انواع و دلایل فشار خون پایین

در حالت طبیعی، میزان فشارخون باید کمتر از ۱۲۰ روی ۸۰ میلی‌متر جیوه باشد. در اصطلاح رایج به این مقدار فشار خون ” ۱۲ روی ۸” گفته میشود. عدد ۱۲، فشار خون انقباضی و عدد ۸، فشار خون انبساطی است.

حداکثر و حداقل فشار خون انسان در حالت طبیعی، به ترتیب ۹۰ و ۶۰ میلی‌متر جیوه است. اگر یکی از این دو عدد شما از مقدار گفته شده کمتر باشد فشار خون‌تان پایین است. به عبارت دیگر اگر فشار خون انقباضی شما ، ۱۱۵ میلی‌متر جیوه ( یعنی فشار ۱۱/۵) و فشار خون انبساطی‌تان ۵۰ میلی‌متر جیوه (یعنی عدد ۵) باشد فشار خون شما در حال حاضر کمتر از حد طبیعی است.

کاهش ناگهانی فشارخون حتی اگر در حد کاهش ۲۰ میلی‌متر جیوه باشد ممکن است خطرناک باشد. یعنی اگر به عنوان مثال فشار خون شما ناگهان از ۱۱۰ میلی‌متر جیوه به ۹۰ میلی‌متر برسد خطرناک است. در این حالت، فرد دچار سرگیجه و حتی غش می‌شود چون مغز دیگر نمی‌تواند به اندازه‌ی کافی، خون دریافت کند.

افت ناگهانی فشارخون اگر در اثر خونریزی شدید، عفونت‌های جدی یا واکنش‌های آلرژیک رخ بدهد بدون شک زندگی فرد را تهدید می‌کند. از طرف دیگر شیوه‌ی زندگی افراد هم بر میزان فشار خون تأثیر خواهد گذاشت. ورزشکاران و افرادی که به طور منظم تمرینات ورزشی انجام می‌دهند معمولا فشار خون پایین‌تری دارند و افراد غیرسیگاری و آنهایی که از رژیم غذایی سالم پیروی می‌کنند و وزن طبیعی دارند معمولا فشارخون طبیعی دارند. فشار خون در برخی موارد نادر، نشانه است؛ در واقع، یکی از نشانه‌های اختلالات جدی که زندگی فرد را تهدید می‌کنند.

دلایل افت فشار خون

بارداری: سیستم گردش خون زنان در دوره‌ی بارداری به سرعت دچار انبساط می‌شود و رگ‌ها به اصطلاح «بزرگ‌تر» می‌شوند. بنابراین در دوره‌ی بارداری، شدت فشار خون به‌ طور قابل توجهی کم می‌شود. البته این یک امر طبیعی است و فشار خون بعد از پایان دوره‌ی بارداری به سطح قبلی خود یعنی زمان پیش از حاملگی برمی‌گردد.

مشکلات قلبی: چند نوع نارسایی قلبی به فشار خون پایین منجر می‌شود. افت شدید ضربان قلب (bradycardia)، مشکلات مربوط به دریچه‌ی قلب، حمله‌ی قلبی و نارسایی‌های ناشی از آن از جمله این نارسایی‌ها هستند. این عوامل ممکن است به فشار خون پایین منجر شوند چون جلوی گردش کافی خون در بدن را می‌گیرند.

مشکلات مربوط به غدد درون‌ریز: عوارض مربوط به غده‌ی تیروئید و به عنوان مثال بیماری پاراتیروئید، نارسایی غدد فوق کلیوی (بیماری ادیسون)، کاهش قند خون (hypoglycemia) و در برخی موارد بیماری دیابت ممکن است سرآغاز ابتلا به افت فشار خون باشد.

کم آبی بدن یا دهیدراته شدن (Dehydration): وقتی آب بدن‌تان کم می‌شود و بدن بیشتر از آن که آب دریافت کند آب از دست دهد بدن شما دچار کم آبی شده است. کم آبی بدن حتی اگر از نوع خفیف باشد باعث ضعیف شدن بدن می‌شود و فرد دچار سرگیجه و خستگی می‌شود. تب، اسهال و استفراغ شدید، استفاده‌ی بیش‌ از حد از داروهای‌ ادرارآور و ورزش شدید هم ممکن است به کم آبی بدن منجر شود. عارضه‌ی موسوم به کم حجمی خون (شوک هیپوولمیک)، جدی است. در اینجا بدن به حدی آب از دست می دهد که ممکن است به مرگ فرد منجر شود. وقتی دچار کم آبی شدید می‌شویم حجم خون در رگ‌ها پایین می‌آید. کاهش حجم خون باعث افت ناگهانی فشارخون می‌شود در نتیجه اکسیژن به اندازه‌ی کافی به بافت‌ها نمی‌رسد. اگر شوک هیپوولمیک بلافاصله درمان نشود فرد دچار عارضه در عرض چند دقیقه یا چند ساعت از دست خواهد رفت.

از دست دادن خون: اگر بدن بر اثر ایجاد یک جراحت عمیق یا بزرگ مقدار قابل توجهی خون از دست بدهد یا دچار خونریزی داخلی شود فشار خون به شدت پایین می‌آید.

گندخونی یا عفونت شدید (septicemia): اگر عفونت بدن وارد جریان خون شود گندخونی یا عفونت شدید اتفاق می‌افتد. این عارضه ممکن است زندگی فرد را تهدید کند چون روی فشار خونش تأثیر می‌گذارد و آن را کاهش می‌دهد.

واکنش‌های آلرژیک شدید (anaphylaxis): آنافلاکسی در واقع، پاسخ آلرژیک شدید به داروها و طیف وسیعی از مواد و داروهای حساسیت‌زا است. آنافلاکسی هم ممکن است زندگی فرد را به خطر بیندازد. به طور معمول آنافلاکسی از مواد غذایی، داروها، سم حشرات و لاتکس (لاستیک خام) نشئت می‌گیرد. این شوک آلرژیک ممکن است باعث ایجاد مشکلات تنفسی در فرد شود . کهیر، خارش، تورم گلو و افت فشارخون از جمله علائم آنافلاکسی است.

کمبود مواد مغذی موجود در رژیم غذایی فرد: کمبود ویتامین B-12 و فولیک اسید از عواملی هستند که باعث می‌شوند بدن انسان نتواند به مقدار کافی گلبول قرمز تولید کند. این مسئله به کم خونی (anemia) منجر می‌شود و کم خونی، ذاتا فشار را پایین می‌آورد.

داروهایی که ممکن است سبب بروز فشار خون پایین شوند

• داروهای مدر، مثل هیدروکلروتیازید (hydrochlorothiazide) که به گروه مدرهای تیازیدی تعلق دارند، فروزماید (furosemide) یا لازیکس باعث افرزایش دفع کلسیم و پتاسیم می‌شود
• داروهای آلفا بلاکر مثل پرازوسین (prazosin) و لابیتالول (labetalol)
• داروهای بتا بلاکر مثل آتنولول (atenolol) با نام تجاری تنورمین و پروپانولول (propranolol) با نام تجاری ایندرال (Inderal) و داروی تیمولول (timolol)
• داروهایی که برای بیماری پارکینسون تجویز می‌شود، مثل پرامیپکسول (pramipexole) یا میراپکس (Mirapex) و نیز تمام داروهای حاوی لوودپا (levodopa)
• داروهای ضد افسردگی که حاوی دوگزوپین (doxepin)، ایمپرامین (imipramine)، پروتریپتیلین (protriptyline) و ترامپیرامین (trimipramine) باشند.
• داروی سیلدنافیل (Sildenafil)، این دارو و ترکیبات شبیه به این نوع داروها در ترکیب با داروهای قلبی نیترو گلیسیرینی که گشادکننده‌ی عروق هستند باعث کاهش فشار خون می‌شوند.

انواع فشارخون پایین

پزشکان افت ناگهانی فشارخون یا هیپوتانسیون را با توجه به یک سری علل و عوامل مرتبط به دسته‌های مختلف تقسیم می‌کنند. برخی از انواع فشارخون پایین را با هم مرور می‌کنیم.

فشار خون پایین وضعیتی (orthostatic)

این افت فشار خون ناگهانی، هنگام تغییر وضعیت بدن شما بروز می‌کند، مثل وقتی که به شکل ناگهانی از حالت ایستاده به حالت نشسته تغییر وضعیت می‌دهید یا بلافاصله دراز می‌کشید. به طور معمول وقتی بدن در حالت ایستاده است نیروی جاذبه خون را به سوی قسمت‌های پایینی پا می‌کشاند. بدن برای جبران کمبود خون در قسمت‌های بالایی سعی می‌کند ضربان قلب را بالا ببرد تا مطمئن شود مغز به اندازه‌ی کافی خون دریافت می‌کند. این مکانیسم جبرانی در افراد دچار فشارخون وضعیتی با شکست مواجه می‌شود و فرد دچار افت ناگهانی فشارخون می‌شود در نتیجه سرگیجه، سبکی سر و تاری دید را تجربه می‌کند و حتی ممکن است غش کند. افت فشار وضعیتی ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد. از دست دادن آب بدن، دراز کشیدن‌های طولانی، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، گرمازدگی شدید، واریس پیشرفته (که در آن رگ‌ها به شدت گشاد می‌شوند) و اختلالات عصبی خاص از جمله دلایل افت فشار خون هستند. از طرف دیگر مصرف تمام داروهایی که پیش‌تر درباره‌ی آنها صحبت کردیم ممکن است روی این نوع افت فشار اثر بگذارد. داروهایی که برای کنترل فشارخون بالا تجویز می‌شوند هم در این مورد مؤثرند. افت فشار وضعیتی، اختلالی است که بیشتر در سالمندان دیده می‌شود و می‌توان گفت، تقریباَ ۲۰ درصد از افراد بالای سن ۶۵ سال آن را تجربه کرده‌اند. با این همه افت فشارخون وضعیتی در افراد جوان سالم هم بروز می‌کند. به خصوص وقتی به طور ناگهانی از روی صندلی بلند می‌شوند و می‌ایستند یا کسانی‌که مدت طولانی پاهایشان را روی هم می‌اندازند، یا وقتی که بعد از کار به مدت طولانی، چمباتمه می‌زنند.

فشار خون پایین پس از غذا خوردن (postprandial hypotension)

افت فشارخون بعد از غذا، در واقع افت ناگهانی در فشارخون بعد از خوردن است و معمولاَ در بزرگسالان مسن‌تر بروز می‌کند. همان‌طور که گفته شد وقتی بدن در حالت ایستاده قرار دارد به دلیل وجود نیروی جاذبه، خون در پا جمع می‌شود. از طرف دیگر بعد از خوردن غذا باید مقدار زیادی خون به دستگاه گوارش بدن برسد. بدن برای رساندن خون به دستگاه گوارش، معمولاَ ضربان قلب را بالا می‌برد. از طرف دیگر توانایی رگ‌های خونی در انتقال خون محدود است به همین دلیل این مکانیسم در برخی افراد مختل می‌شود. به این ترتیب این افراد دچار سرگیجه و غش می‌شوند. افت فشار خون بعد از غذا شباهت بسیار زیادی به فشارخون بالا در افراد یا عملکرد دستگاه عصبی خودمختار دارد؛ به عنوان مثال در بیماری پارکینسون چنین است. کم کردن دوز داروهای فشار خون و پرهیز از پرخوری، وعده‌های غذایی حاوی کربوهیدرات کمتر؛ علائم این اختلال را کاهش می‌دهند.

فشار خون پایین ناشی از سیگنال‌های مغزی معیوب (افت فشار عصبی)

این اختلال باعث افت فشار خون بعد از ایستادن‌های طولانی می‌شود. سرگیجه، تهوع و غش کردن از جمله علائم و نشانه‌های این اختلال هستند. علت وقوع عارضه افت فشار عصبی، ایجاد اختلال در رابطه قلب و مغز است و بیشتر در جوانان دیده می‌شود. همان‌طور که گفته شد بعد از ایستادن به دلیل جمع شدن خون در پاها، قلب می‌خواهد خون را به مغز برساند و سعی می‌کند جریان خون را به حالت عادی برگرداند. اما این مکانیسم در افراد مبتلا به اختلال فشار خون پایین عصبی به خوبی عمل نمی‌کند. در این افراد، اعصاب واسط بین قلب و مغز به درستی کار نمی‌کنند. در حالت طبیعی، اعصاب موجود در بطن چپ قلب باید به مغز پیام دهند که فشار خون پایین آمده است. بالعکس، آنها به مغز پیام می‌دهند که فشار خون افزایش یافته است. در نتیجه مغز ضربان قلب را کاهش می‌دهد و این کاهش به افت فشار خون منجر می‌شود. این عمل موجب جمع شدن مقدار بیشتری خون در پاها می‌شود در نتیجه خون کمتری به مغز می‌رسد. در این هنگام فرد دچار سرگیجه و سبکی سر شده و حتی ممکن است غش کند.

فشار خون پایین ناشی از آسیب دیدگی سیستم عصبی

نام دیگر این اختلال، سندرم خجالتی‌هاست. این اختلال نادر در اثر آسیب دیدگی پیشرفته سیستم‌های عصبی خودکاری مثل فشار خون، ضربان قلب، تنفس و گوارش اتفاق می‌افتد. لرزش ماهیچه‌ها،کندی حرکت، ناهماهنگی اندام بدن و گفتار و نیز بی‌اختیاری از علائم شایع این نوع اختلال است اما مشخصه‌ی اصلی آن افت فشار وضعیتی حاد و فشار خون بالا هنگام دراز کشیدن است.