روان پریشی به‌معنای مخدوش شدن رابطه‌ی ما با واقعیت است و نوعی اختلال روانی بسیار جدی محسوب می‌شود. افراد روان پریش دچار توهم و ادراکات اشتباه هستند. درواقع، روان پریشی نوعی تجربه‌ی حسی است که در اثر فقدان محرک‌های حقیقی به‌وقوع می‌پیوندد. مثلا اگر فردی دچار توهم شنیداری باشد، بدون اینکه کسی واقعا فریاد بزند، صدای فریادی را در گوش خود احساس می‌کند.
یا اگر دچار توهم دیداری باشید، چهره‌ها و افرادی را در مقابل خود احساس خواهید کرد که در واقعیت وجود خارجی ندارند. علاوه‌بر اینها، افراد دچار روان پریشی، افکاری دارند که در تضاد با واقعیت است؛ افکاری متوهم که باعث می‌شود، این دسته از افراد به جمع‌گریزی تمایل پیدا کنند و انگیزه‌هایشان در زندگی محدود و اندک باشد. مراجعه به متخصص و پیگیری این مشکل و اختلال بسیار ضروری است، زیرا افراد مبتلا می‌توانند به خود و اطرافیان ضربه‌های روحی و جسمی شدیدی وارد کنند. با این حال در این نوشته شما را بیشتر با این بیماری آشنا می‌کنیم.
علائم بیرونی روان پریشی
برخی از نشانه‌های این اختلال از قرار زیر است:
- اختلال در تمرکز؛
- خلق‌وخوی افسرده؛
- اختلال در خواب به‌شکل پرخوابی یا کم‌خوابی؛
- اضطراب؛
- شکاکیت؛
- گوشه‌گیری و انزوا از اقوام و خانواده؛
- توهم؛
- هذیان؛
- اختلال در بیان (مثلا عوض کردن موضوع صحبت به یک‌باره و به شکل آنی)؛
- افسردگی؛
- اندیشیدن به خودکشی.
توهم و هذیان (خطاهای ادراکی و احساسی)
توهم و هذیان ازجمله اختلالات رایج در افراد دچار روان پریشی هستند. این افراد نمی‌توانند مرز میان واقعیت و وهم را به‌خوبی برای خودشان تعیین کنند. از این رو در دام خطاهای ادراکی و احساسی خود اسیر می‌شوند.
هذیان (خطای ادراکی و احساسی)
هذیان و خطای ادراکی به‌معنای عقیده و باوری اشتباه است که علی‌رغم مغایرت با واقعیت، افرد روان پریش به‌شدت به آن پای‌بند و معتقد می‌مانند. هذیان می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز پیدا کند: بزرگ‌نمایی در وقایع، پارانویا، وهم، خطای سُماتیک (طبیعی) و… .
مثلا در حالتی که هذیان و وهم به‌شکل پارانویا خود را نشان می‌دهد، فرد مبتلا احساس می‌کند که کسی مدام درحال تعقیب اوست یا پیام‌هایی برایش فرستاده می‌شود که رمزآلود و سری هستند. افراد دچار وهم بزرگ‌نمایی خود را به‌شکل اغراق‌آمیز و اشتباهی خاص و مهم می‌پندارند. در خطا و وهم سُماتیک نیز افراد معتقدند که دچار نوعی بیماری صعب‌العلاج هستند، درحالی‌که از سلامت کامل جسم برخوردارند.
توهم
توهم نوعی تجربه‌ی حسی در غیاب محرک‌های واقعی بیرونی است. به عبارت دقیق‌تر هنگام توهم، بوها، احساسات، صداها، اشیا و احساساتی درک می‌شوند که درواقع وجود ندارند. افراد متوهم ممکن است کسانی را ببینند که وجود خارجی ندارند یا چیزهایی را بشنوند که اصلا گفته نشده است.
دلایل روان پریشی
روان پریشی در افراد مختلف نمودهای متفاوتی دارد و دلیل بارز و مشخصی برای آن وجود ندارد. باوجود این برخی از بیماری‌ها و مشکلات موجب این اختلال می‌شوند. محرک‌هایی مانند مصرف مواد مخدر، کم‌خوابی یا سایر عوامل محیطی می‌توانند موجبات روان پریشی را فراهم کنند. موارد زیر ازجمله عوامل ایجاد این مشکل هستند:
بیماری‌ها
- بیماری‌های مغزی مانند پارکینسون، هانتینگتون، اختلالات کروموزومی و…
- تومورها و کیست‌های مغزی
- برخی از انواع جنون و زوال عقل مانند آلزایمر
- بیماری‌های ویروسی که مغز را نشانه می‌گیرند، مانند HIV، سفلیس و…
- صرع و سکته مغزی و…
عوامل محرک در ایجاد اختلالات روان پریشی
همچنان به‌طور دقیق و واضح مشخص نیست که چه عواملی باعث وقوع اختلالات روان پریشی می‌شوند، اما عوامل ژنتیکی بی‌تأثیر نیستند. وجود سابقه‌ی اختلالات روانی در اعضای خانواده، امکان ابتلا به مشکلات روان پریشی را افزایش می‌دهد. کودکانی که دچار جهش ژنتیکی یا به عبارت دیگر سندرم حذف یا سندرم دی جرج هستند نیز درمعرض ابتلا به اختلالات روان پریشی مانند اسکیزوفرنی هستند.
انواع مختلف روان پریشی
برخی از انواع روان پریشی بر اثر شرایط و موقعیت‌های ویژه‌ای به‌وقوع می‌پیوندند، مانند:
اختلال روان پریشی کوتاه‌مدت
این اختلال که گاهی‌اوقات با نام روان‌پریشی واکنشی نیز از آن یاد می‌شود، در مواقعی رخ می‌دهد که فرد تحت فشارهای روحی شدید مانند فقدان عزیزان است. بنابر میزان استرسی که فرد تجربه می‌کند، این مشکل می‌تواند در طی چند روز تا هفته درمان بشود.
اختلال روانی ناشی از مصرف الکل یا مواد
سوء مصرف موادی نظیر کوکائین و متاآمفتامین‌ها باعث بروز اختلالات روانی می‌شود. اثرات مواد توهم‌زایی مانند LSD موقتی هستند. علاوه‌بر مواد مخدر ممنوع، برخی داروهای مجوزدار مانند استروئیدها نیز می‌توانند باعث ایجاد توهم بشوند. افرادی که به مصرف این دست از داروها و الکل اعتیاد دارند، با قطع ناگهانی مواد ممکن است دچار اختلالات روان پریشی شوند.
روان پریشی ارگانیک
جراحت در سر یا بیماری‌های عفونی نیز می‌توانند موجبات اختلالات روان‌پریشی را فراهم کنند.
انواع اختلالات روانی
دلایل مختلفی برای بروز اختلالات نام‌برده وجود دارد: مصرف مواد، جراحت، بیماری‌های عفونی و…، اما گاهی اوقات نیز برخی اختلالات به‌طور خودجوش در فرد ایجاد می‌شوند و نشانه‌هایی از روان پریشی را ایجاد می‌کنند:
اختلال دوقطبی
افراد دچار این اختلال تعادل رفتاری ندارند. خلق‌وخوی این افراد از حالت کسل و خموده به حالت به‌شدت فعال و پرانرژی در نوسان است. در حالتی که به‌شدت پرانرژی هستند، نشانه‌هایی از روان پریشی را نشان می‌دهند. در این حالت احساس می‌کنند که به‌شدت توانمند هستند و ویژگی‌های خارق‌العاده‌ای دارند. در حالات افت روحیه نیز احساس ترس، افسردگی و غم به سراغ‌شان می‌آید. مثلا فکر می‌کنند که کسی قصد آزارشان را دارد.
اختلال وهم و هذیان‌گویی
افراد دچار این مشکل به چیزهایی اعتقاد دارند که اساسا وجود خارجی ندارند. عقاید آنها براساس نوعی وهم شکل می‌گیرد.
اسکیزوفرنی و اضطراب روان پریشی نیز ازجمله سایر اختلالات این‌چنینی هستند که باعث وقوع نشانه‌های روان پریشی در فرد می‌شوند.
تشخیص روان پریشی چگونه است؟
این اختلال با ارزیابی روانی، تشخیص داده می‌شود. به عبارت دیگر، پزشک معالج از بیمار پرسش‌هایی می‌کند و احساسات و تجارب آن فرد را درباره‌ی پرسش‌ها ارزیابی می‌کند. آزمایش‌های پزشکی و استفاده از اشعه‌ی ایکس نیز در بررسی ریشه‌ای اختلال و کسب اطمینان از وجود یا نبود مشکلات دیگر در تشخیص راه‌گشا است.
تشخیص مشکل در کودکان و نوجوانان
اختلالات روان پریشی در بزرگسالان نمود متفاوتی نسبت‌به کودکان و نوجوانان دارد. مثلا کودکان معمولا، دوستان خیالی دارند که با آنها گفت‌وگو می‌کنند. البته این موضوع دوستان خیالی در بیشتر کودکان دیده می‌شود و تنها در حالتی جای نگرانی و مراجعه به پزشک دارد که معاشرت کودک با دوست خیالی از حالت بازی‌های متداول کودکانه فراتر برود.
درمان روان پریشی
درمان این اختلال می‌تواند ترکیبی از دارودرمانی و روان‌درمانی و مشاوره باشد. بیشتر افراد مبتلا به این مشکل پس از طی دوره‌های درمانی بهبود می‌یابند:
آرام‌بخش‌ها با اثرگذاری فوری
گاهی اوقات افراد دچار روان پریشی به خود و اطرافیان آسیب وارد می‌کنند. در این حالت با دادن داروهایی آرام‌بخش، سریعا این جنون از فرد دور می‌شود. به چنین درمانی آرام‌بخشی فوری گفته می‌شود و به کمک آن فرد از اوج جنون به حالتی آرام راهنمایی می‌شود.
داروها
برخی از انواع اختلالات روان پریشی ازطریق داروها درمان می‌شود. مصرف داروهای ضدروان‌پریشی می‌تواند مؤثر واقع بشود. بنابه نوع علائمی که فرد از خود بروز می‌دهد، انتخاب نوع دارو برای او متفاوت است. اما در کل، این داروها به فرد کمک می‌کنند تا از وهم و هذیان دور شوند و واضح‌تر بیندیشند. در بیشتر موارد، افراد دچار این مشکل، پس از مدتی نیاز به مصرف داروها نخواهند داشت، اما در اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی ممکن است نیاز به مصرف دارو به شکل مادام‌العمر باشد.
درمان رفتاری شناختی
در این نوع از درمان، فرد با مشاور و متخصصی در طی یک دوره صحبت می‌کند و تلاش می‌شود تا فرد در خلال این جلسات، تغییراتی در رفتار خود ایجاد کند. این شیوه برای افرادی که از دارودرمانی پاسخ نگرفته‌اند، مفید است و در طی زمان تغییرات مثبتی در رفتار فرد روان پریش ایجاد می‌کند.
پیچیدگی‌ها و چشم‌انداز این اختلال
اختلالات روان پریشی درمان می‌شوند، اما اگر به‌موقع بررسی و پیگیری نشوند، ممکن است پیچیدگی‌هایی در درمان‌های آتی به‌وجود بیاید. حتی افرادی که این اختلال را در حادترین شکل ممکن تجربه می‌کنند، درمان می‌شوند. درنهایت، دارودرمانی یا مشاوره به کمک این افراد خواهد آمد.
