انواع لنز طبی و غیر‌طبی؛ مزایا، معایب و نحوه نگهداری از آنها

در حالی‌که اصلی‌ترین کارکرد لنزهای چشمی تماسی هنوز هم اصلاح مشکلات بینایی مثل نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و مطالعه کردن است، اما در برخی موارد افراد از آن‌ها به‌عنوان وسیله‌ی آرایشی و زیبایی استفاده می‌کنند. در هر صورت لنزهای چشمی تماسی انواع و کاربردهای گوناگون دارند.

لنزهای سخت و نرم

لنزها بر اساس ماده‌ی سازنده و جنسی که دارند به دو نوع سخت و نرم تقسیم می‌شوند.

لنزهای سخت

لنز سخت به دو نوع لنزهای سخت استاندارد و لنزهای سخت نافذ اکسیژن تقسیم می‌شود (hard lenses یا GP lenses) .

لنز سخت استاندارد

«لنزهای سخت استاندارد» در حقیقت به‌ نوعی از لنز تماسی گفته می‌شود که قادر به انتقال اکسیژن نیستند و در برابر اکسیژن نفوذناپذیر هستند؛ در نتیجه قرنیه برای تهیه‌ی اکسیژن متکی به پمپاژ اشک میان قرنیه و لنز در اثر پلک‌زدن است. لنزهای سخت استاندارد با استفاده از محلول نرم‌كننده روی چشم قرار می‌گیرند. این لنزها به‌خاطر قیمت مناسب، نگهداری آسان و تأثیرشان در اصلاح مشکلات بینایی به‌خصوص آستیگماتیسم طرفداران زیای دارند. با این‌ همه، لنزهای سخت استاندارد به‌خاطر مشکلاتی از جمله تاری‌ دید و هیپوکسی (نارسایی اکسیژن به اعضای بدن) معمولا فرد را به دردسر می‌اندازند.

لنز سخت نافذ اکسیژن

اگر مشکل قوز قرنیه یا «کراتوکونوس» دارید بهتر است از «لنزهای سخت نافذ اکسیژن» استفاده کنید. این نوع لنزهای سخت، هم خصوصیات اپتیکی لنزهای سخت استاندارد را دارند و هم راحت‌تر هستند. در حقیقت این لنزها که از پلیمرهای نفوذپذیر به اکسیژن ساخته شده‌اند، در اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ و در طول دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ طراحی شدند و توانستند نقص بزرگ لنزهای سخت قبلی را که محدودیت انتقال اکسیژن به چشم بود، اصلاح کنند.

لنزهای نرم

در حقیقت «لنزهای نرم» نسل جدیدتر لنزهای چشمی تماسی هستند. در طراحی و ساخت لنزهای نرم به‌جای مواد پلاستیکی از موادی استفاده می‌شود که توانايی جذب محلول نمكی (آب‌ نمكی كه در اشک چشم انسان وجود دارد) را داشته باشد، به همین خاطر لنزهای نرم به اصطلاح «هیدروفیل» یا دوست‌دار آب هستند، طبیعی‌ترند و به‌خاطر خاصیت انعطاف‌پذیری و نرمی که دارند، تحمل آن‌ها روی چشم راحت‌تر است.

مزایا و معایب لنز طبی نرم

مهم‌ترین مزیت لنزهای چشمی تماسی نرم این است که به‌خاطر انعطاف‌پذیری‌ای که دارند، تحمل آن‌ها برای بیمار راحت‌تر است. علاوه‌براین لنزهای تماسی نرم دو تا سه میلی‌متر جلوتر از قرنیه چشم را می‌پوشانند. اما مهم‌ترین ایراد لنزهای تماسی نرم ناتوانی آن‌ها در اصلاح مشکل «آستیگماتیسم قرنیه» است. دلیل این امر آن است که لنزهای نرم به‌خاطر انعطاف‌پذیری، شکل قرنیه را به خودشان می‌گیرند و به همین علت در آستیگماتیسم‌های بالاتر از یک‌و‌نیم تجویز نمی‌شوند. از سوی دیگر برداشتن و البته به‌خاطر همین نرمی، گذاشتن این نوع لنزها از لنزهای سخت دشوارتر است.

انواع لنز طبی نرم

لنزهای نرم روزانه

همان‌طور که از اسم این لنزها مشخص است، برای استفاده‌ی روزانه طراحی شده‌اند و شب‌ها موقع خواب حتما باید آن‌ها را از چشم‌تان بیرون بیاورید. از لنزهای تماسی نرم روزانه نباید بیشتر از ۱۸ ساعت در طول روز استفاده کنید.

لنزهای نرم طولانی‌مدت

از آن‌جایی که می‌توانید لنزهای نرم طولانی‌مدت را شب‌ها، هنگام خواب، از چشم‌تان خارج نکنید، خطر عفونت چشم با این لنزها بیشتر است و به همین دلیل کمتر پیشنهاد می‌شوند. یادتان باشد اگر از این نوع لنز استفاده می‌کنید لازم است که هفته‌ای یک بار آن‌ها را از روی چشم بردارید و با محلول مخصوص تمیز و ضدعفونی کنید.

لنزهای نرم یک‌ بار مصرف

لنزهای نرم یک‌ بار مصرف را هم نمی‌توانید شب‌ها هنگام خواب در چشم‌تان نگه دارید، چون عمر مفید استفاده از این نوع لنزها فقط یک روز است و شب، هنگام خواب، باید دور انداخته شوند. لنزهای یک‌ بار مصرف که نسبت به مدل‌های دیگر گران‌ترند، معمولاً برای افرادی که آلرژی دارند، کسانی مثل ورزشکاران که فقط در موقعیت‌های خاص می‌خواهند از لنز به‌جای عینک استفاده کنند، افرادی که لنزشان به‌سرعت رسوب می‌گیرد و نیز کسانی که به‌دلیل مشغله‌ی زیاد فرصت تمیز کردن لنزها را به صورت روزانه ندارند، مناسب هستند.

لنزهای توریک

این نوع لنزها که معمولاً گران‌تر از بقیه‌ی لنزهای نرم هستند، برای درمان آستیگماتیسم استفاده می‌شوند اما با این‌ همه کارایی برای اصلاح عیوب آستیگماتیسم به‌اندازه‌ی لنزهای سخت نافذ اکسیژن نیست.

انواع لنز طبی و غیرطبی رنگی

لنزهای رنگی به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• لنز رنگی مرئی؛
• لنز رنگی تشدیدکننده؛
• لنز رنگی مات؛
• لنز رنگی فیلتر نور.

لنزهای چشمی رنگی هم می‌توانند فقط جنبه‌ی زیبایی داشته باشند (بدون نمره) و هم برای اصلاح آستیگماتیسم یا پیرچشمی یا عیوب رفراکتیو (نمره‌دار) استفاده شوند.

لنز رنگی مرئی

در این لنزهای شفاف که جنبه‌ی درمانی دارند، رنگ آبی کم‌رنگ یا سبز به لنز اضافه می‌شود تا در زمان گذاشتن یا برداشتن لنز بهتر دیده شود یا زمانی‌ که به زمین می‌افتد، به‌راحتی تشخیص داده شود. این تناژ کم‌رنگ روی رنگ چشم اثر ندارد.

لنز رنگی تشدیدکننده

لنزهای شفافی هستند که نسبت به لنزهای مرئی تیره‌تر هستند و روی رنگ چشم اثر می‌گذارند. این نوع لنز بیشتر برای افرادی مناسب است که رنگ چشم روشن دارند و می‌خواهند رنگ چشم‌شان تیره‌تر شود.

لنز چشمی تماسی رنگی مات

این لنزها که در انواع طیف رنگی وجود دارند، به شکل چشمگیری رنگ چشم شما را تغییر می‌دهد.

لنزهای چشمی تماسی رنگی فیلتر نور

این لنزها که از جدیدترین انواع لنزهای تماسی هستند و بیشتر میان ورزشکاران حرفه‌ای محبوبیت دارند، بیشترین کاربردشان تشدید رنگ‌های خاص است. مثلاً فیلتر زرد باعث می‌شود توپ تنیس یا گلف در زمینه مشخص‌تر شود و راحت‌تر هدف قرار گیرند.

لنزهای رنگی بدون نمره چه معایبی دارند؟

لنز‌های طبی دارای منافذی هستند که قرنیه می‌تواند از طریق آن‌ها تنفس کند. وقتی لنز به‌صورت رنگی و برای مصارف آرایشی ساخته می‌شود، برای یک‌پارچه شدن رنگ و زیبایی لنز، منافذ آن مسدود می‌شود و دیگر اکسیژن و هوا از آن عبور نمی‌کند و این خطری است که از جانب لنزهای رنگی آرایشی، قرنیه را تهدید می‌کند.

چه کسانی می توانند از لنزهای نرم و سخت استفاده کنند؟‌

• کسانی که مشکل قوز قرنیه دارند؛
• افرادی که دچار نامنظمی سطح قرنیه هستند؛
• افرادی که عمل جراحی آب مروارید انجام داده‌اند و به هر علتی از لنز داخل چشمی برای آن‌ها استفاده نشده است؛
• برای اصلاح عیوب انکساری چشم مانند نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگمات، پیرچشمی؛
• کسانی که دچار بیماری‌های قرنیه هستند؛ برای مثال افرادی که دارای زخم‌های قدیمی قرنیه هستند، طبق نظر پزشک متخصص ممکن است جهت تسریع ترمیم زخم از لنز طبی تماسی نرم استفاده کنند.

چه کسانی نمی‌توانند از لنزهای نرم و سخت استفاده کنند؟

• افرادی که به خشکی چشم مبتلا هستند؛
• بیماران مبتلا به بیماری‌های لبه‌ی پلک مانند «بلفاریت»؛
• افرادی که مکررا دچار عفونت چشمی از جمله تب‌خال چشم می‌شوند؛
• ساکنین مناطقی با آب‌و‌هوای خیلی خشک؛
• از سوی دیگر افرادی که به بیماری‌هایی مثل دیابت، پرکاری تیروئید، بیماری‌های دست و دهان مثل تبخال، آلرژی و حساسیت فصلی و مداوم و آکنه روزاسه (التهاب و قرمزی مداوم پوست صورت یا آکنه بزرگسالی) مبتلا هستند، نمی‌توانند از لنزهای تماسی سخت و نرم استفاده کنند.

لنزهای چشمی چگونه آلوده می‌شوند

لنزهای چشمی تماسی معمولا به سه طریق، آلوده، تحریک و خشک می‌شوند.

۱. رسوبات

دلیل اصلی آلودگی لنزهای چشمی تماسی اغلب «رسوبات» هستند. منشأ اصلی این رسوبات موارد زیر هستند:

• رسوبات اشک که شامل چربی‌ها، روغن‌ها، پروتئین‌ها، نمک‌ها و مایعات چشمی دیگر است؛
• رسوبات انگشت که شامل روغن، باکتری‌ها و نیکوتین به‌خصوص در افراد سیگاری است؛
• رسوبات اتفاقی: این رسوبات در اثر دود، آلودگی‌های محیط یا استفاده از لوازم آرایشی مثل ریمل، اسپری مو، مداد و سایه‌ی چشم، لنز را آلوده می‌کنند.

۲. تحریک

تحریک لنز معمولا به‌خاطر تجمع مواد زائد و آلودگی‌ها در آن رخ می‌دهد. تجمع مواد زائد سبب می‌شود که روزنه‌های لنز تماسی نرم بسته و سبب ناراحتی، بینایی ضعیف و تحریک چشمی شود.

۳. خشکی

لنزهای چشمی تماسی اغلب در اثر تبخیر اشک طبیعی و مایعات چشمی دیگر خشک می‌شوند و در نتیجه لنز، نرمی و انعطاف خود را از دست می‌دهد و فرد با گذاشتن آن در چشمانش احساس ناراحتی می‌کند. معمولا در اثر خشک شدن لنز، فرد دچار اختلالات بینایی و تاری دید می‌شود.

نحوه‌ مراقبت از لنز طبی

• قبل از گذاشتن و بیرون آوردن لنز حتما دست‌هایتان را با آب و صابون، تمیز و ضد‌عفونی کنید. یادتان باشد از صابون‌های مرطوب‌کننده برای شستن دست‌هایتان استفاده نکنید، چون به لنزها آسیب می‌رساند و در آخر با حوله‌ی بدون پرز دست‌هایتان را خشک کنید.
• به‌محض اینکه لنز از روی چشم برداشته می‌شود، حتما باید تمیز شود. لنزهای تماسی نرم بسیار ظریف هستند و باید با احتیاط و دقت دست‌کاری شوند، و‌گرنه ممکن است آسیب ببینند.
• روزی یک‌ بار که معمولا به شب‌ها و موقع خواب موکول می‌شود، لنزها را به نوبت از چشمان‌تان بیرون بیاورید و تمیز کنید. ابتدا لنز یک چشم را خارج کنید و با محلول مخصوصی که پزشک برای‌تان تجویز کرده تمیز کنید تا مواد آرایشی شسته شود. بعضی محلول‌ها نیاز به سائیدن لنز دارند، ولی بعضی دیگر فقط با ریختن محلول روی لنز تمام رسوبات را پاک می‌کنند. هنگام استفاده از محلول پاک‌کننده روی لنزهای تماسی نرم، لنز را به‌طور خطی (عقب و جلو) بمالید. اگر لنزها را به‌صورت دایره‌ای بمالید، لبه‌های لنز آسیب می‌بیند و ممکن است پاره شوند.
• مطمئن شوید که لبه‌های خارجی لنز را حتما پاک کنید. لبه‌های خارجی دقیقا جایی است که آلودگی‌ها در آن جمع می‌شوند. وقتی لنز را به روش مالش به جلو و عقب پاک می‌کنید، حتما انگشت‌تان باید از لبه‌ی لنز خارج شود و به کف دست برسد تا لنزتان کاملا تمیز و پاک شود. بعد از ضد‌عفونی کردن لنز حتما آن را با آب بشویید.
• وقتی كه لنز را روی انگشت می‌گذارید و مقابل چشمان‌تان قرار می‌دهید اگر «U» شكل باشد، درست است، اما اگر لبه‌های «U» به خارج كشیده شده باشد، لنزتان پشت‌ورو شده است.
• بعد از گذاشتن لنز در صورتی‌که كوچك‌ترین مشكلی برای چشم‌تان ایجاد شد، مثلا درد چشم یا قرمزی، حتما به پزشک مراجعه كنید.
• اگر قصد رفتن به استخر و شنا كردن را دارید، حتما هنگام شنا لنز را از چشم‌تان خارج كنید.
• برای شستن لنز آن را زیر شیر آب نگیرید. برای تمیز کردن لنز باید از آب استریلیزه استفاده کنید.
• برای تمیز کردن لنز هرگز از آب دهان‌تان استفاده نکنید. بزاق دهان یک حلال استریل نیست.
• از محلول آب‌نمک برای شستن و ضدعفونی کردن لنز استفاده نکنید.
• بلافاصله پس از پاک کردن لنزها، هر کدام را به‌طور کامل با محلول ضدعفونی‌کننده بشویید تا مواد زائد نرم‌شده برداشته شوند. سپس هر کدام را در جای مناسب خود در محفظه‌ی مخصوص لنز قرار دهید. هنگامی که هر دو لنز را در محفظه‌ی نگهداری قرار دادید، دو سمت ظرف را به اندازه‌ی کافی با محلول ضدعفونی‌کننده پر کنید؛ به نحوی که سطح لنزها را بپوشاند. پوشیده شدن کامل لنزها با محلول را حتما کنترل کنید.
• به نوک و لبه‌های ظرف لنزتان دست نزنید، چراکه آلودگی از دست‌تان به‌سرعت به ظرف، محلول و لنزها منتقل می‌شود.
• بعد از گذاشتن لنزها در محلول و ظرف مخصوص در ظرف را محکم ببندید.
• ظرف لنز را روزانه با آب گرم تمیز و استریل بشویید و در معرض هوای تمیز خشک کنید.
• بعد از بیرون آوردن لنزها و گذاشتن آن‌ها در چشم حتما محلول را از ظرف لنز بیرون بریزید و در ظرف را محکم ببندید.
• بیشتر از یک ماه از یک ظرفِ لنز استفاده نکنید. ماهی یک‌ بار، یک ظرف مخصوص لنز جدید تهیه کنید.
• لنز وسیله‌ای شخصی است. حتی لنزهای آرایشی را نباید به کسی قرض بدهید، چراکه امکان انتقال بیماری‌های عفونی مثل ایدز و هپاتیت هم از این طریق وجود دارد.

نحوه‌ی نگهداری از لنزهای سخت

لنزهای سخت یا RGP نسبت به لنزهای نرم به مراقبت کمتری نیاز دارند. جنس این لنزها از ترکیب سیلیکون و فلوراید است و به همین دلیل پروتئین و مواد دیگر را جذب نمی‌کنند. اگر برای مدت طولانی از یک لنز سخت استفاده کنید، تمیز کردن آن مشکل می‌شود و گاهی نمی‌توان آن‌ها را با پاک‌کننده‌های مخصوص‌شان تمیز کرد. در این‌گونه موارد، باید RGP یا لنز سخت را پولیش کنید.

در شرایط عادی برای تمیز کردن لنز سخت با یک محلول پاک‌کننده، به‌آرامی لنز را با انگشت اشاره بسابید. سپس لنز را بشویید و در جای لنزی که از محلول نگهدارنده پر شده است، قرار دهید. اگر رسوبات پروتئین روی لنز زیاد باقی می‌ماند، می‌توان از پاک‌کننده‌ی آنزیمی استفاده کنید. اگر لنز سخت را به صورت روزانه استفاده می‌کنید، یعنی شب‌ها از چشم‌تان بیرون می‌آورید، فقط یک‌ بار در هفته از پاک‌کننده آنزیمی استفاده کنید.

گاهی لازم است در زمان استفاده از لنزتان از محلول مرطوب‌کننده استفاده کنید تا لنز در زمان استفاده نرم شود. بهتر است جالنزی را بعد از هر بار استفاده بشویید و در معرض هوای تمیز خشک کنید. توجه داشته باشید که همه‌ی محلول‌های مورداستفاده در لنز نرم، در لنز سخت استفاده نمی‌شود. یادتان باشد که محلول را با نظر خودتان عوض نکنید یا از محلولی که توصیه نمی‌شود استفاده نکنید.

اصول مراقبت از چشم‌هایی که از لنز طبی استفاده می‌کنند

اگر از لنز طبی استفاده می‌کنید، برای مراقبت از چشم های خود به موارد زیر توجه کنید:

• اگر در اثر استفاده از لنز دچار علایمی مثل درد، قرمزی، سوزش، اشک، تاری دید، تورم یا ترشح شدید، حتما لنز را از چشم خارج کنید و با پزشک خود تماس بگیرید. شاید علت این مسئله حساسیت به محلول شوینده‌ی لنز باشد که در این صورت باید از محلول‌های مخصوص جهت چشم‌های حساس استفاده کنید.
• هر نوع لنز، محلول مخصوص به خود را دارد. فراموش نکنید که استفاده از یک محصول مناسب و انجام دستورالعمل‌های روی بسته‌بندی لنزها بسیار مهم است. توجه نکردن به این دستورالعمل‌ها عمر لنز را كوتاه می‌کند و می‌تواند حتی سبب عفونی شدن قرنیه و بافت اطراف چشم شود.
• در انتخاب نوع محلول لنز دقت کنید. برخی محلول‌ها نه‌تنها لنز شما را به‌خوبی تمیز نمی‌کنند، بلکه باعث تغییر کیفیت آن هم می‌شوند. پس ضروری است اگر قصد تغییر محلول لنزتان را دارید، با پزشک خود مشورت کنید. در برخی موارد، محلول‌هایی که حاوی نگهدارنده هستند، باعث حساسیت و آلرژی در فرد می‌شوند.
• اگر زمانی که چشم شما زخمی، تحریک‌شده یا قرمز است، از لنز استفاده کنید، ممکن است باعث ایجاد عفونت‌های خطرناکی شود که حتی به از دست رفتن بینایی هم منجر می‌شود.
• اگر سیگاری هستید، در زمان استفاده از لنز نمی‌توانید سیگار بکشید. بر اساس تحقیقات پزشکی، افراد سیگاری بیشتر از افراد غیرسیگاری در اثر استفاده از لنز دچار مشکل می‌شوند.
• برای جلوگیری از آلوده شدن لنزها، قبل از این‌که صورت خود را آرایش کنید، لنزها را به چشم بزنید.
• اگر قصد استفاده از لنز رنگی بدون نمره را دارید، به هیچ‌وجه آن را از مغازه‌های فروش لوازم آرایش تهیه نکنید. اغلب این لنزها فاقد استانداردهای لازم هستند و به چشم شما آسیب جدی می‌رسانند. جالب است بدانید که در برخی کشورها تهیه‌ی لنزهای رنگی آرایشی فقط با نسخه پزشک یا اپتومتریست ممکن است و فروش این لنزهای رنگی در مغازه‌های فروش لوازم آرایش ممنوعیت دارد.
• یادتان باشد لنز‌های رنگی هم مثل لنز‌های طبی باید به‌درستی نگهداری، تمیز و ضد‌عفونی‌شده در محلول‌های مخصوص قرار داده شوند.
• بهتر است از لنزهای آرایشی یک‌ بار مصرف استفاده کنید.
• اگر از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، حتما معاینات چشم را به‌طور منظم نزد چشم پزشک‌تان انجام دهید.

چه کسانی برای استفاده از لنز تماسی چشمی محدودیت دارند؟

• اگر در جایی زندگی می‌کنید که در صورت ایجاد مشکل، دسترسی به پزشک برای‌تان مقدور نیست، بهتر است از لنز تماسی استفاده نکنید.
• افراد مسن برای استفاده از لنز و نگهداری از آن توانایی لازم را ندارند.
• اگرچه محیط زندگی و شرایط آب‌و‌هوایی مشکلی در استفاده از لنزهای تماسی ایجاد نمی‌کند، اما معمولا زندگی در مناطقی که معمولا با معضل گرد‌و‌خاک مواجه‌اند، مناطق آلوده به دود کارخانجات و وسایل نقلیه، هوای بسیار سرد یا بسیار گرم و نیز کمی تراکم اکسیژن، مثلا در مناطق کوهستانی، معمولا استفاده از لنزهای تماسی را حساس‌تر و مشکل‌تر می‌کند.