انواع بیماری های خودایمنی، نشانه‌‌ها، تشخیص و درمان آنها

پزشکان هنوز علت این اختلال در سیستم ایمنی را نمی‌دانند. هرچند برخی از مردم بیش از سایرین مستعد ابتلا به بیماری های خودایمنی هستند. این بیماری، زنان را بیشتر از مردان گرفتار می‌کند. زنان در سال‌های باروری (بین ۱۴ تا ۴۴ سال) بیشتر مستعد ابتلا به بیماری خودایمنی هستند.

بعضی از بیماری های خودایمنی در برخی گروه‌ها شایع‌تر هستند. برای مثال، آفریقایی-آمریکایی‌ها و مردم اهل آمریکای لاتین نسبت به سفیدپوست‌ها بیشتر درگیر لوپوس می‌شوند.

برخی از بیماری‌های خودایمن، مثل بیماری ام اس یا لوپوس، زمینه‌ی ارثی دارند. البته تمام اعضای خانواده مستعد ابتلا به همان بیماری نیستند، اما زمینه‌ی به‌ارث‌بردن آنها را دارند.

به‌دلیل شیوع بیماری‌های خودایمن، محققان به فاکتورهای محیطی مانند تأثیر عفونت‌ها و قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی یا حلال‌ها مشکوک شده‌اند. «رژیم غربی» گزینه‌ی مشکوک دیگر روی میز است. اگرچه این مورد هنوز تأیید نشده، اما خوردن غذاهایی با چربی و قند بالا و استفاده از مواد فراوری‌شده با ایجاد التهاب در بدن مرتبط است. این مسئله می‌تواند موجب از کارافتادن واکنش دفاعی در بدن شود.

تئوری دیگری که در این زمینه وجود دارد، «فرضیه‌ی بهداشتی» نامیده می‌شود. به‌دلیل استفاده از واکسن‌ها و مواد ضدعفونی، کودکان امروز به‌اندازه‌ی کودکان گذشته، زیاد در معرض جرم‌ها و میکروب‌ها قرار نمی‌گیرند. این فقدان می‌تواند منجر به واکنش بیش‌‌ازحد سیستم دفاعی در برابر مواد بی‌ضرر شود.

انواع بیماری های خودایمنی رایج

تاکنون بیش از ۸۰ گونه‌ی مختلف از بیماری های خودایمنی شناخته شده‌اند. در اینجا ۱۴ مورد از رایج‌ترین آنها را بررسی می‌کنیم.

۱. دیابت نوع ۱

هورمون انسولین در لوزالمعده ساخته می‌شود و به تنظیم قند خون کمک می‌کند. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به سلول‌های سازنده‌ی انسولین در لوزالمعده حمله و آنها را نابود می‌کند. بالابودن قند خون موجب آسیب به رگ‌های خونی و همچنین اندام‌هایی مثل قلب، کلیه‌ها، چشم و اعصاب می‌شود.

۲. روماتیسم مفصلی

در این بیماری مفصل‌های بدن مورد حمله‌ی سیستم ایمنی قرار می‌گیرند. این حمله باعث بروز قرمزی، گرما، درد و سفتی در مفصل‌ها می‌شود. برخلاف ورم مفاصل که با بالارفتن سن پدیدار می‌شود، احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی از سی سالگی به بعد وجود دارد.

۳. پسوریازیس و آرتریت پسوریاتیک

معمولا سلول‌های پوستی رشد عادی دارند و هنگامی‌که سلول جدیدی تولید می‌شود، سلول‌های قبلی به سطح پوست آمده و از بدن دفع می‌شوند. پسوریازیس موجب تسریع رشد سلول‌های پوست می‌شود. در این حالت، سلول‌های اضافی روی هم انباشته شده و باعث قرمزی و زبرشدن پوست می‌شوند که به شکل پوسته‌پوسته یا پلاک پوستی دیده می‌شوند.

حدود ۳۰ درصد از افرادی که پسوریازیس دارند، به آرتریت پسوریاتیک نیز مبتلا می‌شوند. از علائم آرتریت پسوریاتیک می‌توان به التهاب، سفتی و درد مفاصل اشاره کرد.

۴. ام‌اس؛ یکی از بیماری های خودایمنی رایج

ام اس یا تصلب بافت چندگانه، نوعی بیماری است که به غلاف‌های میلین که سلول‌های عصبی را پوشش می‌دهند و وظیفه‌ی محافظت از آنها را دارند، آسیب می‌رساند. معیوب‌بودن غلاف‌های میلین باعث اختلال در ارسال پیام میان مغز و بدن می‌شود. این آسیب‌دیدگی می‌تواند باعث بروز نشانه‌هایی مثل بی‌حسی، ضعف، مشکل در تعادل و سختی در راه‌رفتن شود. این بیماری در شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود که در سطوح مختلفی پیشرفت می‌کند. حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به ام‌اس پس از گذشت ۱۶ سال از مبتلا شدن به این بیماری، برای راه‌رفتن به کمک احتیاج خواهند داشت.

۵. لوپوس منتشر

اگرچه پزشکان قرن ۱۹ لوپوس را به‌خاطر دانه‌هایی که روی پوست ایجاد می‌کند، به‌عنوان یک بیماری پوستی توصیف کردند، اما در حقیقت اندام‌های دیگری از جمله مفاصل، کلیه‌ها، مغز و قلب نیز تحت‌ تأثیر لوپوس قرار می‌گیرند. درد مفصل، خستگی و ضایعه‌های پوستی از شایع‌ترین نشانه‌های این بیماری هستند.

۶. بیماری التهابی روده

بیماری التهابی روده اصطلاحی است که برای توصیف شرایطی که باعث ایجاد التهاب در جدار روده می‌شود، به‌کار گرفته شده است. هرگونه از بیماری‌های التهابی روده به بخش متفاوتی از دستگاه گوارش آسیب می‌رسانند.

• «بیماری کرون» می‌تواند باعث سوزش در هر بخشی از دستگاه گوارش (از دهان گرفته تا مقعد) شود.
• «کولیت زخمی» تنها جداره‌ی روده بزرگ شامل پس‌روده (کولون) و راست‌روده (رکتوم) را درگیر می‌کند.

۷. بیماری آدیسون

این بیماری روی غدد فوق کلیوی (آدرنال) که وظیفه‌ی تولید هورمون کورتیزول و هورمون آلدوسترون را برعهده دارد، تأثیر می‌گذارد. پایین‌بودن سطح این هورمون‌ها می‌تواند به روش ذخیره و استفاده بدن از کربوهیدرات ها و شکر اثر بگذارد. داشتن ضعف، خستگی، کاهش وزن و پایین‌بودن قند خون از جمله نشانه‌های این بیماری است.

۸. بیماری گِرِیوْز

این بیماری غده‌ی تیروئید در گردن را مورد حمله قرار می‌دهد و باعث تولید بیش‌ازحد هورمون‌ها می‌شود. هورمون‌های تیروئید مسئول کنترل انرژی و متابولیسم بدن هستند.

داشتن مقدار بیش‌ازحد این هورمون‌ها فعالیت‌های بدن را تشدید می‌کند و باعث ایجاد نشانه‌هایی مثل برافروختگی، افزایش ضربان قلب، عدم تحمل گرما و کاهش وزن می‌شود.

یکی از نشانه‌های رایج بیماری گریوز بیرون‌‌زدگی چشم‌هاست که با نام «اگزوفتالمی» شناخته می‌شود. در حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به گریوز، بیرون‌زدگی چشم‌ها نیز مشاهده می‌شود.

۹. سندروم شوگِرن

این بیماری به مفاصل و همچنین غده‌هایی که مسئول مرطوب و روان نگه‌داشتن چشم‌ها و دهان هستند، آسیب می‌رساند. از علائم مشخص سندروم شوگرن می‌توان به درد مفصل، خشکی چشم و خشکی دهان اشاره کرد.

۱۰. تیروئیدیت هاشیموتو

در این بیماری، تولید هورمون تیروئید آهسته می‌شود و به اصطلاح «کم کاری تیروئید» به‌وجود می‌آید. بالارفتن وزن، حساسیت نسبت به سرما، خستگی، ریزش مو و ملتهب‌شدن غده‌ی تیروئید (گواتر) از نشانه‌های بالینی تیروئیدیت هاشیموتو است.

۱۱. میاستنی گراویس

میاستنی گراویس یا ضعف وخیم عضلانی نوعی فلج ماهیچه‌ای است که مغز دیگر نمی‌تواند کنترل ماهیچه‌ها را به‌درستی انجام بدهد. زمانی‌که این عصب‌ها دچار اختلال شوند، سیگنال‌هایی که از مغز برای هدایت عضلات فرستاده می‌شوند، کارکرد لازم را نخواهند داشت.

یکی از شایع‌ترین علائم آن ضعف عضلات است که با انجام فعالیت‌های بدنی بدتر و با استراحت‌کردن کمی بهتر می‌شود. در این بیماری اغلب عضله‌هایی که کنترل بلع و حرکات صورت را برعهده دارند، درگیر می‌شوند.

۱۲. التهاب رگ

التهاب رگ زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به عروق خونی حمله می‌کند. التهابی که در اثر این حمله بوجود می‌آید، باعث انسداد رگ‌ها و کم‌شدن جریان فشار خون می‌شود.

۱۳. کم‌خونی پرنیشیوز

این بیماری بر روی پروتئینی به‌نام «فاکتور داخلی» اثر می‌گذارد که به روده‌ها برای جذب ویتامین ب۱۲ از غذا کمک می‌کند. بدون وجود این ویتامین، بدن قادر به ساختن گلبول قرمز به‌اندازه کافی نخواهد بود.

کم خونی پرنیشیوز بیشتر در بزرگسالان سن بالا شایع است. به‌طور عمومی این بیماری بر ۰٫۱ درصد از مردم اثر دارد، اما حدود ۲ درصد از افراد بالای ۶۰ سال در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

۱۴. بیماری سلیاک؛ یکی دیگر از بیماری های خودایمنی

کسانی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند، نمی‌توانند از غذاهای حاوی گلوتن استفاده کنند. گلوتن نوعی پروتئین است که در گندم، جو، چاودار و دیگر غلات یافت می‌شود. وقتی گلوتن وارد روده شود، سیستم ایمنی به آن حمله می‌کند و باعث سوزش و التهاب می‌شود. عده‌ی زیادی از مردم نسبت به گلوتن حساسیت دارند که جزء بیماری های خودایمنی به حساب نمی‌آید. اما نشانه‌هایی مثل اسهال و درد شکم در هر دو مورد مشابه است.

نشانه‌های بیماری های خودایمنی

بسیاری از نشانه‌های اولیه در بیماری‌های خودایمن بسیار شبیه به هم هستند، از جمله:

• خستگی؛
• عضله‌های دردناک؛
• التهاب و قرمزی؛
• تب پایین؛
• مشکل تمرکز؛
• بی‌حسی و گزگز شدن دست‌ها و پاها؛
• ریزش مو؛
• ضایعه‌ی پوستی.

هرکدام از بیماری‌ها می‌توانند علائم خاص خودشان را نیز داشته باشند. برای مثال، دیابت نوع ۱ باعث بروز تشنگی زیاد، کاهش وزن و خستگی می‌شود. در بیماری التهابی روده درد و نفخ شکم و اسهال بروز می‌کند.

در برخی بیماری های خودایمنی مثل پسوریازیس یا روماتیسم مفصلی نشانه‌ها پایدار نیستند و پس از مدتی از بین می‌روند. دوره میان بروز علائم «اشتعال ناگهانی» flare-ups نامیده می‌شود. دوره‌ای که نشانه‌های بیماری از بین می‌روند نیز «بهبود بیماری» remissions نام دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر نشانه‌های بیماری های خودایمنی را دارید بهتر است هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید. بسته به نوع بیماری، احتمالا لازم است تا با یک متخصص مشورت کنید.

• متخصص روماتولوژی برای بیماری‌های مفصل مثل روماتیسم مفصلی و سندروم شوگرن؛
• متخصص گوارش‌شناسی برای بیماری های گوارشی مثل سلیاک و بیماری کرون؛
• متخصص غدد و متابولیسم به درمان بیماری‌های غدد مثل بیماری گریوز و آدیسون کمک می‌کند؛
• درماتولوژیست یا متخصص پوست برای درمان بیماری های پوستی مثل پسوریازیس.

آزمایش‌هایی که بیماری های خودایمنی را تشخیص می‌دهند

تشخیص اکثر بیماری‌های خودایمن به بیش از یک آزمایش نیاز دارد. پزشک شما با استفاده از گروهی از آزمایش‌ها و ارزیابی علائم، بیماری را تشخیص می‌دهد.

معمولا زمانی که نشانه‌ها مبنی بر مبتلابودن به بیماری‌های خودایمن باشند، آزمایش‌های «آنتی بادی‌های ضد هسته‌ای» (ANA) از اولین آزمایش‌هایی هستند که پزشکان برای بیمار درخواست می‌دهند. نتیجه‌ی مثبت آزمایش به این معنی است که فرد به یکی از بیماری‌ها مبتلا است، اما تشخیص نوع دقیق بیماری به آزمایش‌های بیشتری احتیاج خواهد داشت.

درمان بیماری های خودایمنی چگونه است؟

روش‌های درمانی حال حاضر قادر به معالجه‌ی کامل بیماری نیستند، اما می‌توانند واکنش بیش‌فعال سیستم ایمنی را کنترل کنند و التهاب‌ها را کاهش بدهند.

داروهایی نیز وجود دارند که برای آرام‌کردن علائمی مثل درد، التهاب، خستگی و ضایعات پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرند. داشتن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم نیز می‌تواند به ایجاد حس بهتر در بیمار کمک کند.

سخن پایانی

بیش از ۸۰ نوع بیماری‌های خودایمن مختلف وجود دارد. گاهی نشانه‌های آنها مشترک است و تشخیص دقیق بیماری را سخت می‌کند.

بیماری‌های خودایمن بیشتر در میان زنان شایع است و گاهی‌اوقات به‌صورت ارثی در خانواده دیده می‌شود.

آزمایش‌هایی وجود دارد که به پزشکان در تشخیص این بیماری کمک می‌کند. راه‌های درمان شامل برخی داروها برای آرام‌سازی واکنش ایمنی بیش‌فعال و کاهش التهاب در بدن می‌شود.

در صورت داشتن هرکدام از نشانه‌های بالا هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید.