با گرم شدن هوا احتمال ابتلا به بیماری‌هایی که با گرما مرتبط هستند هم بیشتر می‌شود. یکی از شایع‌ترینِ این بیماری‌ها، گرمازدگی است. روش‌های درمان گرمازدگی بسیار ساده است، در عین حال چنانچه این درمان‌های ساده به‌موقع انجام نشوند، وضعیت خطرناک خواهد شد. در ادامه قصد داریم انواع مختلف گرمازدگی، علائم آن و اقدامات ساده‌ی قابل انجام برای درمان آنها را ارائه بدهیم که با توجه به نزدیک شدن به روزهای گرم تابستان می‌تواند مفید واقع شود.
گرمازدگی حالت عکس سرمازدگی
احتمالا با واژه‌ی سرمازدگی آشنا باشید. این اتفاق وقتی رخ می‌دهد که دمای بدن به طرز خطرناکی اُفت کند. ولی عکس این اتفاق هم می‌تواند بیفتد. یعنی وقتی که دمای بدن به‌قدری زیاد می‌شود که سلامتی را تهدید می‌کند؛ به این حالت «گرمازدگی» می‌گویند.
گرمازدگی وقتی اتفاق می‌افتد که سیستم تنظیم حرارت بدن نمی‌تواند حرارت محیط را تحمل کند.
اگر دمای بدن به بالای ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد برسد، گرمازدگی شدید رخ می‌دهد. به همین ترتیب اگر دمای بدن کمتر از ۳۵ درجه‌ی سانتی‌گراد شود، سرمازدگی رخ خواهد داد. دمای عادی بدن ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد است.
انواع مختلف گرمازدگی
گرمازدگی انواع مختلفی دارد که یکی از شایع‌ترین آنها، خستگی ناشی از گرماست. نوع دیگر آن که ممکن است کمتر با آن آشنا باشید سنکوپ گرمایی است. در ادامه به‌طور مختصر انواع مختلفی گرمازدگی و دیگر بیماری‌های ناشی از گرما را شرح می‌دهیم.
استرس گرمایی
اگر دمای بدن‌تان شروع به بالا رفتن کند و نتوانید با عرق کردن خودتان را خنک کنید، استرس گرمایی رخ می‌دهد. استرس گرمایی می‌تواند منجر به عوارض جدی‌ای مانند خستگی گرمایی و سکته‌ی گرمایی شود.
در این بیماری علاوه بر احساس گرمای فوق‌العاده شدید، ممکن است علائم زیر هم تجربه شود:
- سرگیجه؛
- ضعف؛
- حالت تهوع؛
- تشنگی؛
- سردرد.
اگر در خودتان علائم استرس گرمایی را مشاهده کردید به مکان خنک‌تری بروید و استراحت کنید. سپس شروع به نوشیدن آب و مایعات حاوی الکترولیت کنید. الکترولیت‌ها موادی مانند کلسیم، پتاسیم و سدیم هستند که بدن را هیدراته نگه می‌دارند و به تنظیم ضربان قلب، عملکرد عصب و سلامت عضله‌ها کمک می‌کنند.
اگر حس کردید حال‌تان در حال بدتر شدن است حتما به پزشک مراجعه کنید.
ضعف گرمایی
اگر ساعت‌های طولانی در مکانی با دمای بالا بودید و احساس ضعف بدنی و استرس روانی داشتید، ممکن است دچار ضعف گرمایی شده باشید. کسانی که به آب‌وهوای گرم و کار در محیط‌های با دمای بالا عادت ندارند، نسبت به این بیماری آسیب‌پذیرترند.
این بیماری علاوه بر احساس گرما، تشنگی و ضعف، باعث کاهش یا عدم تمرکز بر روی کارتان می‌شود.
اگر احساس فشار روحی و جسمی کردید سعی کنید با نوشیدن مایعات، حرارت بدن‌تان را کمتر کنید و برای این که در آینده دوباره دچار ضعف گرمایی نشوید، خودتان را به‌آرامی و به مرور زمان، به کار یا زندگی در محیط گرم عادت بدهید.
سنکوپ گرمایی
سنکوپ یا غش حالتی است که فشار خون با اُفت مواجه می‌شود و جریان خون به مغز موقتا کاهش می‌یابد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که خودتان را در یک محیط گرم حبس کنید. اگر برای کاهش فشار خون‌تان از بلوک‌کننده‌ی بتا (مسدودکننده‌ی گیرنده‌ی آدرنرژیک بتا که در کاهش فشار خون و تعداد ضربان قلب کاربرد دارد) استفاده می‌کنید در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سنکوپ گرمایی هستید.
معمولا قبل از غش کردن سرگیجه می‌گیرید. ممکن است حس غش کردن به شما دست بدهد، ولی اگر آرام باشید و خودتان را به‌سرعت خنک کنید می‌توانید هوشیاری‌تان را حفظ کنید. بالا نگه داشتن پاها هم می‌تواند مفید باشد.
مانند سایر بیماری‌های مرتبط با گرما، در اینجا هم آب‌رسانی مسئله‌ی بسیار مهمی است. همه‌ی مایعات خوب هستند ولی بهترین گزینه، آب یا مایعات حاوی الکترولیت است.
گرفتگی عضلانی ناشی از گرما
معمولا این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که در هوای گرم، فعالیت یا ورزش سنگین انجام بدهید. گرفتگی عضلانی نتیجه‌ی عدم تعادل الکترولیت در بدن است و معمولا در عضلات شکم، پا یا بازو احساس می‌شود.
برای تسکین گرفتگی ناشی از گرما، در جای خنکی استراحت کنید و سعی کنید مایعات و الکترولیتی را که با عرق کردن از دست داده‌اید جبران کنید.
ورم کردن عضلات در اثر گرما
ورم کردن (edema) گرمایی وقتی اتفاق می‌افتد که برای مدتی طولانی در محیط‌های گرم بایستید یا بنشینید که منجر به متورم شدن دست‌ها، پایین پا و مچ پا می‌شود.
این تورم به دلیل تجمع مایع در اندام‌هاست و معمولا وقتی به محیط گرم عادت کنید، خودبه‌خود فروکش می‌کند. خنک کردن بدن، بالاگرفتن پاها، نوشیدن آب و الکترولیت کافی، می‌تواند اینجا هم مفید واقع شود.
عرق‌سوز
گاهی اوقات فعالیت در دوره‌های طولانی‌مدت در گرما می‌تواند باعث بروز برآمدگی‌های جوش مانندی روی پوست شود. دلیل آن هم معمولا لباس زیری است که خیس عرق شده است.
این جوش‌ها معمولا با خنک شدن بدن یا تعویض لباس‌ها خودبه‌خود خوب می‌شوند؛ ولی اگر پوست بلافاصله بعد از جوش زدن خنک نشود، ممکن است عفونت ایجاد شود.
ضعف و خستگی مفرط ناشی از گرما
این مورد یکی از جدی‌ترین انواع گرمازدگی است و زمانی رخ می‌دهد که بدن دیگر نتواند خودش را خنک کند.
هنگام ابتلا به این نوع گرمازدگی، علاوه بر عرق کردن فراوان، موارد زیر هم مشاهده می‌شود:
- سرگیجه؛
- ضعف؛
- تشنگی؛
- از دست دادن هشیاری و تمرکز؛
- پوست مرطوب و سرد؛
- نبض سریع.
این مرحله قبل از سکته‌ی گرمایی رخ می‌دهد، بنابراین باید قبل از گسترش آن هرچه سریع‌تر استراحت کنید و آب بنوشید.
اگر بهبودی در علائم خود احساس نکردید فورا به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی نیاز به اقدامات فوری پزشکی است؟
خطرناک‌ترین نوع گرمازدگی سکته‌ی گرمایی است که حتی می‌تواند کشنده باشد. انواع دیگر گرمازدگی اگر به‌خوبی درمان نشوند می‌توانند منجر به سکته شوند. این بیماری وقتی رخ می‌دهد که دمای بدن به بالای ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد برسد و اولین نشانه‌ی آن غش کردن است. دیگر علائم آن عبارتند از:
- کج‌خلقی؛
- گیجی؛
- از دست دادن هشیاری و تمرکز؛
- برافروخته شدن پوست؛
- کاهش تعرق؛
- نبض ضعیف یا سریع.
هنگام بروز این علائم باید:
- سعی کنید به یک مکان خنک بروید که ترجیحا تهویه داشته باشد.
- آب یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت بنوشید.
- دوش آب سرد بگیرید تا وضعیت بدن‌تان سریع‌تر به‌حالت عادی برگردد.
- زیر بازوهای خود و اطراف ناحیه‌ی کشاله‌ی ران، کیسه‌های یخ قرار بدهید.
اگر در علائم‌تان بهبودی مشاهده نکردید به اورژانس زنگ بزنید.
چه کسی در معرض خطر گرمازدگی قرار دارد؟
احتمال ابتلای کسانی که در محیط‌های خیلی گرم کار می‌کنند یا در محل کار خود در معرض حرارت بالا قرار دارند، به گرمازدگی بیشتر است.
کارگران ساختمانی، کشاورزان و کسانی که به‌مدت طولانی در مجاورت گرما قرار دارند، آتش‌نشان‌ها و افرادی که با اجاق‌های بزرگ سروکار دارند یا در فضاهای بسته با تهویه‌ی نامطلوب کار می‌کنند باید بیشتر جانب احتیاط را رعایت کنند.
علاوه بر این‌ها، شرایط بدنی و بیماری‌های خاصی هم می‌تواند خطر ابتلا به گرمازدگی را بیشتر کند. مثلا داروهای مربوط به قلب و فشار خون مثل داروهای ادرارآور، توانایی بدن برای خنک کردن از طریق تعریق را کاهش می‌دهند. همچنین اگر برای کنترل فشار خون خود، رژیم غذایی‌تان کم سدیم است، ممکن است سریع‌تر دچار گرمازدگی شوید.
کودکان و افراد مسن در معرض خطر بیشتری قرار دارند. چون خیلی از کودکان ساعت‌های طولانی در هوای گرم بدون این که استراحتی داشته باشند یا خودشان را خنک کنند یا آب کافی بنوشند مشغول بازی کردن هستند. افراد مسن هم معمولا نسبت به افزایش دمای محیط اطراف‌شان حساس و آگاه نیستند و نمی‌توانند به‌موقع به دمای بالا عکس‌العمل نشان بدهند. بنابراین سالمندانی که در مکان‌های خیلی گرم زندگی می‌کنند و در خانه‌شان پنکه یا کولر ندارند ممکن است دچار گرمازدگی شوند.
فرق گرمازدگی و تب چیست؟
وظیفه‌ی تنظیم دمای بدن بر عهده‌ی قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس است. این قسمت، معمولا دمای بدن را در حدود ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد نگه می‌دارد (با اندکی تغییر در طول روز و شب).
اگر ویروس یا باکتری وارد بدن شود، ممکن است هیپوتالاموس برای از بین بردن هر چه سریع‌تر این باکتری‌ها دمای بدن را زیاد کند. در این صورت تب به عنوان بخشی از واکنش سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد و با از بین رفتن عفونت، هیپوتالاموس باید دمای بدن را به‌حالت عادی برگرداند.
مسکن‌هایی مثل استامینوفن می‌توانند تب را پایین بیاورند ولی تأثیری روی گرمازدگی ندارند. تنها تغییر شرایط محیطی، آب‌رسانی به بدن و خنک کردن بدن از طریق گذاشتن یخ روی پوست می‌تواند روی گرمازدگی تأثیر بگذارد.
چطور از گرمازدگی پیشگیری کنیم؟
اولین گام جهت پیشگیری این است که خطرات بازی یا کار کردن در شرایط بسیار گرم را بدانید و در صورت قرار گرفتن در معرض گرما، موارد زیر را رعایت کنید:
- در سایه یا در محیط خنک استراحت کنید و اگر نیاز مبرم به خارج شدن از منزل ندارید ترجیحا در خانه بمانید.
- وقتی در دمای بالا کار می‌کنید، هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه آب یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت بنوشید.
- وقتی بیرون از خانه هستید لباس‌های سبک و رنگ روشن بپوشید.
- اگر وضع تهویه‌ی خانه‌تان زیاد خوب نیست، سعی کنید وقتی هوا خیلی گرم می‌شود به سالن‌ها و محیط‌های عمومی خنک بروید.
