کبد در بسیاری از واکنش‌های بدن مانند تولید پروتئین، انعقاد خون، سوخت‌وساز کلسترول، گلوکز (قندها) و آهن نقش مهمی دارد. انواع مختلفی از بیماری های کبد وجود دارد. کبد چرب، هپاتیت و سیروز کبد نمونههایی از بیماری های کبد هستند. همچنین مصرف بیش‌ازحد برخی داروها مانند استامینوفن و داروهای ترکیبی حاوی استامینوفن مانند ویکودین و استاتین‌ها می‌تواند موجب بروز اختلالات کبد شود. با این مطلب همراه شوید تا بیماری های کبد را بهتر بشناسید و از بروز آنها جلوگیری کنید.
کبد چیست؟
کبد بزرگ‌ترین اندام جامد بدن است. علاوه بر این، کبد یک غده نیز محسوب می‌شود، زیرا در تولید و ترشح صفرا نقش دارد. کبد در قسمت بالایی حفره‌ی شکمی و در سمت راست واقع شده و قفسه‌ی سینه از آن محافظت می‌کند. کبد از دو لوب عمده تشکیل شده که هرکدام آنها خود از لوبول‌های ریزتری ساخته شده‌اند. سلول‌های کبد دو منبع مختلف برای تأمین خون دارند. یکی شریان کبدی که خون سرشار از اکسیژن را از قلب می‌آورد و دیگری سیاهرگ دروازه‌ای (ورید باب) که خون و مواد مغذی را از دستگاه گوارش و طحال به سلول‌های کبد می‌رساند.
معمولا سیاهرگ‌ها خون را از بدن به قلب برمی‌گردانند. ولی سیاهرگ دروازه‌ای خون را پیش از ورود به گردش خون عمومی از دستگاه گوارشی به کبد می‌آورد تا پردازش و تصفیه شود. بدین‌ترتیب سیاهرگ دروازه‌ای به‌طور مؤثری پروتئین‌ها و مواد شیمیایی را به سلول‌های کبد می‌رساند. سپس سلول‌های کبد به کمک آنها می‌توانند پروتئین، کلسترول و گلیکوژن موردنیاز بدن را بسازند.
بیماری کبد چیست؟
به هرگونه اختلال در عملکرد کبد، بیماری کبد گفته می‌شود. کبد مسئول اَعمال حیاتی در بدن است. بیماری و اختلال در عملکرد کبد آسیب چشمگیری به بدن وارد می‌کند.
بیماری های کبد تعریفی کلی از تمام مشکلات بالقوه‌ای هستند که موجب ناتوانی کبد از انجام درست وظایفش می‌شود. معمولا بیماری باید بیش از ۷۵٪ یا سه‌چهارم بافت کبد را تحت‌تأثیر قرار دهد تا وظایف کبد به‌درستی انجام نشوند.
یکی از وظایف کبد تولید صفرا است. صفرا مایعی است که محتوی آب، مواد شیمیایی، اسیدهای صفراوی و سایر مواد بوده و از کلسترولِ ذخیره‌شده در کبد ساخته می‌شود. صفرا در کیسه‌ی صفرا ذخیره شده و با ورود غذا به دوازدهه (نخستین و کوتاه‌ترین بخش از روده‌ی باریک)، به آنجا ترشح می‌شود تا به هضم غذا کمک کند.
کبد تنها اندام بدن است که می‌تواند به‌راحتی سلول‌های آسیب‌دیده‌اش را جایگزین کند. اما اگر تعداد سلول‌های آسیب‌دیده‌ی کبد از حدی فراتر برود، کبد نمی‌تواند آنها را جایگزین کنید و درنتیجه قادر نخواهد بود وظایفش را به‌خوبی انجام دهد. می‌توان کبد را به کارخانه‌ای در بدن تشبیه کرد که وظایف زیر را برعهده دارد:
- تولید صفرای موردنیاز برای هضم غذاها و به‌خصوص چربی‌ها؛
- ذخیره‌ی گلوکز یا قند اضافی به‌شکل گلیکوژن و سپس تبدیل دوباره‌ی گلیکوژن به گلوکز در زمانی که بدن به انرژی نیاز دارد؛
- تولید فاکتورهای انعقادی خون؛
- اسیدهای آمینه واحدهای سازنده‌ی پروتئین‌ها هستند. تولید اسیدهای آمینه‌ای که در مبارزه با عفونت‌ها نقش دارند، از وظایف کبد است؛
- پردازش و ذخیره‌ی آهن که برای ساخت گلبول‌های قرمز ضروری است؛
- تولید کلسترول و سایر مواد شیمیایی موردنیاز برای حمل چربی‌ها؛
- تبدیل ضایعات ناشی از سوخت‌وساز بدن به اوره و دفع آنها از بدن از طریق ادرار؛
- سوخت‌وساز داروها و تبدیل آنها به شکل فعالی که در بدن موردنیاز است.
«سیروز» تعریفی برای آسیب و ضایعه‌ی دائمی کبد است. در سیروز سلول‌های طبیعی کبد دچار آسیب می‌شود و قادر نیستند وظایف‌شان را به‌خوبی انجام دهند.
نارسایی حاد کبد می‌تواند برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر باشد. به این معنا که در برخی مواقع با درمان علت نارسایی، کبد می‌تواند دوباره وظایف خود را به‌طور طبیعی انجام دهد.
علل بیماری های کبد چیست؟
کبد به اَشکال مختلفی دچار آسیب می‌شود که عبارت‌اند از:
- التهاب سلول‌ها مانند هپاتیت؛
- انسداد در جریان صفرا مانند کُلستاسیس؛
- تجمع کلسترول یا تری‌گلیسرید مانند تغییر چرب یا استئاتوز؛
- اختلال در جریان خون به کبد؛
- آسیب به بافت کبد به‌وسیله‌ی مواد شیمیایی و مواد معدنی یا از طریق سلول‌های غیرطبیعی مانند سلول‌های سرطانی.
۱. سوء‌مصرف الکل
سوء‌مصرف الکل شایع‌ترین علت بیماری های کبد در آمریکای شمالی است. الکل برای سلول‌های کبد سمی است و می‌تواند باعث التهاب کبد و هپاتیت الکلی شود. در اثر مصرف شدید الکل چربی در سلول‌های کبد تجمع می‌یابد و مانع از انجام وظایف کبد می‌شود.
۲. سیروز
سیروز از مراحل پیشرفته‌ی بیماری های کبد است. التهاب و آسیب به بافت کبد، باعث ناتوانی کبد در انجام وظایفش می‌شود. کبد تنها زمانی از کار می‌افتد که میزان چشمگیری از سلول‌های آن آسیب ببینند.
۳. بیماری های کبد ناشی از مصرف داروها
ممکن است سلول‌های کبد در اثر مصرف برخی داروها به‌طور موقت یا دائم دچار التهاب و آسیب‌دیدگی شوند. مصرف بیش‌ازحد (اوردوز) برخی داروها به کبد آسیب می‌زند. البته مصرف برخی داروها حتی بر اساس مقادیر تجویزشده نیز می‌تواند به کبد آسیب بزند.
مصرف زیاد استامینوفن می‌تواند موجب نارسایی کبد شود. به همین دلیل روی برخی داروهای بدون نسخه‌‌ی محتوی استامینوفن برچسب هشدار وجود دارد. همچنین برخی داروهای ترکیبی حاوی استامینوفن مانند ویکودین باید در روز به تعداد محدودی مصرف شوند. مبتلایان به بیماری‌های کبد یا سوء‌مصرف الکل باید مقدار کمتری از این داروها در روز مصرف کنند. حتی شاید مصرف هرگونه داروی استامینوفن برای این افراد ممنوع باشد.
استاتین‌ها به‌طور گسترده‌ای برای کاهش کلسترول خون تجویز می‌شوند. مصرف این داروها حتی براساس مقادیر تجویزشده نیز می‌تواند موجب التهاب کبد شود. این التهاب با آزمایش خون و اندازه‌گیری آنزیم‌های کبدی قابل‌تشخیص است. معمولا توقف مصرف این داروها، موجب بهبود کبد و عملکرد طبیعی آن می‌شود.
نیاسین داروی دیگری است که برای کاهش کلسترول خون مصرف می‌شود. التهاب کبد ناشی از نیاسین به مقدار مصرف بستگی دارد. مصرف داروهایی مانند نیاسین می‌تواند موجب پیشرفت بیماری های کبد شود. مطالعات جدید نشان می‌دهند تأثیر نیاسین در کاهش کلسترول خون کمتری از چیزی است که در گذشته تصور می‌شد. بنابراین بهتر است بیمارانی که از نیاسین استفاده می‌کنند، به پزشک مراجعه و درصورت لزوم از سایر گزینه‌های درمان استفاده کنند.
داروهای متعدد دیگری وجود دارند که می‌توانند باعث التهاب کبد شوند. البته اثرات بیشتر آنها با توقف مصرف از بین می‌رود. نیتروفورانتوئین، آموکسی‌سیلین، کلاوولانیک اسید، تتراسایکلین و ایزوسیانید از آنتی بیوتیک هایی هستند که ممکن است باعث التهاب کبد شوند.
متوتروکسات دارویی است که برای درمان اختلالات خودایمنی و سرطان ها به‌کار می‌رود. این دارو عوارض جانبی گسترده‌ای دارد که التهاب کبد و سیروز از آن دسته‌اند.
دی سولیفرام دارویی است که برای درمان وابستگی به الکل استفاده می‌شود. این دارو نیز می‌تواند موجب التهاب کبد شود.
برخی درمان‌های گیاهی و مقدار اضافی برخی داروها می‌تواند باعث هپاتیت، سیروز و نارسایی کبد شوند. ویتامین A، کاوا، افدرا و کامفری نمونههایی از این گیاهان و ویتامین‌ها هستند. همچنین بسیاری از قارچ‌ها برای کبد سمی‌اند. مصرف بسیاری از قارچ‌های وحشی موجود در طبیعت می‌تواند کُشنده باشد.
۴. هپاتیت
هپاتیت به‌معنای التهاب بافت کبد است و در طی آن سلول‌های کبد در اثر عفونت، دچار التهاب می‌شوند.
هپاتیت A یک عفونت ویروسی است که عمدتا از طریق خوردن یا نوشیدن غذا و آبی که با مدفوع فرد آلوده در تماس بوده، انتقال می‌یابد. هپاتیت A موجب التهاب حاد کبد شده، ولی معمولا خودبه‌خود برطرف می‌شود. واکسن هپاتیت A می‌تواند از عفونت‌های ناشی از آن جلوگیری کند. شستن دست‌ها مخصوصا قبل از آماده‌سازی غذا بهترین روش برای جلوگیری از انتقال هپاتیت A است. این امر برای افرادی که در رستوران‌ها و شرکت‌های صنایع غذایی کار می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
هپاتیت B از طریق تماس با مایعات آلوده‌ی بدن افراد (استعمال درون وریدی مواد مخدر، تزریق خون آلوده و رابطه‌ی جنسی بدون محافظت) منتقل شده و موجب عفونت حاد می‌شود. هپاتیت B می‌تواند پیشرفت کند و باعث التهاب مزمن (هپاتیت مزمن) و در نتیجه موجب بروز سیروز و سرطان کبد شود. واکسن هپاتیت B می‌تواند از عفونت‌های ناشی از آن جلوگیری کند.
هپاتیت C موجب بروز هپاتیت مزمن می‌شود. ممکن است این ویروس هیچ علائمی در فرد ایجاد نکند. هپاتیت C از طریق تماس با مایعات آلوده‌ی بدن افراد (استعمال درون وریدی مواد مخدر، تزریق خون آلوده و رابطه‌ی جنسی بدون محافظت) منتقل می‌شود. هپاتیت C مزمن می‌تواند موجب بروز سیروز و سرطان کبد شود. در حال حاضر هیچ واکسنی برای این بیماری ساخته نشده است. توصیه می‌شود همه‌ی افراد متولد سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۴۵ برای بررسی ابتلا به هپاتیت C آزمایش بدهند. هپاتیت C به‌کمک داروهای جدید درمان می‌شود.
هپاتیت D ناشی از ویروسی است که برای زنده‌ماندن به عفونت هم‌زمانِ هپاتیت B نیاز دارد. هپاتیت D از طریق تماس با مایعات آلوده‌ی بدن افراد (استعمال درون وریدی مواد مخدر، تزریق خون آلوده و رابطه‌ی جنسی بدون محافظت) منتقل می‌شود.
هپاتیت E یک عفونت ویروسی است که عمدتا از طریق خوردن یا نوشیدن غذا و آبی که با مدفوع فرد آلوده در تماس بوده، منتقل می‌شود.
۵. سایر ویروس‌ها
علاوه بر ویروس‌های بالا، برخی ویروس‌های دیگر نیز می‌توانند باعث عفونت و التهاب کبد شوند. ویروس اپشتین بار (عامل بیماری مونونوکلئوز عفونی)، آدنوویروس‌ها و سیتومگالوویروس‌ها می‌توانند باعث عفونت و التهاب کبد شوند.
عفونت‌های غیرویروسی مانند توکسوپلاسموز و تب منقوط کوه‌های راکی از سایر علل التهاب کبد هستند. البته این موارد چندان شایع نیستند.
۶. بیماری کبد چرب غیرالکلی
بیماری کبد چرب غیرالکلی وضعیتی است که در آن تجمع چربی باعث التهاب کبد و کاهش تدریجی عملکرد آن می‌شود.
۷. هموکروماتوز
هموکروماتوز (زیادی آهن) یک اختلال سوخت‌وسازی است که باعث ذخیره‌ی بیش‌ازحد آهن در بدن می‌شود. مقدار اضافی آهن ممکن است در بافت کبد، پانکراس و قلب تجمع کند و باعث التهاب، سیروز، سرطان و نارسایی کبد شود. هماکروماتوز یک اختلال ارثی است.
۸. بیماری ویلسون
بیماری ویلسون یک اختلال ارثی دیگر است که بر توانایی بدن بر سوخت‌وساز مناسب مس تأثیر می‌گذارد. بیماری ویلسون می‌تواند موجب سیروز و نارسایی کبد شود.
۹. سندروم ژیلبرت
در سندروم ژیلبرت در سوخت‌وساز طبیعی بیلی‌روبین (یکی از رنگ‌دانه‌های صفراوی) در کبد اختلالاتی رخ می‌دهد. این بیماری شایع بوده و ۷٪ جمعیت آمریکای شمالی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری هیچ علائمی ندارد و معمولا به‌طور تصادفی با افزایش سطح بیلی‌روبین در آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. سندروم ژیلبرت یک بیماری خوش‌خیم بوده که معمولا به هیچ درمانی نیاز ندارد.
۱۰. سرطان‌ها
سرطان‌های کبد به دو دسته‌ی سرطان اولیه‌ی کبد و سرطان ثانویه‌ی کبد تقسیم می‌شوند. سرطان اولیه‌ی کبد سرطانی است که منشأ و شروع آن از ساختمان و سلول‌های کبد است. کارسینوم هپاتوسلولار و کُلانژیوکارسینوما دو نمونه از سرطان‌های اولیه‌ی کبد هستند.
سرطان ثانویه‌ی کبد آن دسته از سرطان‌هایی هستند که از اندام دیگری آغاز شده و سپس معمولا از طریق گردش خون به کبد گسترش می‌یابند. سرطان‌هایی که گسترش آنها به کبد رایج‌تر است، عبارت‌اند از: سرطان ریه، سرطان پستان، سرطان روده بزرگ، سرطان معده و پانکراس. سرطان خون و نیز سرطان لنفوم هاجکین نیز از سرطان‌هایی هستند که می‌توانند کبد را تحت‌تأثیر قرار دهند.
۱۱. اختلالات گردش خون
نشانگان باد-کیاری یک بیماری است که باعث تشکیل لخته‌های خون در سیاهرگ دروازه‌ایِ کبد می‌شود و نمی‌گذارد خون کبد را ترک کند. این امر موجب افزایش فشار خون در عروق خونیِ کبد به‌خصوص سیاهرگ دروازه‌ای می‌شود. نتیجه‌ی این امر مرگ سلول‌های کبدی و سیروز و نارسایی کبد است. پلی‌سیتمی (افزایش غیرطبیعی شمار گلبول‌های قرمز)، بیماری التهابی روده، کم خونی داسی‌شکل و بارداری از علل بروز نشانگان باد-کیاری هستند.
نارسایی قلب وضعیتی است که در آن قلب قادر به پمپاژ مناسب خون نیست و جریان خون کافی به اعضای بدن نمی‌رسد. این امر نیز می‌تواند باعث ورم و التهاب کبد شود.
در حالت عادی صفرای تولیدشده در کبد به کیسه‌ی صفرا منتقل شده و در نهایت برای هضم غذا به روده می‌رود. انسداد جریان صفرا در کبد می‌تواند باعث التهاب کبد شود. شایع‌ترین علت بروز این پدیده سنگ های کیسه صفرا هستند که مجرای تخلیه‌ی صفرا از کبد را مسدود می‌کنند.
اختلال در بازشدن دریچه‌ی ورود صفرا به روده‌ی باریک (اسفنکتر اودی) نیز می‌تواند باعث اختلال در جریان صفرا شود. اسفنکتر اودی مانند یک دریچه عمل می‌کند و اجازه می‌دهد صفرا از مجرای صفراوی وارد روده‌ی باریک شود.
سیروز صفراوی اولیه و کُلانژیت اسکلروزیس اولیه می‌توانند باعث زخم‌های پیشرونده‌ای در مجرای صفرا شده و آنها را تنگ‌تر کنند. نتیجه‌ی این امر کاهش جریان صفرا از کبد است. این امر با آسیب به ساختمان کبد، می‌تواند باعث نارسایی کبد شود.
سایر بیماری‌ها
از جایی که عملکرد کبد بر بسیاری از اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارد، بیماری‌ها و نارسایی‌های کبد می‌تواند موجب بروز عوارض زیر شود:
- انسفالوپاتی کبدی: در انسفالوپاتی کبدی، ناتوانی کبد در سوخت‌وساز پروتئین‌های مصرفی باعث افزایش سطح آمونیاک در بدن می‌شود. انسفالوپاتی کبدی باعث گیجی، بی حالی و حتی کُما می‌شود.
- خون‌ریزی غیرطبیعی: کبد مسئول ساخت فاکتورهای انعقادی خون است. اختلال در عملکرد کبد می‌تواند خطر خون‌ریزی را در بدن افزایش دهد.
- سنتز یا ساخت پروتئین: پروتئین‌هایی که در کبد ساخته می‌شوند، در بدن نقش مهمی دارند. کاهش ساخت پروتئین در کبد می‌تواند بر بسیاری از واکنش‌های بدن تأثیر منفی بگذارد.
- پُرفشاری سیاهرگ دروازه‌ای: آسیب به بافت کبد می‌تواند باعث افزایش فشار خون در عروق خونی کبد و اختلال در خون‌رسانی به سایر اندام‌ها شود. این امر می‌تواند باعث ورم طحال، گشادشدن رگ‌های دستگاه گوارشی از مری گرفته تا معده و مقعد شود. البته این گشادشدن رگ‌ها با گشادشدن رگ‌های ناشی از بواسیر متفاوت است.
چه عواملی خطر بیماری های کبد را افزایش می‌دهند؟
- به‌طور بالقوه می‌توان با داشتن سبک زندگی سالم از بروز برخی بیماری‌های کبد پیشگیری کرد. بیماری‌های کبد مرتبط با الکل که در اثر مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی اتفاق می‌افتند، مهم‌ترین بیماری‌های کبد قابل‌پیشگیری هستند.
- هپاتیت B یک عفونت ویروسی است که اغلب از طریق تبادل مایعات بدن (استعمال درون وریدی مواد مخدر از سرنگ مشترک، استفاده از وسایل خالکوبی استریل‌نشده و رابطه‌ی جنسی محافظت‌نشده) انتقال می‌یابد. رعایت نکات بهداشتی احتمال آلودگی به این ویروس را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
- بیماری ارثی کبد که از طریق ژن‌ها از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابند. بیماری ویلسون و هموکروماتوز نمونههایی از این بیماری‌ها هستند.
- قرارگرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی با تحریک سلول‌های کبد باعث التهاب آن می‌شود. همچنین ممکن است مواد شیمیایی، جریان صفرا از کبد را کاهش دهد یا باعث تجمع تری‌گلیسرید در کبد شوند. مواد شیمیایی مانند استروئیدهای آنابولیک، وینیل کلرید و کربن تترا‌کلرید می‌توانند باعث بروز سرطان کبد شوند.
- مصرف بیش‌ازحد (اوردوز) استامینوفن یکی از علل شایع نارسایی کبد است. بنابراین توجه به توضیحات نوشته‌شده روی داروهای بدون‌نسخه و مشورت با پزشک درباره‌ی مقدار مصرفی دارو مهم است. بااینکه داروهای بدون‌نسخه معمولا خطری ندارند، ولی ممکن است به‌طور مستقیم باعث بروز عوارضی در فرد شده یا در اثر تداخل با سایر داروها مشکلاتی ایجاد کنند.
- برخی داروها می‌توانند با تحریک عروق خونی کبد باعث تنگ‌تر شدن آنها یا تشکیل لخته‌های خون (ترومبوز) در آنها شوند. قرص های ضد بارداری می‌توانند باعث تشکیل لخته‌های خون در عروق خونی کبد شوند. وقوع این امر در افراد سیگاری شایع‌تر است.
نشانه‌های بیماری های کبد چیست؟
نشانه‌های معمول بیماری های کبد عبارت‌اند از:
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- درد در قسمت راست و فوقانی حفره‌ی شکمی؛
- یرقان یا زردی که در آن به‌علت افزایش بیلی‌روبین در خون، پوست به رنگ زرد درمی‌آید.
همچنین خستگی، ضعف و کاهش وزن نیز از نشانه‌های احتمالی بیماری های کبد هستند.
بیماری های کبد انواع مختلفی دارند. معمولا نشانه‌های اختصاصی هر بیماری پس از رسیدن به مراحل پیشرفته و بروز نارسایی کبد بروز می‌کند. نمونههایی از نشانه‌های اختصاصی برخی بیماری های کبد عبارت‌اند از:
افرادی که سنگ کیسه‌ی صفرا دارند، پس از صرف یک غذای چرب در قسمت بالا و فوقانی شکم دچار درد و استفراغ می‌شوند. اگر کیسه‌ی صفرا عفونت کند، احتمال بروز تب هم وجود دارد.
نشانگان ژیلبرت هیچ نشانه‌ای ندارد و معمولا به‌طور تصادفی با آزمایش خون و بالابودن سطح بیلی‌روبین کشف می‌شود.
نشانه‌های مبتلایان به سیروز با کاهش عملکرد کبد بدتر می‌شود. برخی نشانه‌ها مستقیما ناشی از ناتوانی کبد در تجزیه‌ی ضایعات است. برخی نشانه‌های دیگر ناشی از ناتوانی کبد در ساخت پروتئین‌هایی است که برای انجام اَعمال بدن، انعقاد خون، ویژگی‌های جنسی ثانویه و عملکرد مغز ضروری‌اند. نشانه‌های سیروز کبدی عبارت‌اند از:
- بروز کبودی در اثر کاهش تولید فاکتورهای انعقادی؛
- تجمع نمک‌های صفراوی در پوست و خارش پوست؛
- بزرگ‌شدن پستان مردانه که در اثر عدم تعادل هورمونی مخصوصا هورمون استرادیول در مردان رخ می‌دهد؛
- اختلال نعوظ، کاهش میل جنسی و کوچک‌شدن بیضه‌ها که در اثر کاهش فعالیت هورمون‌های جنسی اتفاق می‌افتد؛
- گیجی و بی‌حالی که دراثر افزایش آمونیاک در گردش خون اتفاق می‌افتد. آمونیاک از ضایعات سوخت‌وساز پروتئین‌هاست که برای دفع آن به سلامت سلول‌های کبد نیاز است.
- آب‌آوردگی شکم که دراثر کاهش تولید پروتئین اتفاق می‌افتد؛
- ازبین‌رفتن عضلات که دراثر کاهش تولید پروتئین بروز می‌کند؛
- افزایش فشار خون ناشی از سیروز کبدی بر جریان خون در کبد تأثیر می‌گذارد. افزایش فشار در سیاهرگ دروازه‌ای باعث کاهش جریان خون به کبد و گشادی رگ‌ها می‌شود. با گشادشدن رگ‌ها در ناحیه‌ی معده و مری، خطر خون‌ریزی افزایش می‌یابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- معمولا بیماری‌های کبد به‌طور تدریجی پیشرفت می‌کند و علائم خاصی ندارند که فرد به‌خاطر آنها به پزشک مراجعه کند. درصورت بروز خستگی، ضعف و کاهش وزن بی‌دلیل به پزشک مراجعه کنید.
- یرقان یا زردی پوست طبیعی نیست و درصورت مشاهده باید به پزشک مراجعه کنید.
- درصورت بروز تب مداوم، استفراغ و دردهای شکمی باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
- مصرف بیش‌ازحد (عمدی یا اتفاقی) استامینوفن می‌تواند باعث نارسایی مزمن کبد شود. درصورت مصرف باید فورا برای درمان به پزشک مراجعه کنید. دراین مواقع پادزهر می‌تواند از کبد محافظت کند، ولی به‌شرطی که فرد تا کمتر از چند ساعت پس از مصرف زیاد استامینوفن به پزشک مراجعه کند. درصورت عدم مراجعه به پزشک مصرف بیش‌ازحد استامینوفن می‌تواند موجب نارسایی کبد شود. علائم مصرف زیاد استامینوفن پس از واردآمدن آسیب به کبد مشاهده می‌شود.
بیماری کبد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بیماری کبد با بررسی سابقه‌ی فرد و انجام آزمایش‌های فیزیکی توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. توضیح نشانه‌ها و عادات زندگی توسط بیمار می‌تواند به پزشک در تشخیص علت بیماری و تجویز آزمایش‌های مناسب کمک کند.
گاهی بررسی سابقه‌ی بیمار دشوار است؛ مخصوصا در افرادی که سابقه‌ی سوء‌مصرف الکل داشته‌اند. زیرا این افراد معمولا مقدار مصرفی الکل‌شان را کمتر از مقدار واقعی اعلام می‌کنند و باید یک نفر از اعضای خانواده همراه آنها بیاید تا اطلاعات درست را به پزشک منتقل کند.
بیماری‌های کبد می‌توانند بر کل دستگاه‌های بدن مانند قلب، ریه‌ها، شکم، پوست، مغز، عملکرد شناختی و سایر بخش‌های دستگاه عصبی تأثیر بگذارند. معمولا معاینه‌ی فیزیکی شامل معاینه‌ی کل بدن فرد است.
آزمایش خون در ارزیابی التهاب کبد و عملکرد آن مؤثر است. معمولا شاخص‌های زیر در آزمایش خون بررسی می‌شوند:
- ALT (آلانین آمینوترانسفراز) و AST (آسپارتات ترانس‌آمیناز) که در اثر التهاب کبد آزاد می‌شوند؛
- GGT (گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز) و آلکالین فسفاتاز که از سلول‌های پوششی مجرای صفرا آزاد می‌شوند؛
- بیلی‌روبین،
- سطح پروتئین و آلبومین.
ممکن است موارد زیر نیز در آزمایش خون بررسی شود:
- شمارش کامل خون (CBC): ممکن است عملکرد مغز استخوان در مراحل پیشرفته‌ی بیماری کبد (سیروز) متوقف شود و تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها کاهش یابد. درنتیجه احتمال خون‌ریزی در مبتلایان به سیروز افزایش یابد؛
- زمان پروترومبین (INR): ممکن است در اثر کاهش ساخت پروتئین انعقاد خون به‌خوبی انجام نشود. با بررسی این شاخص می‌توان عملکرد کلیه را در ساخت فاکتورهای انعقادی بررسی کرد؛
- لیپاز: از آن برای بررسی التهاب پانکراس استفاده می‌شود؛
- الکترولیت‌ها، نیتروژن اوره خون و کراتینین که برای ارزیابی عملکرد کبد بررسی می‌شوند؛
- ارزیابی سطح آمونیاک خون که در بیماران دچار سردرگمی ذهنی و گیجی می‌تواند مفید باشد. ارزیابی این موارد نشان می‌دهد علت مشکل این افراد، نارسایی کبد است یا خیر.
ممکن است برای بررسی بیماری‌های کبد و اندام‌های مجاور از روش‌های مختلف تصویربرداری استفاده شود. این روش‌های تصویربرداری عبارت‌اند از:
- سی‌تی‌اسکن؛
- ام‌آرآی؛
- فراصوت که می‌تواند به ارزیابی کیسه‌ی صفرا و مجرای صفرا کمک کند.
ممکن است برای تأیید تشخیص پزشک، بافت‌برداری (بیوپسی) از کبد انجام بگیرد. به این منظور پس از بی‌حسی موضعی، پزشک یک سوزن بلندِ نازک را به دیواره‌ی سینه و محل کبد فرو می‌برد تا بخش کوچکی از بافت کبد را برای بررسی در زیر میکروسکوپ بردارد.
درمان بیماری های کبد چگونه است؟
هر بیماری کبد شرایط درمانی خاص خودش را دارد. به‌عنوان مثال باید در فرد مبتلا به هپاتیت A مایعات بدن تأمین شود تا در این زمان دستگاه دفاعی بدن با عفونت مبارزه کرده و آن را نابود کند.
شاید مبتلایان به سنگ صفرا مجبور به انجام عمل جراحی و برداشتن کیسه‌ی صفرا شوند.
سایر بیماری‌های کبد معمولا به مراقبت پزشکی درازمدت نیاز دارند تا پیامدهای ناشی از بیماری به حداقل برسد.
در بیماران مبتلا به سیروز و بیماری‌های پیشرفته‌ی کبد، باید برای کنترل جذب پروتئین داروهایی مصرف شود. کبد مبتلایان به سیروز نمی‌تواند ضایعات سوخت‌وساز پروتئین را تجزیه کند. درنتیجه سطح آمونیاک خون بالا می‌رود و خطر بروز انسفالوپاتی کبدی (بی‌حالی، گیجی و کما) افزایش می‌یابد. در این افراد رژیم غذایی کم‌سدیم و قرص‌های ادرارآور برای به حداقل رساندن احتباس (جمع‌شدن) آب توصیه می‌شود.
در بیماران مبتلا به آب‌آوردگی شکم شاید گاهی مایعات اضافی را به کمک یک سوزن یا سرنگ از بدن خارج کنند (پاراسنتز). پزشک پس از استفاده از بی‌حسی موضعی، سوزنی را به شکم فرد فرو می‌برد و مقدار اضافی مایعات را خارج می‌کند. مایعاتی که در شکم تجمع یافته‌اند، ممکن است خودبه‌خود دچار عفونت شوند. بنابراین استفاده از روش پاراسنتز نوعی آزمایش برای تشخیص عفونت نیز محسوب می‌شود.
همچنین ممکن است برای درمان پُرفشاری سیاهرگ دروازه‌ای، عمل جراحی انجام شود تا خطر خون‌ریزی کاهش یابد.
پیوند کبد آخرین گزینه بوده و برای بیمارانی است که کبدشان از کار افتاده است.
عوارض بیماری های کبد چیست؟
به‌جز سنگ کیسه‌ی صفرا، برخی عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت A و C و مونونوکلئوز عفونی، بیشتر بیماری‌های کبد درمان نمی‌شوند و باید آنها را مدیریت کرد.
بیماری کبد می‌تواند پیشرفت کند و به سیروز یا نارسایی کبد تبدیل شود. افزایش خطر خون‌ریزی و عفونت، سوتغذیه، کاهش وزن و کاهش عملکرد شناختی از عوارض مرتبط با بیماری های کبد هستند. همچنین برخی بیماری های کبد موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان می‌شوند.
آیا می‌توان از بیماری های کبد پیشگیری کرد؟
- سوء‌مصرف الکل شایع‌ترین علت بیماری های کبد در آمریکای شمالی است. عدم مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا کاهش مصرف آنها خطر بیماری های کبد مرتبط با مصرف الکل را به حداقل می‌رساند؛
- با جلوگیری از تماس با مایعات بدن فرد آلوده خطر ابتلا به هپاتیت B و C به حداقل می‌رسد؛
- برای هپاتیت A و B واکسن موجود است و با واکسیناسیون می‌توان از ابتلا به آنها جلوگیری کرد؛
- در برخی جمعیت‌ها انجام آزمایش برای بررسی ابتلا به هپاتیت C توصیه می‌شود؛
- بیماری کبد چرب یک بیماری قابل‌پیشگیری است. می‌توانید با سبک زندگی سالم مانند رژیم غذایی متوازن، کنترل وزن، خودداری از مصرف الکل و انجام مرتب تمرینات ورزشی از بروز این بیماری پیشگیری کنید. البته این عادات سالم عدم ابتلا به بیماری کبد چرب را تضمین نمی‌کند و تنها احتمال ابتلا به آن را کاهش می‌دهد.
چه آینده‌ای در انتظار مبتلایان به بیماری های کبد است؟
عاقبت مبتلایان به بیماری های کبد به علت بروز بیماری بستگی دارد.
البته جالب است بدانید در بیماران مبتلا به سیروز ممکن است بین آسیب مشاهده‌شده در بافت‌برداری کبد و پیشرفت بیماری ارتباط کمی وجود داشته باشد. ممکن است علائم بیمار هرگز بدتر نشود و فرد زندگی طبیعی داشته باشد یا برعکس؛ آسیب‌های ظاهرا جزئی به‌سرعت گسترش یابند و فرد را با مشکلات جدی مواجه کنند.
