ذخیره و بازیابی اطلاعات در زمانی که افراد به آن نیاز دارند بر عهده حافظه است. آیا می‌دانید چند نوع حافظه وجود دارد؟ در این مقاله، درباره انواع حافظه در روانشناسی، نحوه تأثیرگذاری آلزایمر بر هر نوع حافظه و روش‌های تقویت حافظه را توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.
۱. حافظه حسی
حافظه حسی همان چیزی است که روان‌شناسان آن را حافظه کوتاه‌مدت محرک‌های حسی تازه‌تجربه‌شده می‌نامند. این نوع حافظه یادآوری بسیار کوتاه (حدود ۳ ثانیه) از تجربه‌ای حسی است، مانند چیزی که به‌تازگی دیده یا شنیده‌اید. اگر بخواهیم حافظه حسی را با مثالی ملموس‌تر توضیح بدهیم، باید بگوییم که حافظه حسی مانند این است که از آنچه تجربه کرده‌اید، عکسی برایتان نمایش داده و سریع ناپدید شود. بدون حافظه حسی توانایی خاطره‌ساختن را نخواهیم داشت.
حافظه شنوایی، حافظه بویایی و حافظه لمسی به‌ترتیب اصطلاحاتی برای برداشت‌های حسی ذخیره‌شده از صداها، بوها و تماس‌های فیزیکی هستند. چند نمونه از اطلاعات ذخیره‌شده در حافظه حسی عبارت‌اند از:
- صدای نت پیانویی که تازه نواخته شده است؛
- ظاهر ماشینی که از کنار آن عبور کرده‌اید؛
- بوی غذا از رستورانی که از کنارش رد شدید.
۲. حافظه کوتاه‌مدت
حافظه کوتاه‌مدت ظرفیت ذخیره مقدار کمی از اطلاعات در ذهن به مدتی کوتاه است. با این حافظه می‌توانید اطلاعاتی را که به‌تازگی کسب کرده‌اید، به خاطر بیاورید. حافظه کوتاه‌مدت معمولا ۳۰ ثانیه تا چند روز اطلاعات را نگه می‌دارد. قبل از اینکه اطلاعاتی وارد حافظه بلندمدت شود، در این حافظه قرار دارد. چند نمونه از اطلاعات ذخیره‌شده در حافظه کوتاه‌مدت عبارت‌اند از:
- ظاهر شخصی که چند دقیقه پیش با او آشنا شده‌اید؛
- دمای فعلی هوا بلافاصله پس از بررسی آن؛
- اتفاقی که لحظاتی پیش در فیلم رخ داد.
۳. حافظه کاری
برخی از محققان از اصطلاح حافظه فعال برای این نوع حافظه استفاده می‌کنند و آن را از حافظه کوتاه‌مدت متمایز می‌کنند، هرچند این دو با هم هم‌پوشانی دارند. حافظه فعال به پردازش افکار و برنامه‌ها و همچنین اجرای ایده‌ها کمک می‌کند. در حافظه فعال، اطلاعات در ذهن نگه داشته می‌شوند تا بتوان در جایی که لازم است از آنها استفاده کرد.
می‌توانید حافظه فعال را حافظه کوتاه‌مدتی در نظر بگیرید که تکنیک‌ها و دانش بانک حافظه بلندمدت‌تان را با هم ترکیب و در تصمیم‌گیری یا محاسبه به شما کمک می‌کند.
نمونه‌هایی از اطلاعات ذخیره‌شده در حافظه فعال عبارت‌اند از:
- عددی که به‌عنوان بخشی از مسئله ریاضی ذهنی محاسبه کرده‌اید؛
- نام شخصی که در ابتدای جمله در کتاب خوانده‌اید؛
- نگه‌داشتن یک مفهوم (مانند توپ) و ترکیب آن با مفهوم دیگر (نارنجی).
۴. حافظه بلندمدت
حافظه بلندمدت توانایی ذخیره و یادآوری اطلاعات برای استفاده بعدی است. این نوع حافظه بزرگ‌ترین بخش حافظه است. حافظه بلندمدت شامل خاطرات چند روز تا چند دهه گذشته است. برای اینکه روند یادگیری با موفقیت طی شود، اطلاعات باید از حافظه حسی یا کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت منتقل شوند.
وقتی اطلاعات جدید از حافظه حسی یا کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت منتقل می‌شوند، فرد می‌تواند آنها را بعدها به خاطر بیاورد. حافظه بلندمدت به ۳ دسته تقسیم می‌شود:
۱. رویدادی یا اپیزودیک (Episodic memory)
هنگامی که شخص رویدادی خاص در گذشته را به یاد می‌آورد، از حافظه اپیزودیکش استفاده کرده است. این نوع حافظه بلندمدت جزئیات رویداد را در خود نگه می‌دارد، از صبحانه‌ای که فرد در روزی خاص خورده است گرفته تا احساسش هنگام گفت‌وگو با عشقش. چیزهایی که در حافظه اپیزودیک قرار دارند ممکن است مربوط به همین دیروز یا چندین دهه قبل باشند.
۲. ناآشکار یا روندی (Procedural memory)
این نوع حافظه بلندمدت مربوط به نحوه انجام کارها (چه فیزیکی و چه ذهنی) است و در فرایند یادگیری مهارت‌ها دخیل است، از مهارت‌های اساسی که مردم بدیهی می‌دانند گرفته تا مواردی که نیاز به تمرین زیادی دارند.
۳. معنایی (Semantic memory)
حافظه معنایی حافظه بلندمدت دانش افراد است. این حافظه از اطلاعاتی مانند حقایق آموخته‌شده در مدرسه، معنای مفاهیم و نحوه ارتباط آنها یا تعریف کلمه‌ای خاص تشکیل شده است. جزئیاتی که حافظه معنایی را تشکیل می‌دهند می‌توانند با اشکال دیگر حافظه مطابقت داشته باشند.
در عین حال حافظه معنایی می‌تواند شامل حقایق و معانی مرتبط با افراد، مکان‌ها یا چیزهایی باشد که فرد هیچ ارتباط مستقیمی با آنها ندارد.
چرا انواع مختلفی از حافظه داریم؟
هر نوع حافظه‌ای مهم است و کاربرد مختص به خود را دارد. حافظه کوتاه‌مدت به شما کمک می‌کند اطلاعات را سریع پردازش و درک کنید. وقتی یک پاراگراف از کتاب را می‌خوانید و آن را درک می‌کنید، این حافظه کوتاه‌مدت است که مشغول کار است.
باارزش‌ترین و مهم‌ترین خاطرات شما در حافظه بلندمدت‌تان نگهداری می‌شوند. حافظه بلندمدت‌تان راه‌رفتن، صحبت‌کردن، دوچرخه‌سواری و انجام فعالیت‌های روزانه را برایتان راحت می‌کند. همچنین به شما کمک می‌کند تاریخ‌ها و حقایق مهم را به خاطر بیاورید.
در فعالیت‌های روزانه‌تان، بیشتر از همه به حافظه بلندمدت خود متکی هستید. از بیدارشدن و مسواک‌زدن گرفته تا سوارشدن به اتوبوس برای رفت‌وآمد به محل کار، یادآوری همه این مراحل بر عهده حافظه بلندمدت است.
خاطرات چگونه ساخته می‌شوند؟
خاطرات در ۳ مرحله مجزا ساخته می‌شوند:
- رمزگذاری: ساختن خاطرات با رمزگذاری شروع می‌شود. اطلاعات خارجی و محرک‌ها با رمزگذاری به مغزتان راه می‌یابند. این مرحله می‌تواند از طریق هر یک از حواس پنج‌گانه شما رخ دهد.
- ذخیره‌سازی: در این مرحله اطلاعات دریافت‌شده یا موقتی ذخیره می‌شوند (مانند حافظه حسی و کوتاه‌مدت) یا دائمی (حافظه بلندمدت).
- فراخوانی: مرحله آخر فراخوانی است. فراخوانی توانایی بازیابی اطلاعات موجود در حافظه است.
آلزایمر چگونه بر حافظه اثر می‌گذارد؟
یکی از علائم اولیه رایج در بیماری آلزایمر، ازدست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت است. افرادی که علائم اولیه آلزایمر را دارند، ممکن است در طول چند ساعت مدام سؤالات تکراری بپرسند یا همان داستانی را بازگو کنند که ۵ دقیقه پیش گفته‌اند. این نوع ازدست‌دادن حافظه معمولا یکی از اولین نشانه‌های کاهش عملکرد شناختی فرد است. خاطرات قدیمی فرد مبتلا به آلزایمر در مراحل اولیه معمولا دست‌نخورده باقی می‌ماند.
مقابله با آلزایمر در مراحل اولیه معمولا چالش‌برانگیز است. ممکن است فرد در حافظه بلندمدت خود بداند که به آلزایمر مبتلا شده است و بابت ضعف حافظه‌اش مضطرب شود.
با پیشرفت آلزایمر به مراحل میانی و پایانی، حافظه بلندمدت هم تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. فرد مبتلا به آلزایمر در این مرحله به‌جای اینکه فراموش کند که قبلا صبحانه خورده است، ممکن است به یاد نیاورد که مادرش ۲۰ سال پیش فوت کرده است. در طی این مراحل، حافظه ناآشکار کاهش می‌یابد. در این شرایط انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند مسواک‌زدن یا حمام‌کردن برای فرد بسیار دشوار می‌شود و نیاز به مراقبت دارد.
طی مرحله بعدی آلزایمر، فرد معمولا افرادی مانند دوستان نزدیک یا اعضای خانواده را که سال‌ها می‌شناخته است هم به‌سختی به یاد می‌آورد.
چگونه حافظه را تقویت کنیم؟
بسیاری از ما گاهی از ضعیف‌شدن حافظه‌مان گله می‌کنیم. وقتی سعی می‌کنیم اطلاعاتی را که رمزگذاری و ذخیره کرده‌ایم به خاطر بیاوریم و نمی‌توانیم، حافظه‌مان کار نمی‌کند. خب خوشبختانه می‌توانید با انجام کارهایی حافظه‌تان را تقویت کنید و فرایند رمزگذاری، ذخیره و به‌خاطرآوردن اطلاعات را آسان‌تر کنید.
- مراقب بدنتان باشید. اگر با رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و خواب کافی از بدنتان مراقبت کنید، سلامت مغزتان را بهبود می‌بخشید و این باعث می‌شود خاطرات را بهتر پردازش کنید و به یاد آورید.
- ذهنتان را تمرین بدهید. با انجام بعضی فعالیت‌های ذهنی مانند حل معما می‌توانید ذهنتان را تمرین بدهید.
- از تقویم و برنامه‌ریز استفاده کنید. با استفاده از تقویم و برنامه‌ریز، حافظه خود را سامان‌دهی کنید تا چیزهای کوچکی مانند فهرست خرید و زمان ملاقات را به خاطر بسپارید.
- از نظر ذهنی فعال بمانید. خواندن، نوشتن و یادگیری مداوم به شما کمک می‌کند تا از نظر ذهنی فعال بمانید که می‌تواند حافظه شما را بهبود بخشد.
سخن پایانی
در این مقاله انواع حافظه انسان را معرفی کردیم. اگر نشانه‌هایی از کاهش حافظه را در خود یا یکی از عزیزانتان می‌بینید، وقت آن است که برای معاینه و ارزیابی به پزشک مراجعه کنید. مراجعه به پزشک مشخص می‌کند که ازدست‌دادن حافظه به‌علت بیماری آلزایمر است یا ناشی از بیماری دیگری.
شما بگویید
آیا تا‌به‌حال نشانه‌ای مبنی بر کاهش حافظه داشته‌اید؟ لطفا تجربیات و نظرات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
