ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی نوعی درمان نوین و پیشرفته برای درمان سرطان است که با تحریک سیستم ایمنی عمل می‌کند. در این روش از داروهای مهارکننده وارسی ایمنی (CAR T-cell) استفاده می‌شود. این روش درمانی می‌تواند باعث تولید سلول‌هایی شود که با سرطان مبارزه می‌کنند و به سلول‌های سالم کمک کند سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کنند. برای آشنایی بیشتر با این روش امیدبخش مبارزه با سرطان، با ما همراه باشید.
ایمونوتراپی چیست؟
ایمونوتراپی درمانی برای سرطان است که سیستم ایمنی شما را درگیر مبارزه با بیماری می‌کند. این روش درمانی گاهی درمان زیستی هم نامیده می‌شود و می‌تواند:
- به سیستم ایمنی یاد بدهد سلول‌های سرطانی خاص را تشخیص بدهد و به آنها حمله کند؛
- سلول‌های ایمنی را تقویت کند تا بتوانند سرطان را نابود کنند؛
- عناصر اضافه‌ای برای بدن فراهم کند که به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کنند.
این شیوه درمان سرطان انواع مختلفی دارد از جمله:
- آنتی‌بادی‌های هدفمند؛
- واکسن‌های سرطان؛
- انتقال سلول‌های تطبیقی؛
- ویروس‌های آلوده‌کننده تومور؛
- مهارکننده‌های وارسی ایمنی.
ایمونوتراپی نوعی درمان زیستی محسوب می‌شود، زیرا در این روش از موجودات زنده برای مبارزه با بیماری استفاده می‌شود.
ایمونوتراپی برای درمان چه سرطان‌هایی استفاده می‌شود؟
ایمونولوژی برای درمان انواع سرطان کاربرد دارد:
- سرطان مثانه؛
- سرطان مغز؛
- سرطان سینه؛
- سرطان تخمدان یا رحم؛
- سرطان روده؛
- سرطان سر و گردن؛
- سرطان کلیه، کبد و ریه؛
- سرطان خون؛
- سرطان پروستات؛
- سرطان پوست؛
- سرطان غدد لنفی.
روش‌های اصلی درمان سرطان با ایمونوتراپی:
- درمان با سلول‌های تطبیقی: در این روش، پزشک سلول‌های ایمنی فرد را خارج می‌کند و پس از تغییر و تقویتشان، آنها را به درون بدن برمی‌گرداند. سلول‌های تغییریافته دنبال سلول‌های سرطانی می‌گردند و آنها را نابود می‌کنند. در روش CAR T-cell، سلول‌های T دستگاه ایمنی با گیرنده‌های آنتی‌ژن نوترکیب (chimeric antigen receptors) ترکیب می‌شوند که با سلول‌های سرطانی مبارزه می‌کنند.
- واکسن‌های سرطان: واکسن‌ها نوعی پاسخ ایمنی ایجاد می‌کنند که می‌تواند از بدن در برابر بیماری‌های خاصی محافظت کند. واکسن ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) باعث ایمنی در برابر عفونتی می‌شود که می‌تواند سرطان‌های رحم، مقعد، گلو و آلت تناسلی را ایجاد کند. همچنین واکسنی علیه هپاتیت بی وجود دارد. هپاتیت بی باعث سرطان کبد می‌شود.
- تعدیل‌کننده‌های سیستم ایمنی (Immunomodulators): این مواد پاسخ زیستی بدن را دگرگون می‌کنند. این تعدیل‌کننده‌ها توانایی شناسایی و نابودکردن سلول‌های سرطانی را در سیستم ایمنی تقویت می‌کنند. این نوع درمان شامل مهارکننده وارسی، سیتوکین‌ها، اینترفرون و اینترلوکین‌ها می‌شود.
- پادتن‌های تک تاگ (Monoclonal antibodies): این پروتئین‌های ساخته‌شده در آزمایشگاه به بخش‌های خاصی از سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند. این نوع پادتن‌ها می‌توانند داروها، سموم یا مواد پرتوزا را مستقیم به تومور برسانند.
- ویروس‌های کشنده سلول سرطانی (Oncolytic viruses): متخصصان این ویروس‌ها را در آزمایشگاه تغییر می‌دهند که سلول‌های سرطانی را آلوده کنند و از بین ببرند.
مزایای ایمونوتراپی
دلایل بسیاری برای انتخاب ایمونوتراپی وجود دارد:
- اگر درمان‌های دیگر بی‌اثر باشند، ایمونوتراپی می‌تواند مؤثر باشد. پرتودرمانی و شیمی‌درمانی برای درمان بعضی سرطان‌ها مانند سرطان پوست چندان کارآمد نیستند، اما ایمونوتراپی این سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد.
- این روش می‌تواند به کمک روش‌های دیگر درمان سرطان بیاید. روش‌های دیگر مانند شیمی‌درمانی ممکن است همراه ایمونوتراپی بهتر اثر کنند.
- از درمان‌های دیگر عوارض کمتری دارد. علتش این است که فقط سیستم ایمنی شما را هدف قرار می‌دهد، نه همه سلول‌های بدن را.
- احتمال برگشت سرطان را کاهش می‌دهد. ایمونوتراپی به سیستم ایمنی شما یاد می‌دهد که در صورت برگشت سلول‌های سرطانی، نابودشان کند. این ویژگی ایمونومموری یا حافظه ایمنی نام دارد که مدت طولانی‌تری از شما در برابر سرطان محافظت می‌کند.
خطرات ایمونوتراپی
ایمونوتراپی برای درمان سرطان بسیار امیدوارکننده است. با این حال، می‌تواند مشکلاتی نیز داشته باشد:
- ممکن است پاسخ ایمنی بدی به ایمونوتراپی داشته باشید. محل ورود دارو به بدن شما ممکن است دچار درد، خارش، ورم و قرمزی شود.
- این روش درمانی عوارضی دارد. بعضی انواع ایمونوتراپی می‌توانند سیستم ایمنی شما را تحریک و حالتی مانند آنفولانزا را در شما ایجاد کنند که با تب و لرز و خستگی همراه است. برخی افراد نیز دچار عارضه‌هایی مانند ورم، افزایش وزن به‌علت تجمع مایعات اضافی، تپش قلب، احساس گرفتگی در سر و اسهال می‌شوند. بیشتر مواقع این عوارض پس از بار اول کمتر می‌شوند.
- می‌تواند به دستگاه‌ها و اعضای درونی شما آسیب بزند. بعضی از این داروها موجب می‌شوند سیستم ایمنی شما به اعضای مختلف بدن مثل قلب، ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها یا روده‌ها حمله کند.
- درمان سریعی نیست. در برخی موارد، ایمونوتراپی بیشتر از درمان‌های دیگر طول می‌کشد و ممکن است سرطان بیشتر در بدن باقی بماند.
- برای همه مؤثر نیست. در حال حاضر، ایمونوتراپی برای کمتر از نیمی از درمان‌شوندگان مؤثر است و روی بیشتر افراد اثری جزئی دارد. یعنی ممکن است مانع رشد تومور شود یا آن را کوچک‌تر کند، اما آن را از بین نمی‌برد. پزشکان هنوز مطمئن نیستند چرا این روش درمانی فقط روی برخی افراد اثر می‌کند.
- ممکن است بدن شما به آن عادت کند. با گذشت زمان، ممکن است ایمونوتراپی دیگر اثری روی سلول‌های سرطانی نداشته باشد. یعنی حتی اگر ابتدا مؤثر باشد هم تومور شما می‌تواند دوباره رشد کند.
ایمونوتراپی آلرژی چیست؟
ایمونوتراپی با واکسن‌های آلرژی می‌تواند به بدن شما کمک کند به عوامل حساسیت‌زا واکنش نشان ندهد. در صورتی که بیشتر از ۳ ماه در سال علائم حساسیت را دارید و دارو تأثیر چندانی روی شما ندارد، می‌توانید از واکسن آلرژی استفاده کنید.
در این روش، باید به‌مدت چند ماه هر هفته به پزشک مراجعه کنید. واکسن آلرژی به بازوی شما تزریق می‌شود و شامل مقدار کمی از ماده حساسیت‌زاست، مثلا:
- گرده گل؛
- شوره حیوان خانگی؛
- قارچ؛
- گردوخاک؛
- سم زنبور.
به‌مرور زمان دوز این ماده بیشتر می‌شود تا به مقدار خاصی برسد و فاصله تزریق‌ها نیز بیشتر می‌شود. بعد از چند ماه، تنها ماهی یک بار و به‌مدت ۳ تا ۵ سال باید این واکسن را دریافت کنید. در طی این زمان، علائم حساسیت شما کم می‌شوند یا حتی از بین می‌روند.
درمان سرطان با ایمونوتراپی چقدر طول می‌کشد؟
ممکن است نیاز باشد ایمونوتراپی در دوره‌های روزانه، هفتگی یا ماهانه تکرار شود. در ایمونوتراپی دوره‌ای، فرد بعد از هر دوره درمان، یک دوره استراحت می‌کند. در زمان این استراحت، بدن فرصت ساختن سلول‌های سالم را پیدا می‌کند. طول درمان به این موارد بستگی دارد:
- نوع و مرحله سرطان؛
- نوع داروی ایمونوتراپی؛
- پاسخ بدن به درمان.
بعد از انجام ایمونوتراپی چه اتفاقی می‌افتد؟
برخلاف شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی همیشه باعث کوچک‌شدن تومور نمی‌شود. در موارد خاص، ممکن است تومور به‌سبب حمله سلول‌های ایمنی به‌طور موقت ورم کند یا بزرگ‌تر شود، ولی بیمار حس بهتری داشته باشد. در این صورت شاید تومور بدتر به نظر برسد، اما بیمار در حال بهبودی است.
چرا این روش درمانی به مبتلایان سرطان توصیه می‌شود؟
ایمونوتراپی در سراسر جهان تأیید شده است و می‌تواند انواع مختلفی از سرطان را درمان کند. تأیید این درمان به‌دلیل سال‌ها تحقیق و آزمایش بوده که اثر مثبت آن بر بیماران را نشان داده است. ایمونوتراپی همیشه برای همه بیماران مؤثر نیست و بعضی انواع آن می‌توانند عوارضی شدید، اما قابل‌کنترل داشته باشند. دانشمندان دنبال راه‌هایی هستند که بفهمند کدام این درمان برای کدام بیماران کارساز است.
هنوز تمام توانایی‌های سیستم ایمنی در مبارزه با سرطان کشف نشده است، اما ایمونوتراپی توانسته زندگی هزاران بیمار سرطانی را نجات بدهد یا طولانی‌تر کند. این روش درمانی می‌تواند در آینده دقیق‌تر، شخصی‌تر و مؤثرتر از همه روش‌های فعلی درمان سرطان باشد و همچنین عوارض کمتری بر جای بگذارد.
ایمونوتراپی در ایران
ایمونوتراپی آینده درمان سرطان محسوب می‌شود، اما هنوز در ایران رایج نشده است. این روش درمانی به‌رغم مؤثربودنش، هزینه بالایی دارد و تحت‌پوشش بیمه نیست. بنا بر گزارش خبرگزاری مهر، دبیر علمی کنگره سراسری انجمن مدیکال انکولوژی و هماتولوژی ایران، نعمت‌الله رستمی، معتقد است حق دریافت دارو نباید از مردم سلب شود، اما داروهای ایمونوتراپی خیلی گران هستند و قاچاقی به دست مردم می‌رسند.
به‌دلیل ورود داروها از راه‌های غیررسمی، نمی‌شود از سلامت آنها مطمئن بود. این داروها پروتئینی هستند و در صورت خرابی، عارضه خاصی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند، اما با قرارگرفتن در دمای ۲۴ درجه اثربخشی خود را از دست می‌دهند. استفاده گسترده از داروهای ایمونوتراپی به توجه بیشتر ورازت بهداشت و حمایت بیمه نیاز دارد.
سخن پایانی
ایمونوتراپی امید زیادی برای درمان مبتلایان به سرطان همراه دارد. این روش می‌تواند برای درمان سرطان‌های مختلفی اثربخش باشد و با تحقیقات جدید، همواره اطلاعات نوینی درباره مبارزه سیستم ایمنی با سرطان منتشر می‌شوند. ایمونوتراپی می‌تواند به‌تنهایی یا همراه روش‌های دیگر درمان سرطان به مبتلایان پیشنهاد شود.
با افزایش آگاهی درباره این نوع درمان، می‌توان امید داشت که روزی به گزینه درمانی در سراسر ایران تبدیل شود و از آمار مرگ‌ومیر این بیماری هولناک بکاهد.
منابع دیگر:webmd
