات بنوشید. با نوشیدن آب کافی، از یبوست پیشگیری کنید و کمتر دچار باد روده شوید.
- مرتب ورزش کنید. ورزش‌کردن باعث بهبود گوارش بعضی افراد و کاهش باد شکم آنها می‌شود.
- از پروبیوتیک‌ها استفاده کنید. پروبیوتیک‌ها، مانند لاکتوباسیل و بیفیدوباکتریوم، باعث گوارش منظم می‌شوند که باد روده را کاهش می‌دهد. این محصولات در بیشتر مکمل‌های بدون‌نسخه و غذاهای تخمیرشده مانند ماست یافت می‌شوند.
- از پدهای زغالی استفاده کنید. اگر یک پد زغالی روی لباس زیر خود قرار دهید، می‌توانید از بوی ناخوشایند باد شکم بکاهید.
- حالت بدن خود را تغییر دهید. صاف نشستن برای دفع گاز اضافه بهتر است.
- از پدهای حرارتی استفاده کنید. قراردادن پد حرارتی یا کیسه آب گرم روی شکم باعث کاهش درد و گرفتگی ناشی از باد شکم بیش از حد می‌شود.
- زنجبیل بخورید. زنجبیل باعث بهبود گوارش می‌شود. گوارش بهتر هم نفخ و باد شکم را کاهش می‌دهد.
درمان پزشکی باد شکم
داروهایی که برای درمان باد شکم به کار می‌روند به علت زمینه‌ای آن بستگی دارند. بعضی گزینه‌های درمانی عبارت‌اند از:
- داروهای بدون نسخه: می‌توانید از داروخانه‌ها داروهای مختلفی مانند بیسموت ساب‌سالیسیلات و سیمتیکون را برای کاهش باد شکم تهیه کنید.
- داروهای تجویزی: بعضی داروهای تجویزشده مشکلات زمینه‌ای مانند سندروم روده تحریک‌پذیر یا رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک را درمان می‌کنند که باعث ایجاد باد شکم می‌شوند. درمان این عارضه‌ها باعث کاهش باد روده می‌شود.
- مکمل‌ها: اگر دچار عدم تحمل لاکتوز هستید، می‌توانید با مصرف لاکتاز گازهایی را کاهش دهید که پس از مصرف محصولات لبنی تولید می‌شوند. یکی دیگر از مکمل‌ها آلفاگالاکتوسیداز است که به هضم لوبیا و سبزیجات و کاهش باد شکم کمک می‌کند.
البته پیش از اضافه‌کردن این داروها و مکمل‌ها به رژیم غذایی خود، بهتر است با پزشک مشورت کنید و مطمئن شوید که این ترکیبات برای شما خطرناک نباشند.
عوارض باد روده
باد شکم شدید و دائم بر سلامتی فرد اثر می‌گذارد و ممکن است باعث ایجاد درد، گرفتگی، نفخ و سایر علائم ناراحت‌کننده شود. همچنین ممکن است تجمع گاز سلامت روان را دچار مشکل کند. مثلا امکان دارد باد روده دائم استرس‌آور یا خجالت‌آور شود.
از بین بردن باد شکم با درمان‌های خانگی، داروها یا هر دو باعث کاهش خطر بروز این عوارض می‌شود. خوب است که روش‌های مختلف را امتحان کنید و به بهترین گزینه برای خود پی ببرید. همچنین پزشک شما می‌تواند تشخیص دهد که آیا علائم به دلیل تجمع باد روده ایجاد شده‌اند یا خیر.
برای رفع باد شکم چه بخوریم
۱. پروتئین‌های حیوانی
منابع پروتئین حیوانی حاوی کربوهیدرات نیستند و باکتری‌های روده را درگیر نمی‌کنند. به همین دلیل اگر می‌خواهید از تجمع گاز یا نفخ پیشگیری کنید، می‌توانید از پروتئین‌های حیوانی استفاده کنید. البته سس‌ها و خورش‌ها ممکن است شکر، سیر یا پیاز داشته باشند که همه باد شکم تولید می‌کنند.
۲. سبزیجات
اگر گیاهخوار هستید و نمی‌خواهید از گوشت حیوانات در رژیم غذایی خود استفاده کنید، غذاهای دیگری نیز برای شما مفیدند. بسیاری از سبزیجات کربوهیدرات کمی دارند و معمولا باعث تجمع باد شکم نمی‌شوند. در ضمن این سبزیجات پرخاصیت‌اند و اضافه‌کردن آنها به رژیم غذایی‌تان مفید است. حتی می‌توانید از این ترکیبات سالادی سالم درست کنید و به‌جای یک وعده اصلی مصرف کنیدو بعضی از این سبزیجات عبارت‌اند از:
- فلفل دلمه‌ای؛
- کلم چینی؛
- خیار؛
- رازیانه؛
- سبزی‌هایی مانند اسفناج؛
- لوبیاسبز؛
- کاهو؛
- گوجه؛
- کدوسبز.
۳. میوه‌ها
میوه‌های زیادی در کاهش تولید باد معده نقش دارند. البته باید از مصرف بیش از حد آنها خودداری کنید. بدن شما می‌تواند تعداد محدودی کربوهیدرات میوه را جذب کند. هرچقدر بیشتر میوه میل کنید، احتمال تولید باد معده بیشتر خواهد شد، حتی اگر از میوه‌هایی باشند که گاز کمی تولید می‌کنند مثل:
- بلو‌بری (تمشک آبی)؛
- طالبی؛
- نارنگی؛
- انگور؛
- کیوی؛
- آناناس؛
- زرشک؛
- توت‌فرنگی.
۴. غذاهای تخمیرشده
باکتری‌هایی که در غذاهای تخمیرشده مانند ماست وجود دارند، از پیش کربوهیدرات‌هایی را هضم کرده‌اند که باید توسط باکتری‌های روده تجزیه می‌شدند. این امر باعث می‌شود روده‌ها کار کمتری داشته باشند و احتمال بروز باد شکم کمتر شود. در کل باکتری‌هایی که در غذاهای تخمیرشده وجود دارند، برای سلامت روده‌های شما مفیدند از جمله:
- سبزیجات تخمیرشده؛
- لبنیات کفیر؛
- کامبوجا؛
- ماست.
۵. حبوبات
شاید برای شما عجیب باشد که بعضی کربوهیدرات‌های محصولات حاوی گندم گازهای روده‌ای تولید می‌کنند. به‌جای این محصولات، می‌توانید از گزینه‌های زیر استفاده کنید:
- نان بدون گلوتن؛
- نان برنج؛
- جو؛
- برنج قهوه‌ای یا سفید؛
- کینوآ.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر به باد شکم بی‌دلیل دچار می‌شوید یا همراه آن دچار هریک از علائم زیر می‌شوید، باید به پزشک مراجعه کنید:
- شکم ملتهب؛
- درد شکمی؛
- گاز روده‌ای شدید و مکرر؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- یبوست؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- ریفلاکس اسید؛
- خون در مدفوع.
ممکن است این علائم حاکی از بیماری زمینه‌ای باشند.
سخن پایانی
باد شکم مسئله‌ای طبیعی است و همه افراد روزانه آن را تخلیه می‌کنند. البته ممکن است شرایط اجتماعی یا پزشکی شما موجب شوند که بخواهید حجم گازهای روده‌ای خود را کاهش دهید. گاهی نیز ممکن است بر اثر بیماری‌های زمینه‌ای یا رژیم غذایی خاص بیش از حد باد شکم تولید کنید. در هر صورت، تغییرات کوچک در سبک زندگی و رژیم غذایی یا حتی مصرف بعضی داروها باد شکم را کاهش می‌دهند. البته باید این روش‌های درمانی را فقط در صورت نیاز انجام دهید و گازهای روده‌ای خود را در حد طبیعی نگه دارید.
