انواع روماتیسم مفصلی؛ علائم و ۱۶ روش درمان خانگی آن

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی RA

شایع‌ترین نوع اختلالات روماتیسمی، روماتیسم مفصلی (RA) یا آرتریت روماتوئید است. این اختلال نوعی مشکل التهابی مزمن است و افراد مبتلا به آن دچار تورم و التهاب مفاصل هستند. علت هم چیزی نیست، جز: حمله‌ی سیستم ایمنی بدن فرد به پوشش مفاصل. روماتیسم مفصلی در بعضی موارد بسیار دردناک است. ضمن اینکه باعث تغییر شکل مفاصل و تخریب آنها نیز می‌شود. روماتیسم معمولا در مفاصل کوچکتری مانند بندهای میان انگشتان دست و پا بروز می‌کند و نوعی بیماری «همستی» به شمار می‌رود. به این معنا که به‌طور هم‌زمان، چند بافت و اندام مختلف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سایر اندام‌هایی که تحت تأثیر هستند:

• شُش‌ها
• چشم‌ها
• رگ‌های خونی
• پوست

اولین نشانه‌های ابتلا به روماتیسم مفصلی، زخم و سفت‌شدن مفاصل دست یا پا است.

نقرس

نقرس، یکی از بیماری‌های دردناک التهابی مفاصل است و زمانی ایجاد می‌شود که کریستال‌های زیادی از اسید اوریک در بافت‌های بدن ایجاد بشوند. نقرس باعث قرمزشدن، تورم و داغ‌شدن مفاصل می‌شود. کریستال‌های ایجاد شده در اثر افزایش اسید اوریک، عملکرد کلیه‌ها را هم تضعیف می‌کنند. نقرس معمولا در انگشت بزرگ پا بروز پیدا می‌کند، اما در مفاصل دیگر هم دیده می‌شود. اگر این بیماری در بلندمدت بدون درمان به‌حال خود رها بشود، گره‌هایی موسوم به «توفی» (tophi) در ناحیه‌ی مفاصل ایجاد می‌شود.

التهاب رگ

این مشکل بسیار نادر است، اما در صورت وقوع می‌تواند موجب خطر مرگ هم بشود. التهاب رگ با کاهش جریان خون در بافت‌ها همراه است، به این کاهش خون در بافت‌ها، ایسکِمی (ischemia) گفته می‌شود. در بافتی از بدن که رگ ملتهب می‌شود، درد فراوانی نیز به وجود می‌آید. از نشانه‌های التهاب رگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لکه‌های قرمز
• برآمدگی‌های پراکنده یا زخم روی پوست
• ضعف بدن در اندام‌های مختلف
• سرفه
• تب

لوپوس

لوپوس، یکی از بیماری‌های خودایمنی است که در زنان و مردان در سنین مختلف رخ می‌دهد. اما در مقایسه، زنان جوان بیشتر از سایر گروه‌ها به آن مبتلا می‌شوند. گفته می‌شود که لوپوس در صورت بروز در مردان با شدت و سختی بیشتری همراه است. لوپوس می‌تواند منجر به موارد زیر بشود:

• درد و سفتی مفاصل
• تحریک و حساسیت پوستی
• زخم در دهان، بینی و پوست سر
• تب
• خستگی
• اختلال در کشیدن نفس عمیق

اسکلرودرمی

اسکلرودرمی (Scleroderma) نوعی بیماری توأم با ایجاد زخم است که بافت‌های ارتباطی در نقاط مختلف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بارزترین نشانه‌ی آن هم سفت و ضخیم شدن پوست است. بسته به اینکه اسکلرودرمی در کدام ناحیه‌ی بدن ایجاد می‌شود، علائم رایجی چون سوزش معده برای فرد مبتلا به وجود خواهد آمد.

سندروم شوگِرن

سندروم شوگرن یکی از اختلالات کمتر شناخته شده در زمینه‌ی مشکلات روماتیسمی است. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این سندروم هستند. از هر ۱۰ نفر مبتلا به سندروم شوگرن، ۹ مورد زن هستند. با این حال، شوگرن در کودکان و مردان هم دیده می‌شود. علائم این اختلال هم با سایر موارد نام‌برده در این فهرست مشابه است. به همین دلیل گاهی تشخیص آن کار دشواری است و امکان بروز اشتباه در تشخیص به وجود می‌آید. علائم شامل موارد زیر است:

• خشکی دهان
• خشکی و سوزش گلو
• مشکل در صحبت‌کردن، جویدن و تورم
• خستگی
• مشکلات هاضمه
• خشکی واژن
• ناراحتی و خشکی پوست
• درد مفاصل
• مشکلات عصبی
• تورم غده پاروتید که بزرگترین غده بزاقی است.

درمان روماتیسم مفصلی

اگر به هر یک از بیماری‌های روماتیسم مفصلی مثل لوپوس و … دچار هستید، باید حتما زیر نظر پزشک باشید. برای درمان این نوع از بیماری‌ها از داروهای ضدالتهاب استروئيدی و غیراستروئيدی (NSAIDs) نظیر ایبوپروفن (ادویل) و ناپروکسِن (آلِو) استفاده می‌شود. این داروها، هر دو به کاهش التهاب کمک می‌کنند. استروئیدها نیز باعث کاهش بیش‌فعالی سیستم ایمنی می‌شوند. داروهای مذکور از شدت علائم بیماری‌های مفصلی می‌کاهند و از تخریب بافت‌ها هم جلوگیری به عمل می‌آورند.

انواع گوناگونی از داروهای دیگر، به ویژه برای جلوگیری از فعالیت‌های مخرب سیستم ایمنی بدن وجود دارد. این داروها زمانی تجویز می‌شوند که داروهای استروئیدی قادر به کنترل علائم بیماری و رفع مشکلات نباشند. داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هم بعضا بسیار مؤثر واقع می‌شوند، اما متأسفانه عوارض جانبی دارند. درواقع، به‌خاطر کاهش توان سیستم ایمنی بدن که در اثر مصرف داروها ایجاد می‌شود، بدن در مقابله با عفونت‌ها کم‌توان‌تر عمل خواهد کرد.

بیماری نقرس با دارویی به نام کلشیسین (کُلکریس) درمان می‌شود. مصرف این دارو به مقابله در برابر نقرس کمک می‌کند. اگر حملاتی که در بیماری نقرس به بدن صورت می‌گیرد، پرتعداد باشد، پزشک تصمیم به تجویز داروهایی خواهد گرفت که کریستال‌های ایجاد شده از سوی اسید اوریک را حل می‌کند و از طریق ادرار از بدن خارج می‌کنند.

عوامل خطرساز در ابتلا به روماتیسم مفصلی

اگر در خانواده‌ی خود سابقه‌ی وجود این بیماری را داشته باشید، احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی در شما بیشتر خواهد بود. لازم به ذکر است که زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به بیماری‌های روماتیسم مفصلی، لوپوس، بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی و … هستند. دلیل این موضوع هنوز مشخص نیست، اما احتمالا استروژن در ایجاد التهاب نقش دارد.

ابتلا به روماتیسم مفصلی در هر سنی می‌تواند به وقوع بپیوندد، اما در برخی از مقاطع زندگی، بدن بیشتر مستعد چنین مشکلاتی است. برای مثال در دوران نوجوانی و سنین دهه‌ی ۲۰ زندگی، امکان دچارشدن به لوپوس بیشتر است. روماتیسم مفصلی هم بیشتر در بازه‌ی ۴۰ تا ۶۰ سالگی ایجاد می‌شود.

زمان مراجعه به پزشک

اگر دچار درد مفاصل هستید و هیچ دلیل مشخصی برای این دردها وجود ندارد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. برای مثال دلیل مشخصی چون پیچ‌خوردن پا برای‌تان رخ نداد؛ ولی در ناحیه‌ی قوزک دچار احساس درد هستید. بعضا لازم است برای معاینه‌ی بهتر و دقیق‌تر به روماتولوژیست‌ها مراجعه کنید. پزشکان هم برای بررسی علائم تورم و نقاطی که دچار مشکل هستند، نیاز به معاینه‌ی جسمی دارند. گاهی‌اوقات، نواحی دچار مشکل دارای حرارت و گرما هستند و این موضوع را با لمس آن ناحیه می‌توان دریافت.

برخی از مشکلات مرتبط با تورم مفاصل به سادگی قابل تشخیص نیستند. به ویژه زمانی که علائم پوستی بیرونی وجود نداشته باشد. برای تشحیص، پزشکان از آزمایش‌های خون، عکس‌برداری یا سایر انواع معاینات تصویری نظیر سونوگرافی بهره می‌برند. بسیاری از بیماری‌های مفصلی با مصرف دارو و تغییر سبک زندگی بهبود پیدا می‌کنند. حتی در بعضی از موارد، بدون پیگیری درمان‌های جدی امکان مدیریت و درمان خانگی این مشکلات وجود دارد. خوشبختانه در حوزه‌ی مشکلات روماتیسم مفصلی، مطالعات، پژوهش‌ها و داروهای بسیاری وجود دارد و همه‌ی اینها درمان را آسان‌تر می‌کنند.

درمان‌ خانگی روماتیسم مفصلی

درمان‌های تخصصی برای رفع مشکل روماتیسم مفصلی را علاوه‌بر پیگیری برخی از انواع مفید درمان‌های خانگی، نزد پزشک نیز پیگیری کنید تا از شدت دردی که می‌کشید، کم بشود. برخی از روش‌هایی که در ادامه مطرح می‌شود، بسیار ساده هستند، برای مثال استفاده از کمپرس یخ یا گرما و برخی دیگر هم نیاز به کمک متخصص حرفه‌ای دارند، مانند کمک‌گرفتن از کارشناس طب سوزنی. قبل از استفاده از هر یک از درمان‌های خانگی، حتما باید با پزشک خود صحبت کنید و از محدودیت‌هایی که برای‌تان وجود دارد، باخبر بشوید.

۱. استفاده از گرما و سرما

بسیاری از پزشکان برای کاهش دردهای روماتیسم مفصلی، استفاده از گرما یا سرما را برای درمان تجویز می‌کنند. سرما باعث کاهش تورم و التهاب می‌شود. برای این کار، باید کیسه‌ای یخ آماده کنید و در حدود ۱۵ دقیقه آن روی ناحیه‌ای از مفاصل قرار بدهید که دچار درد است. در انجام این کار زیاده‌روی نکنید. امکان انجام این کار به دفعات هم وجود دارد، فقط باید بین هربار یخ‌گذاشتن ۳۰ دقیقه فاصله ایجاد بشود.

استفاده از گرما هم در کاهش دردهای ناشی از روماتیسم مفصلی مؤثر است. گرما باعث افزایش جریان خون و تسکین ماهیچه‌ها می‌شود. برای این کار می‌توانید از حوله‌ی مرطوب یا گرم و تشک برقی استفاده کنید. مواظب باشید که پوست‌تان نسوزد. حرارت‌درمانی در حمام هم ممکن است. باید اجازه بدهید که در حمام، ناحیه‌ای از بدن که درد می‌کند، زیر جریان آب گرم قرار بگیرد. این کار باعث تسکین درد می‌شود.

برای آرام‌کردن، مفاصل سفت هم می‌توانید در وان آب گرم قرار بگیرید. البته در صورتی که فشار خون بالا دارید، دچار مشکلات قلبی هستید یا باردارید، نباید از این روش استفاده کنید.

۲. آهنربا درمانی

آهنربا درمانی یا مغناطیس‌درمانی به شکل‌های مختلفی قابل‌انجام است. در این شیوه از درمان از گردن‌بند، دست‌بند، پَدها و … برای درمان بهره می‌برند. بیشتر تحقیقات پیرامون این نوع از درمان روی بیماران مبتلا به آرتروز صورت گرفته است و به نوعی از روماتیسم مفصلی می‌پردازد که ناشی از کهولت سن است. در برخی از تحقیقات مشخص شده که افراد دچار آرتروز لگن و زانو به آهنربادرمانی جواب مثبت داده‌اند. درواقع، به این افراد دارونما داده شده و ضمنا مورد آهنربادرمانی هم قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد که آهنربادرمانی روی آنها اثرات مثبت داشته است. البته این نوع از درمان هنوز نوپا است و پزشکان نمی‌دانند که این روش چه کارکرد و مکانیزمی در کاهش درد روماتیسم مفصلی دارد.

۳. طب سوزنی

طب سوزنی یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمان چینی است. در این روش از سوزن‌های خیلی باریک برای تحریک و به جریان درآوردن انرژی در مسیرهای رگ‌مانندی در بدن است که انرژی‌های لطیف را دریافت می‌کنند و «مریدین» نام دارند. هدف از انجام طب سوزنی، اصلاح برهم‌خوردگی تعادل انرژی‌های بدن است که به آن انرژی «چی» گفته می‌شود. درباره‌ی طب سوزنی و روماتیسم مفصلی، تحقیقات گسترده‌ای صورت نگرفته است، اما برخی از مطالعات نشان می‌دهد که طب سوزنی باعث کاهش سطوح مواد شیمیایی در بدن می‌شود. منظور موادی است که در ایجاد التهاب اثر دارند. علاوه‌بر آن، طب سوزنی در کاهش دردهای مزمن مانند کمردرد هم مفید است و به رفع آرتروز هم کمک می‌کند.

این درمان با سوزن‌هایی سروکار دارد که حتما باید تمیز باشند و به صورت درستی در نواحی مختلف بدن کار گذاشته بشوند. به همین خاطر است که برای انجام آن حتما باید با پزشک مشورت کرده و از فردی کارشناس برای انجام آن کمک بگیرید.

۴. آرماتراپی

این درمان طبیعی نقشی در کاهش درد یا مواد التهاب‌آور ندارد، اما به بهبود خلق‌وخو کمک می‌کند. آرماتراپی یا رایحه درمانی به کمک بوهای مختلف، حس‌ و حال فرد را تغییر می‌دهد. برای نمونه گفته می‌شود که بوی لیمو اثرات مثبتی در بهبود خلق‌وخو دارد. استفاده از عصاره‌ی روغن‌ها در ماساژ نیز می‌تواند مفید باشد. اگر می‌خواهید بدن را با روغن‌های طبیعی ماساژ بدهید، بهتر است از شخص دیگری برای انجام این کار کمک بگیرید. ضمن اینکه برخی از روغن‌ها، حساسیت‌زا هستند. بنابراین ابتدا مطمئن شوید که نسبت به ماده موردنظر حساسیت ندارید. روی پوست خراب و آسیب‌دیده نیز چنین روغن‌هایی نمالید.

۵. بیوفیدبَک (پسخوراند زیستی)

بیوفیدبک یا «پسخوراند زیستی» نوعی تکنیک برای کنترل خودکار پاسخ‌های بدن به ضربان قلب و فشار خون است. این کار از طریق حِس‌گرهایی انجام می‌شود که به یک نمایشگر متصل هستند و اطلاعات شما را روی صفحه ظاهر می‌کنند. یک درمانگر هم به شما شیوه‌ی کنترل پاسخ‌های بدنی را می‌آموزد.

۶. نفس عمیق

از عمق شکم، نفس‌هایی آرام بکشید. نفس عمیق، باعث می‌شود که بدن به آرامش برسد و گیرنده‌های استرسی که باعث انقباض ماهیچه‌ها و وخیم‌ترشدن دردند، خاموش شوند. ضمن اینکه، وقتی روی نفس کشیدن عمیق، تمرکز می‌کنید، حواس‌تان از مسائل دیگر پرت می‌شود.

۷. ورزش کردن

شاید اهل ورزش کردن نیستید، اما این کار باعث کاهش دردهای روماتیسم مفصلی می‌شود و با کاستن از التهاب مفاصل، درد را تسکین می‌دهد. قبل از شروع ورزش با پزشک و متخصص درمانی خود مشورت کنید تا شما را در انتخاب ورزش‌های مناسب، راهنمایی کنند:

• ایروبیک، شنا، پیاده روی و هرگونه ورزشی که ضربان قلب را تحت تأثیر قرار بدهد؛
• ورزش‌های قدرتی نیز برای تقویت ماهیچه‌های اطراف مفاصل مفید است؛
• حرکات تعادلی نیز از تلو‌تلوخوردن و افتادن جلوگیری می‌کنند؛
• حرکت ماهیچه‌ها در جهات مختلف هم به حرکت مفاصل می‌انجامد و مفید است.

۸. ماساژ

ماساژ هم یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی است که امروز هم برای تسکین بسیاری از دردها مورد استفاده قرار می‌گیرد. انواع مختلفی از ماساژ وجود دارد که قبل از آن باید با کارشناس و پزشک حتما مشورت کنید. بهتر است به سراغ کسانی بروید که قبلا کار با افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی را تجربه کرده‌اند. قبل از ماساژ باید فردی که این کار را انجام می‌دهد از وجود زخم‌های بدن، مطلع کنید. ضمن اینکه بهتر است از روغن‌ها و محصولاتی که حاوی بو و مواد شیمیایی است، برای پوست‌تان در حین ماساژ استفاده نشود.

۹. مدیتیشن

این تکنیک ساده هم با تمرکز بر دم و بازدم شکل می‌گیرد. برای انجام آن نیاز به هیچ خط فکری خاص یا عقیدتی وجود ندارد. مدیتیشن راهی برای ایجاد آرامش در بدن است. همه‌ی افراد می‌توانند این تکنیک را به‌ کار بگیرند و انجام چند دقیقه از آن می‌تواند، منجر به شکل‌گیری نتایج فوق‌العاده‌ای بشود. در طول مدیتیشن، طبیعتا حواس‌تان به اطراف یا موضوعات مختلف پرت خواهد شد، اما باید تلاش خود را به کار بگیرید تا روی تنفس یا موضوعی دیگر تمرکز کنید.

۱۰. آرمیدگی پیش رونده‌ی عضلانی

برای انجام باید :

• ماهیچه‌های بخش‌های مختلف بدن را منقبض و سپس رها کنید؛
• از صورت شروع کنید و پایین بروید. بعد از ماهیچه‌های صورت باید به سراغ گردن، بازوها، سینه، کمر، شکم، پاها و ران بروید. مسیر برعکس این را هم می‌توانید طی کنید و از پا شروع کرده و به سمت اعضای بالاتر بدن بروید؛
• وقتی ماهیچه‌ها را منقبض می‌کنید باید نفس‌تان را به درون بدهید؛
• با رهاکردن ماهیچه از حالت انقباض هم باید نفس را بیرون بدهید.

۱۱. تای چی

این ورزش رزمی آرام به آرامش مفاصل کمک می‌کند. با وجود زخم و درد مفاصل هم می‌توانید روی پاها ایستاده و چند حرکت تای چی را انجام بدهید. تای‌چی به تعادل، قدرت و انعطاف‌پذیری بدن کمک می‌کند. پژوهش‌هایی مبنی بر اثرگذاری تای‌چی در درمان التهاب مفصلی عنوان نشده، اما امتحان‌کردن آن ضرری ندارد.

۱۲. تریپتریگیوم ویلفردی

این گیاه از تیره‌ی گیاهان گوشوارکیان است که به شکل درختچه با گل‌های نرم می‌رویند و به نظر می‌رسد، عصاره‌ی آن در کاهش التهاب و درد مفاصل نقش دارد. «سولفاسالازین»، یکی از داروهای قدیمی برای درمان بیماری روماتیسم مفصلی است. مطالعاتی که برای مقایسه‌ی اثرگذاری آن و «تریپتریگیوم ویلفردی» صورت گرفت، نشان از اثربخشی این گیاه نسبت به داروی نام‌برده داشت. البته عوارض جانبی هم برای این گیاه عنوان شده است: ناراحتی معده، سردرد، ریزش مو، عفونت مجاری بالایی تنفسی و عقیم‌شدن مردان. زنان باردار و زنانی که به پوکی استخوان دچارند، هم نباید از این گیاه و عصاره‌اش برای درمان روماتیسم مفصلی استفاده کنند.

۱۳. ژِل‌ها، پَچ‌ها و پمادهای موضعی

بسیاری از محصولات مسکن در قالب ژل و … دارای ماده‌ی کپسایسین (capsaicin) هستند. یعنی ماده‌ای که در فلفل‌های تند موجود است. تحقیقات نشان می‌دهد که این ماده در تسکین درد روماتیسم مفصلی اثرات مفیدی دارد. اما اگر از آن استفاده می‌کنید، نباید کیسه‌ی آب جوش یا تشک برقی هم به کار بگیرید؛ زیرا احتمال سوختگی وجود خواهد داشت.

۱۴. زردچوبه

زردچوبه، این ادویه خوش‌طعم که از خانواده‌ی زنجبیل است، از هند و اندونزی می‌آید و در قدیم به خاطر خواص دارویی‌اش بسیار مورد استفاده بوده است. تحقیقات نشان می‌دهد که زردچوبه باعث جلوگیری از عملیات پروتئین‌هایی می‌شود که در بدن التهاب به وجود می‌آورند و تأثیراتی مشابه برخی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی دارد.

۱۵. تجسم

تجسم هم نوعی ورزش روحی است که به کاهش درد کمک می‌کند:

• چشمان‌تان را ببندید؛
• نفس عمیق بکشید؛
• خود را در محیطی آرم و ساکت تجسم کنید.

۱۶. یوگا

یوگا ترکیبی است از تمرینات ورزشی ملایم، تنفس و مدیتیشن که حدود ۵ هزار سال پیش در هندوستان انجام می‌شده و برای ذهن و بدن مفید است. یوگا به تسکین درد مفاصل، افزایش انعطاف‌پذیری و رفع استرس و تنش کمک می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد، یوگا به کاهش مواد شیمیایی التهاب‌آور و استرس‌زا در بدن کمک می‌کند. قبل از انجام یوگا باید با پزشک درباره‌ی انجام آن مشورت کنید و برای انجام تمرینات آن از کارشناسان این حوزه کمک بگیرید.

درمان‌های خانگی اگرچه در رفع دردهای روماتیسم مفصلی مفید واقع می‌شوند، ولی امکان دارد که با داروهای شیمیایی که مصرف می‌کنید، تداخل داشته باشند. پس حتما درباره‌ی استفاده از این درمان‌ها با پزشک خود صحبت و مشورت کنید.