انسولین هورمون بسیار مهمی در بدن است که فرایندهای بسیاری را کنترل می‌کند. بنابراین بروز هرگونه مشکل در عملکرد این هورمون، منشاء بسیاری از مشکلات مدرنیست که بشر با آن دست به گریبان است. گاهی سلول‌های ما آنچنان که باید به انسولین پاسخ نمی‌دهند. عدم پاسخ سلول‌ها به انسولین، مقاومت در برابر انسولین خوانده می‌شود که به طرزی باورنکردی رایج است.
در واقع، مطالعه‌ایی در سال ۲۰۰۲ نشان داد که ۲۳٪ از جمعیت امریکا از مشکل مقاومت در برابر انسولین رنج می‌برند. این رقم در زنانی که مبتلا به اضافه وزن هستند به ۷۰٪ می‌رسد و در برخی بیماران بالاتر از ۸۰٪ است. حدودا یک سوم از کودکان و نوجوانان چاق نیز در برابر انسولین مقاومت دارند.
این آمار وحشتناک است اما خبر خوب اینکه مقاومت در برابر انسولین با تغییرات کوچکی در سبک زندگی به طرز چشمگیری بهبود می‌یابد. در این مقاله به تشریح مفهوم مقاومت در برابر انسولین، دلایل اهمیت آن و چگونگی غلبه بر آن پرداخته شده است.
مفهوم انسولین و مقاومت در برابر آن
انسولین هورمونی است که توسط اندامی موسوم به پانکراس ترشح می‌شود. وظیفه‌ی اصلی آن تنظیم میزان مواد مغذی در حال گردش در رگ‌های خونی است. اگرچه انسولین به طور خاص مسول کنترل قند خون است اما بر سوخت و ساز چربی و پروتئین نیز تاثیرگذار است. هنگامی که غذایی گوشتی که حاوی کربوهیدرات است می‌خوریم، میزان قند خون در رگ‌های خونی افزایش می‌یابد.
سلول‌های پانکراس این افزایش قند را در می‌یابند و بالطبع به خون انسولین می‌فرستند. سپس انسولین در رگ‌های خونی حرکت کرده، به اندام‌ها خبر می‌دهد که باید قند را از رگ‌های خونی بردارند و به سلول‌ها برسانند. همین امر میزان قند خون را کاهش می‌دهد و به اندام‌هایی که به آن نیاز دارند، به عنوان مثال به سلول‌ها برای استفاده یا ذخیره می‌رسانند.
این امر از اهمیت ویژه‌ایی برخوردار است زیرا تجمع قند فراوان در خون تاثیراتی سمی بر جای می‌گذارد، صدمات جبران ناپذیری وارد می‌کند و در صورتی که بدون درمان رها شود منجر به مرگ می‌گردد. با این وجود، به دلایل مختلف( که در زیر آورده شده) گاهی سلول‌ها آنچنان که باید به انسولین پاسخ نمی‌دهند. به عبارت دیگر، آنها در برابر انسولین مقاوم می‌شوند.
در چنین مواقعی، پانکراس انسولین بیشتری تولید می‌کند تا سطح قند خون را کاهش دهد. همین امر منجر به افزایش سطح انسولین در خون می‌گردد که ازدیاد انسولین خوانده می‌شود. ترشح بیش از حد انسولین از پانکراس می‌تواند برای مدت طولانی ادامه یابد. سپس مقاومت سلول‌ها در برابر انسولین بیش از پیش می‌شود و میزان انسولین و قند خون هر دو افزایش می‌بابد. در نهایت، اگر تحمل پانکراس از بین رود و به سلول‌های خود آسیب می‌رساند.
آسیب سلول‌های پانکراس منجر به کاهش تولید انسولین می‌شود، بنابراین میزان انسولین کم شده و سلول‌ها به میزانِ ناچیزِ انسولین موجود پاسخی نمی‌دهند. بدین ترتیب باید منتظر افزایش بیش از حد سطح قند خون بود. هنگامی که سطح قند خون از حد خاصی فراتر رود، تشخیص پزشکی، دیابت نوع ۲ است. در واقع، این مطالب توضیحی ساده در تشریح بروز دیابت نوع ۲ است.
مقاومت در برابر انسولین عمده دلیل دیابت است که ۹٪ از مردم جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
مقاومت یا حساسیت در برابر انسولین
مقاومت در برابر انسولین و حساسیت به آن دو روی یک سکه هستند. چنانچه در برابر انسولین مقاوم باشید، پس حساسیت کمی نسبت به انسولین دارید. در مقابل اگر نسبت به انسولین حساسیت دارید، بنابراین مقاومت چندانی در برابر انسولین ندارید. مقاوم بودن در برابر انسولین اصلا خوب نیست، حال آنکه حساسیت به انسولین خوب است.
عامل مقاومت در برابر انسولین چیست؟
عوامل بالقوه‌ی بسیاری می‌تواند در مقاومت نسبت به انسولین دخیل باشند. برخی معتقدند یکی از عمده عوامل آن افزایش میزان چربی خون است. مطالعات فراوانی در این زمینه حاکی از آن است که تجمع اسیدهای چرب آزاد در خون موجب می‌شود تا سلول‌هایی از قبیل سلول‌های عضلانی، به انسولین پاسخ ندهند.
این بخشی از مشکل است که ناشی از سوخت و ساز چربی‌ها و اسیدهای چرب درون سلول‌های عضلانی می‌باشد و تحت عنوان چربی‌های میان سلول عضلانی شناخته می‌شوند. عمده دلیل افزایش اسیدهای چرب، دریافت بیش از حد کالری و چربی‌های اضافی بدن است. در واقع، پرخوری، اضافه وزن و چاقی مفرط با مقاوومت در برابر انسولین ارتباط تنگاتنگی دارند.
وجود چربی مفرط در اندام‌ها و به ویژه چربی‌های شکمی که در اطراف اندام‌های حیاتی تجمع می‌کنند، بسیار مهم تلقی می‌شوند. این نوع از چربی‌ها، اسیدهای چرب فراوانی را در خون آزاد می‌کنند و موجب ترشح هورمون‌های التهابی نیز می‌شوند که مقاوت در برابر انسولین را افزایش می‌دهد.
با این وجود، افرادی که دارای وزن طبیعی یا حتی لاغر هستند نیز می‌توانند در برابر انسولین مقاوم باشند، اما مقاومت در برابر انسولین بیشتر در افرادی که از اضافه وزن رنج می‌برند، مشاهده می‌شود.
عوامل بالقوه‌ی دیگری نیز عامل مقاومت در برابر انسولین تلقی می‌شوند:
فراکتوز:
جذب بیش از حد فراکتوز(قندهای افزودنی، نه قند میوه‌ها) از جمله عواملیست که با مقاومت در برابر انسولین، هم در انسان و هم در موش‌ها، ارتباط دارد.
التهاب:
افزایش تنش‌های اکسایشی و التهاب در بدن موجب مقاومت در برابر انسولین می‌شود.
بی‌تحرکی:
فعالیت‌های جسمانی حساسیت نسبت به انسولین را افزایش می‌دهد و این حساسیت، مقاومت در برابر انسولین را از بین می‌برد.
امگا۳:
مصرف اسیدهای چرب امگا۳ در بسیاری از موارد مقاومت در برابر انسولین را کاهش می‌دهند. اسیدهای چرب امگا۳ تیری‌گلیسرید خون که اغلب در افرادی که نسبت به انسولین مقاومند بالاست، را کاهش دهد.
باکتری روده‌ایی:
مطابق شواهد اختلال در محیط باکتری‌های روده‌ایی می‌تواند موجب التهاب گردد که مقاومت در برابر انسولین را تشدید کرده و عامل مشکلات متابولیک دیگر می‌گردد.
همچنین عوامل متعدد ژنتیکی و اجتماعی، تعلق به نژاد سیاه، اسپانیول و آسیایی نیز این خطر را چندین برابر افزایش می‌دهد.
قطعیت در این لیست وجود ندارد. عوامل متعدد دیگری نیز می‌توانند موجب مقاومت یا حساسیت در برابر انسولین شوند.
چگونه بفهمیم که نسبت به انسولین مقاوم هستیم؟
پزشکان از راه‌های متعددی می‌توانند دریابند که شما نسبت به انسولین مقاومید یا خیر. به عنوان مثال، شاخص قند خون ناشتای بالا نشانه‌ی خوبی برای تشخیص مقاومت در برابر انسولین است. تست ارزیابی ثبات و توازن که برای بررسی قند خون، سطح انسولین و میزان مقاومت بدن به آن طراحی شده که کاملا هم دقیق است را انجام دهید.
البته روش‌های مستقیمی نیز برای بررسی قند خون وجود دارد، از جمله این روش‌ها می‌توان به تست قدرت تحمل گلوکز خوراکی اشاره کرد که در آن مقداری گلوکز خوراکی به فرد داده می‌شود و چند ساعت بعد قند خون وی اندازه گرفته می‌شود.
چنانچه اضافه وزن دارید یا از چاقی مفرط رنج می‌برید، به ویژه اگر چربی‌های فراوانی دور کمر شما را فراگرفته‌اند، احتمال مقاومت شما در برابر انسولین بسیار زیاد است.
یکی دیگر از علائم مقاومت در برابر انسولین، لکه‌های سیاه روی پوست است که این عارضه آکانتوز نیگریکانس خوانده می‌شود. چنانچه کلسترول مفید خون پایین باشد و تیری‌گلیسیرید خون بالا دو مورد از علائم دیگریست که با مقاومت در برابر انسولین پیوند خورده است.
مقاومت در برابر انسولین، سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲
مقاومت در برابر انسولین متضمن دو بیماری شایع یعنی سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ است. سندرم متابولیک، دسته‌ایی از عوامل خطرآفرین هستند که با بروز دیابت، بیماری‌های قلبی و برخی بیماری‌های دیگر مرتبطند.
این علائم شامل تیری‌گلیسیرید بالا در خون، کلسترول مفیدِ پایین، فشار خونِ بیش از حد معمول و چربی شکمی است. برخی مواقع این علائم سندرم مقاومت در برابر انسولین خوانده می‌شوند.
مقاومت در برابر انسولین محرک اصلی دیابت نوع ۲ است. شاخص قند خون بالا حاکی از عدم پاسخ سلول‌ها به انسولین است. به مرور، سلول‌های تولید انسولین در پانکراس نیز متوقف می‌شوند، نهایتا منجر به کمبود انسولین در بدن می‌گردد.
چنانچه گسترش مقاومت در برابر انسولین متوقف شود، ممکن است بتوان از بروز اغلب شرایط مرتبط با سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ پیشگیری نمود.
مقاومت در برابر انسولین همچنین با بیماری‌های قلبی، که بزرگترین قاتل مردم جهان است، پیوند تنگاتنگی دارد. در واقع، افرادی که بدن آنها در برابر انسولین مقاوم است یا ازسندرم متابولیک رنج می‌برند، ۹۳٪ بیش از دیگران در خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی قرار دارند.
بیماری‌های بیشمار دیگری نیز با مقاومت در برابر انسولین پیوند خورده‌اند. این بیماری‌ها شامل کبد چربِ غیر الکلی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آلزایمر و سرطان می‌شود.
روش های کاهش مقاومت در برابر انسولین (افزایش حساسیت در برابر انسولین)
نکته‌ی خوبی که در مورد مقاومت در برابر انسولین وجود دارد آن است که به آسانی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در واقع، تغییر سبک زندگی در بسیاری از مواقع می‌تواند کاملا چرخه‌ی مقاومت در برابر انسولین را معکوس نماید. در اینجا به چندین روش مستدل برای کاهش مقاومت در برابر انسولین اشاره می‌کنیم:
ورزش: ورزش تنها روش ساده برای افزایش حساسیت به انسولین است. تاثیر آن حقیقتا سریع است.
کاهش چربی شکمی: سعی کنید وزن خود را کاهش دهید، به ویژه چربی‌هایی که اطراف کبد و شکم را محاصره کرده‌اند.
ترک سیگار: مصرف دخانیات مقاومت در برابر انسولین را افزایش می‌دهد، بنابراین ترک آن موثر واقع می‌شود.
قند: جذب قندهای افزودنی را حتی‌الامکان کاهش دهید، به ویژه قندهای افزوده در نوشیدنی‌ها کمک شایانی می‌کند.
غذای سالم: از برنامه‌ایی پیروی کنید که در آن غذاهای کاملِ سالم و غیرفراوری شده گنجانده شده باشد. از جمله آجیل‌ها و ماهی‌های چرب.
مکمل‌ها: مصرف مکمل‌های موسوم به بربرین حساسیت نسبت به انسولین را افزایش و قند خون را کاهش می‌دهند. مکمل منیزیم نیز می‌تواند موثر واقع شود.
خواب: شواهد حاکی از آن است که عدم خواب کافی موجب مقاومت در برابر انسولین می‌شود، بنابراین بهبود کیفیت خواب کمک کننده است.
استرس: اگر بیش از حد استرس دارید، برای کنترل آن تلاش نمائید. اثبات شده است که مدیتیشن در کاهش استرس موثر است.
اهدای خون: تجمع آهن در خون منجر به مقاومت در برابر انسولین می‌گردد. اهدای خون به زنان یائسه و مردان کمک می‌کند تا حساسیت بدنشان به انسولین افزایش یابد.
روزه‌ی متناوب: پیروی از الگوی خاصی در خوردن و نخوردن غذا روزه متناوب خوانده می‌شود که حساسیت به انسولین را بالا می‌برد.
اکثر موارد ذکر شده در لیست منجر به نتایج مشابهی می‌شوند که عموما با حفظ سلامت، مقابله با بیماری‌ها و عمر طولانی‌تر مرتبط است. به یاد داشته باشید که تمام موارد ذکر شده در این مقاله را توصیه‌ی پزشکی تلقی نکنید. مقاومت در برابر انسولین منجر به بیماری‌های وخیم و متعددی می‌گردد و من موکدا توصیه‌ی می‌کنم که پیش از هرگونه اقدام با پزشک خود مشورت کنید. زیرا داروهای بسیاری نیز در زمینه موثر واقع می‌شوند.
رژیم کم کربوهیدرات و مقاومت در برابر انسولین
رژیم‌هایی که حاوی اندکی کربوهیدرات هستند به طرزی باورنکردنی برای مقابله با سندرم متابولیک و دیابت نوع ۲ موثرند و می‌توانند مقاومت در برابر انسولین را تا حدی کاهش دهند.
بنابراین، هنگامی که جذب کربوهیدرات کم شود، بدن شرایط مقاومت در برابر انسولین را بازکاوی می‌کند تا برای مغز از طریق خون قند بفرستد. این فرایند مقاومت روان‌شناختی در برابر انسولین است که در مقابل مقاومت آسیب‌شناختی قرار می‌گیرد و اصلا هم پدیده‌ی بدی نیست.
مقاومت در برابر انسولین شاید فقط یکی از عوامل موثر در بروز بیماری‌های مزمنی است که بشر این روزها با آن دست به گریبان است که با تمام عوارضی که در پی دارد سالانه میلیون‌ها نفر را به کام مرگ می‌برد.
خوب اینکه، تغییرات کوچک در سبک زندگی از قبیل کاهش وزن، مصرف غذاهای سالم و ورزش تا حد زیادی در بهبود آن موثرند. پیشگیری از مقاومت در برابر انسولین در زمره موثرترین راه‌ها برای عمر طولانی‌تر، زندگی سالم‌تر و شادتر است.
