ساز زدن یکی از بهترین لذت های زندگی است. فرقی نمی‌کند در کودکی شروع به یادگیری کنیم، عضو گروه موسیقی باشیم یا پس از اینکه بچه‌های‌مان از آب‌وگل درآمدند، نواختن ساز را یاد بگیریم! اگر به موسیقی و نواختن ساز علاقه دارید اما نمی‌دانید چه سازی را انتخاب کنید، این مطلب به دردتان می‌خورد. با ما همراه باشید تا شما را با سه گام برای انتخاب ساز موسیقی آشنا کنیم.
آشنایی با خانواده سازها؛ اولین گام انتخاب ساز موسیقی
۱. با پیانو یا کیبورد شروع کنید
پیانو برای تازه‌کارها ساز رایجی است زیرا این ساز کمک می‌کند موسیقی را به‌راستی درک کنیم. پیانو در انواع فرهنگ‌ها و سبک‌های موسیقی، سازی رایج است. فرقی نمی‌کند در چه سنی باشید؛ پیانو یا کیبورد انتخاب خوبی برای یادگیری موسیقی و نواختن یک ساز است.
بعد از آموختن پیانو، برخی از سازها را هم می‌توانید با کمی تمرین بنوازید، مانند اُرگ، آکاردئون، سینتی‌سایزر، هارپسی‌کورد (سازی بین پیانو و چنگ) و هارمونیوم (ساز بادی کوچکی شبیه ارگ که با انگشتان نواخته می‌شود).
۲. گیتار را امتحان کنید
شاید با خود بگویید که پیانو ساز خیلی گران‌قیمتی است، جاگیر است یا به هر علتی دسترسی به آن تقریبا برای‌تان غیرممکن باشد، در این صورت نواختن گیتار را به شما پیشنهاد می‌کنیم. یادگیری نواختن گیتار درهای بسیاری را در سبک‌های مختلف ـ از موسیقی کلاسیک گرفته تا دِث‌متال ـ به روی‌تان باز می‌کند. گیتار بیش از هر ساز دیگری در فرهنگ عامیانه اثرگذار بوده است. بیشتر آدم‌هایی که تصمیم می‌گیرند ساز بزنند، در گام نخست به گیتار فکر می‌کنند. بهتر است با گیتار آکوستیک یا الکتریک شروع کنید.
بعد از حرفه‌ای شدن در اصول کلی نواختن گیتار، می‌توانید سایر سازهای شش‌سیمه را هم بنوازید، مانند گیتارباس، ماندولین، بانجو، هارپ (چنگ) و دولسیمر (سازی شبیه به سنتور).
در سازهای سنتی ایرانی، انواع تار، سه‌تار و تنبور، عود و… در این دسته جای می‌گیرند.
۳. سازهای کلاسیک را در نظر بگیرید
نوازندگی سازهای کلاسیک در ارکسترها، کوارتت‌های زهی و دیگر رویدادهای موسیقایی، یکی از معتبرترین حرفه‌ها در دنیای موسیقی است. اگر به نوای موسیقی کلاسیک علاقه دارید، سازهای کلاسیک را امتحان کنید. شاید این سازها کمی تجملاتی به نظر برسند اما باید بدانید استفاده از آنها در انواع موسیقی و حتی موسیقی قومی رایج است. سازهای کلاسیک زهی عبارت‌اند از:
ویولن
در دنیای موسیقی، ویولن پیشتاز سازهای زهی است. ویولن دامنهٔ صوتی خوبی دارد و در دست گرفتن آن ساده است. کمتر سازی رسایی ویولن را دارد.
ویولا یا ویولن‌آلتو
کمی بزرگ‌تر از ویولن است و صدایی بم‌تر دارد. اگر دست‌های بلند و بزرگی دارید، ممکن است ویولا برای‌تان مناسب‌تر از ویولن باشد.
ویولنسل
ویولنسل خیلی بزرگ‌تر از ویولن است. باید آن را در حالت نشسته و با قرار دادن آن بین زانوهای‌تان بنوازید. ویولنسل صدایی غنی و بم، مانند صدای مردانه دارد. همچنین درحالی‌‌که می‌تواند ارتفاع صوتی ویولن را خلق کند، به‌شدت آهنگین است.
کُنترباس
در میان سازهای هم‌خانوادهٔ ویولن، کنترباس بم‌ترین صدا را دارد. در موسیقی کلاسیک، این ساز اغلب با آرشه و گاهی برای تأثیرگذاری بیشتر با زخمه نواخته می‌شود. اما در موسیقی جاز یا بلوگرس، معمولا با زخمه و گاهی با آرشه نواخته می‌شود.
در سازهای سنتی ایرانی، انواع کمانچه در این دسته جای می‌گیرند.
به‌نظر «دالیا میگِل»، استاد ویولن، خوب است بچه‌ها را به یادگیری نواختن ویولن تشویق کنیم. ویولن ساز خوبی برای بچه‌هاست زیرا به‌خوبی آنها را درگیر می‌کند. هرچند ویولن یکی از پیچیده‌ترین سازهاست، اما مربی می‌تواند نواختن آن را به کاری جذاب و سرگرم‌کننده تبدیل کند.
۴. سازهای بادی برنجی را در دست بگیرید
سازهای بادی، چه ساده باشند چه پیچیده، در واقع لوله‌هایی فلزی هستند با دریچه‌ها و دکمه‌هایی که گام موسیقی را تغییر می‌دهند. برای نواختن سازهای بادی باید در آنها بدمید. این دسته سازها در انواع کنسرت‌ها، ارکسترها، گروهای جاز و گروه‌های موسیقی نظامی به کار می‌روند. همچنین در موسیقی سول و آر. اند. بی (R&B) کلاسیک به‌عنوان ساز ترکیبی استفاده می‌شوند. برخی از سازهای بادی برنجی عبارت‌اند از: ترومپت، ترومبون، توبا، کُر یا هورن، باریتون و سوسافون.
۵. سازهای بادی چوبی را فراموش نکنید
سازهای بادی چوبی هم با دمیدن درون‌شان نواخته می‌شوند. در این سازها صدا با لرزش زبانه‌ها تولید می‌شود. البته سازهای بادی بدون زبانه، مانند فلوت هم وجود دارند. نواختن این سازها به قدرت بدنی نیاز دارد زیرا برای تولید صدا باید پیوسته در آنها بدمیم. سازهای بادی چوبی که نواهای زیبایی خلق می‌کنند، در موسیقی جاز و کلاسیک پرکاربرد هستند. برخی از سازهای بادی چوبی عبارت‌اند از: فلوت، پیکولو، فایف، ساکسیفون، کلارینت، اُبوا، هارمونیکا (سازدهنی) و باسون (فاگوت).
در سازهای سنتی ایرانی، نی در این دسته جای می‌گیرد.
۶. با سازهای کوبه‌ای ضرب‌آهنگ را درک کنید
ایجاد ضرب‌آهنگ (ریتم) وظیفهٔ سازهای کوبه‌ای است. در گروه‌های موسیقی مختلف، این کار با درام و ترکیب ابزارهای دیگر انجام می‌شود. سازهای کوبه‌ای شامل درام، ویبرافون، ماریمبا، زیلوفون، زنگوله، سنج و بانگو است.
در میان سازهای سنتی ایرانی، دایره، تنبک، دف و … در این دسته قرار می‌گیرند.
۷. ابزارهای نوی نواختن موسیقی را هم در نظر بگیرید
امروزه می‌توان با ابزارهای گوناگونی موسیقی خلق کرد. شاید در گوشهٔ خیابان نوازنده‌ای را ببینید که با چند قوطی رنگ نوایی دل‌نشین خلق می‌کند! ابزارهای نو هم در این میان جای خود را باز کرده‌اند. تبلت‌ها با انواع اپلیکیشن‌ها و ترن‌تیبل‌ها (ابزاری دایره‌ای و چرخنده که برای پخش موسیقی ضبط‌شده به کار می‌رود) از جملهٔ این ابزارهای نو هستند.
۸. گوشه‌چشمی به سازهای خاص داشته باشید
سازهای موسیقی بسیار متنوع‌تر از آن‌اند که بتوان همهٔ آنها را دسته‌بندی کرد. فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف سازهای سنتی خودشان را دارند. شاید بد نباشد گوشه‌چشمی به این سازها داشته باشید. برخی از آنها عبارت‌اند از:
- آرخو و گوچین (سازهای چینی)؛
- سی‌تار (ساز هندی)؛
- کوتو (هارپ ژاپنی)؛
- کینا (فلوت سنتی آمریکای لاتین)؛
- یوکلِلی یا اوکوله له (سازی شبیه به گیتار کوچک)؛
- پَن فلوت (سازی با چندین لولۀ چوبی کنار هم)؛
- اُکارینا (ساز بادی باستانی شبیه به فلوت)؛
- فلوتِ ریکوردر؛
- تین ویستل (نوعی فلوت ایرلندی)؛
- ملوفون (ساز بادی برنجی)؛
- هورن آلتو؛
- بوگل (ساز بادی برنجی)؛
- پیکولو ترومپت؛
- فلوگل‌هورن (ساز بادی برنجی)؛
- نی‌انبان (نوعی از آن، ساز سنتی اسکاتلند و نوعی از آن، ساز سنتی جنوب ایران است).
انتخاب ساز مناسب
۱. پیش از انتخاب، سازهای مختلف را امتحان کنید
گیتار، ترومپت، ویولن و … را امتحان و نوایی خلق کنید. بی‌تردید، راه درازی تا خلق موسیقی دارید اما همین کافی است تا حس‌وحال نواختن سازهای مختلف دست‌تان بیاید و ببینید دوست دارید سال‌های آینده را به نواختن آنها سپری کنید یا نه. برای امتحان کردن سازهای مختلف می توانید به یک آموزشگاه موسیقی یا فروشگاه ادوات موسیقی بروید و از آنها بخواهید که سازها را در اختیارتان قرار دهند تا تست کنید که چه سازی بیشتر به دلتان می‌نشیند. اگر هم این امکان را ندارید می‌توانید با جست‌وجو در گوگل، سازهای مختلف را بررسی کنید، با صدای آنها آشنا شوید و ببینید که چگونه آنها را در دست می‌گیرند، چالش‌های هرکدام از آنها چیست و… .
۲. امکان‌های موجود را در نظر بگیرید
بیشتر گروه‌های موسیقی برای سازهای مختلف به نوازنده نیاز دارند. گروه‌های گوناگون را (در فرهنگ‌سراها یا مؤسسات آموزش موسیقی، مدرسه و دانشگاه) بررسی کنید و ببینید برای چه سازی جای خالی دارند. بیشتر گروه‌ها امکان شروع کار را با سازی خاص فراهم می‌کنند؛ همچنین در ادامه به شما امکان تغییر ساز و گسترش دامنهٔ تجربه‌تان را می‌دهند.
۳. دامنهٔ انتخاب‌تان را محدود نکنید
شاید دلتان بخواهد دف بنوازید اما گروهی که عضوش هستید، به‌اندازهٔ کافی دف‌نواز دارد. سخت نگیرید و کار را با تنبک شروع کنید. بعدها می‌توانید به سراغ دف بروید.
۴. قد و هیکل‌تان را در نظر داشته باشید
برای کودکان با اندام کوچک‌شان هر سازی مناسب نیست. افتادن دندان‌های شیری بچه‌ها، همچنین داشتن ارتودنسی را در انتخاب سازهای بادی در نظر بگیرید. اندازهٔ دست‌ها و انگشت‌ها هم در انتخاب ساز مناسب مؤثر هستند.
شناسایی بهترین انتخاب
۱. ساز موردعلاقه‌تان را پیدا کنید
هنگام گوش دادن به موسیقی، چه نوایی بیشتر به دلتان می‌نشیند؟ در حال شنیدن موسیقی، آیا ضرب‌آهنگ را با انگشتان‌تان و ضربه زدن دنبال می‌کنید؟ این موارد به شناسایی آنچه به‌راستی موردعلاقه‌تان است، کمک می‌کنند.
۲. موقعیت و محدودیت‌های‌تان را در نظر بگیرید
شاید علاقهٔ شدیدی به درامز داشته باشید. اما ممکن است محل زندگی و سروصدای درامز، امکان نواختن را به شما ندهد. حواس‌تان به محدودیت‌های‌تان باشد. می‌توانید درامز دیجیتال را جایگزین کنید و صدایش را با گوشی و هدفون بشنوید. می‌توانید با انواع کم‌صداتر مانند درامز کونگا شروع کنید. شاید هم امکان نواختن در مؤسسه یا آموزشگاه را داشته باشید.
۳. انتخاب کنید
می‌توانید بررسی و ارزیابی انواع ساز را مدت‌ها ادامه دهید؛ اما یک کار دیگر هم می‌توانید انجام دهید: چشمان‌تان را ببندید و نام ۵ ساز نخستی را که به ذهن‌تان می‌رسد، روی کاغذ بنویسید. یکی از این سازها، بهترین انتخاب برای شماست. ممکن است نخستین ساز همان چیزی باشد که به‌راستی دوست دارید بنوازید یا سازی باشد که ترجیح می‌دهید موسیقی را با آن فرابگیرید.
با امتحان کردن سازها به‌نوبت، بیشتر به آنچه می‌خواهید نزدیک می‌شوید. با امتحان کردن ساز پنجم، احتمالا جواب را پیدا می‌کنید. به هر حال و به‌احتمال زیاد، از نواختن همهٔ این ۵ ساز لذت خواهید برد اما اینکه کدام‌یک برای شما بهترین است، بستگی به خودتان و شیوهٔ یادگیری‌تان دارد.
آیا شما ساز می‌زنید؟ چگونه به این نتیجه رسیدید که ساز دل‌خواه‌تان چیست؟ دوست داریم تجربه‌تان از انتخاب ساز، یادگیری و نواختن آن را با ما در میان بگذارید.
