التهاب لثه؛ دلایل، علائم، راه‌های پیشگیری و درمان آن

التهاب لثه عمدتا به‌خاطر بهداشت نامناسب دهان و دندان ایجاد می‌شود، چرا که باکتری موجود در پلاک و جرم، روی دندان‌ها باقی‌ می‌ماند و لثه را آلوده می‌کند. اما عوامل دیگری هم وجود دارند که خطر ابتلا به التهاب لثه را افزایش می‌دهند. بعضی از رایج‌ترین عوامل خطر عبارتند از:

• سیگار و تنباکوی جویدنی که جلوی بهبود بافت‌های لثه را می‌گیرند.
• دندان‌های کج، پیچیده یا روی‌هم‌افتاده که فضای بیشتری را برای انباشتگی پلاک و جرم ایجاد و تمیز کردن آنها را سخت‌تر می‌کنند.
• تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، بارداری و یائسگی که معمولا با افزایش التهاب لثه در ارتباط هستند. افزایش هورمون‌ها که باعث می‌شوند رگ‌های خونیِ لثه‌ها بیشتر در معرض حمله‌ی باکتریایی و شیمیایی قرار بگیرند. شیوع التهاب لثه در دوران بلوغ بین ۷۰ تا ۹۰ درصد رواج دارد.
• سرطان و درمان سرطان که باعث می‌شوند فرد بیشتر در معرض عفونت و افزایش خطر التهاب لثه قرار بگیرد.
• الکل که روی مکانیسم‌های دفاعی دهان و دندان تأثیر منفی می‌گذارد.
• استرس که سیستم دفاعی بدن را درمقابل حمله‌های باکتریایی از کار می‌اندازد.
• تنفس با دهان که می‌تواند برای لثه‌ها مشکل‌ساز باشد و باعث برانگیختگی و التهاب مزمن شود.
• تغذیه‌ی نامناسب، مثل رژیم‌های مملو از قند و کربوهیدرات و مصرف کمِ آب که تشکیل پلاک را افزایش می‌دهد. کمبود مواد مغذی مهمی مانند ویتامین C نیز روند بهبود را مختل می‌کند.
• دیابت نیز گردش خون و توانایی بهبود لثه‌ها را تضعیف می‌کند.
• داروهایی مانند داروهای ضدانعقاد که التهاب لثه را افزایش می‌دهند.
• مراقبت ناکافی یا عدم مراقبت از دندان‌ها.
• تولید بزاق اندک.

آیا التهاب لثه باعث بدبویی دهان می‌شود؟

بدبویی دهان یا هالیتوز (halitosis) بیش از هر چیز، با بیماری‌های دهانی مانند التهاب لثه در ارتباط است. هنگامی که باکتری‌های دهانی جرم را تجزیه می‌کنند، موادی شیمیایی آزاد می‌شوند که بوی بدی دارند. بوی بد می‌تواند ناشی از وجود پلاک‌های روی زبان باشد. وقتی این پلاک‌ها با استفاده از مسواک، نخ‌دندان یا ابزارهای حرفه‌ای دندان‌پزشکی از دندان و زبان پاک شوند، بوی بد هم از بین می‌رود. این آسان‌ترین راه برای از بین بردن بوی بد است، البته ممکن است مدتی طول بکشد. برای رفع این مورد، باید در رعایت بهداشت دهان و دندان پشتکار داشت.

سایر دلایل بدبویی دهان شامل رویش ناقص دندان عقل، خشکی دهان، تنفس از راه دهان، آبریزش از پشت بینی، عفونت در ریه یا گلو، سنگ لوزه، سیگار کشیدن، مشکلات گوارشی و وجود بیماری‌های سیستماتیک مانند دیابت می‌شوند.

نشانه‌ها و علائم التهاب لثه چه هستند؟

فردی که دچار التهاب لثه است معمولا یک یا چند مورد از نشانه‌های زیر را داراست:

• لثه‌های قرمز روشن و متورم، که موقع استفاده از مسواک یا نخ‌دندان به‌راحتی خونریزی می‌کنند؛
• مزه یا بوی بدن دهان؛
• لکه‌های سفید یا پلاک روی لثه‌ها؛
• لثه‌هایی که انگار در حال جدا شدن از دندان‌ها هستند؛
• چرک بین لثه‌ها یا دندان‌ها؛
• تغییر در مدل قرارگیری دندان‌ها در دهان یا فاصله افتادن بین آنها؛
• تغییر در مدل قرارگیری دندان‌های مصنوعی.

همین‌طور که التهاب لثه پیشرفت می‌کند (التهاب لثه‌ مزمن)، ممکن است شاهد عوارض مختلفی باشید. ممکن است لثه‌های فرد مبتلا تحلیل بروند یا بخش‌هایی از ریشه‌ی دندان به‌واسطه‌ی التهاب لثه نمایان شود. ممکن است که پاکت‌های عمیقی در اطراف دندان‌ها ایجاد شوند و باقی‌مانده‌ی غذا و پلاک در آنها جمع شوند. اگر التهاب لثه منجر به بیماری پیرادندانی شود، ممکن است فرد بافت لثه یا استخوان اطراف دندان‌ها را از دست بدهد و درنتیجه دندان‌ها سست شوند و بیفتند. این تغییرات ممکن است خیلی آهسته یا بسیار سریع رخ دهند و بر تعداد کم یا همه‌ی دندان‌ها اثر بگذارند. اگر بهداشت دهان و دندان رعایت نشود یا فرد دچار نقص ایمنی شود، ممکن است که این وضعیت منجر به التهاب لثه زخمی نکروزی حاد (ANUG) شود. این وضعیت دردناکی است که طی آن لثه‌ی آلوده، متورم و زخمی می‌شود و بافت مرده از بین می‌رود.

ممکن است بعضی‌ها التهاب لثه داشته باشند، اما متوجه هیچ نشانه‌ای نشوند، بنابراین معاینات منظم توسط دندان‌پزشک در تعیین سطح دقیق بیماری ضروری است. دندان‌پزشک بهترین فردی است که می‌توان به او مراجعه نمود. او می‌تواند همه‌ی حقایق و اطلاعات لازم را برای تشخیص بیماری در اختیارتان قرار بدهد و به درمان و از بین بردنِ التهاب لثه کمک کند.

چگونه التهاب لثه را تشخیص می‌دهند؟

روش‌ها و نشانه‌های زیر در تشخیص التهاب لثه بسیار مفیدند:

• اندازه‌گیری لثه‌ها: دندان‌پزشک یا متخصص بهداشت، سالی یک‌ بار از ﭘﺮوب ﭘﺮﯾﻮدﻧﺘﺎل (periodontal probe) برای اندازه‌گیری عمق پاکت‌های (شیارها) اطراف دندان‌ها استفاده می‌کند. لثه‌های سالم پاکت‌هایی با عمق ۱ تا ۳ میلی‌متر دارند، بیشتر از این مقدار، هرچه پاکت‌ها عمیق‌تر باشند، بیماری هم شدیدتر است.
• استفاده از اشعه‌ی ایکس: تصویربرداری از دندان با استفاده از اشعه‌ی ایکس سطح استخوان زیرین دندان را نشان می‌دهد و مشخص می‌کند که آیا استخوان بر اثر التهاب لثه از بین رفته است یا نه.
• بررسی دندان‌های حساس: دندان‌هایی که در اطراف خط لثه حساس شده‌اند، ممکن است نشان‌دهنده‌ی تحلیل رفتن لثه باشند.
• بررسی لثه‌ها: دندان‌پزشک لثه‌های قرمز، متورم یا دچار خونریزی را بررسی می‌کند.

درمان التهاب لثه چیست؟

درمان التهاب لثه عبارت است از شناسایی و حذف عواملی که فرد را مستعد ابتلا به این بیماری می‌کنند. بیشتر عوامل می‌توانند با انجام کارهای مربوط به بهداشت دهان و دندان به‌صورت مرتب و کامل و همین‌طور پاک‌سازی حرفه‌ای دندان‌ها از بین بروند. اگر عوامل خطر مشخصی همچون سیگار یا دیابت کنترل‌نشده موجب التهاب لثه شده‌اند، باید کنترل شوند و از بین بروند تا التهاب لثه نیز برطرف شود. پس از آنکه دندان‌پزشک یا متخصص بهداشت، جرم دندان را پاک کرد، بیمار می‌تواند با مسواک و نخ‌دندان بعد از هر وعده‌ی غذایی و همین‌طور استفاده‌ی روزانه از دهان‌شویه، التهاب لثه را مداوا کند. بیمار می‌تواند تحت نظارت دندان‌پزشک از کاربامیدپراکساید ۱۰ درصدی (carbamide peroxide) به همرا قالب‌های مخصوص دندان که تأثیر مثبتی بر کنترل پلاک و بهداشت لثه‌ها دارد، استفاده کند. این ماده برای بیمارانی که روش‌های بهداشتی مرسوم همچون مسواک‌ زدن و کشیدن نخ‌دندان در آنها پاسخگو نیستند، بسیار مفید است.

وقتی التهاب لثه منجر به بیماری پیرادندانی می‌شود و پاکت‌های عمیقی به وجود می‌آیند که تمیزکردن‌شان مشکل است، بیمار برای تمیزکردن دندان‌هایی که با پاکت‌های عمیق احاطه شده‌اند، به جرم‌گیری عمیق نیاز دارد. چه‌بسا برای دسترسی به همه‌ی سطوح دندانی به منظور تمیزکردن کامل، نیاز به عمل جراحی هم باشد. این عمل جراحی را جراحی فلپ (flap surgery) می‌نامند. برای اینکه بیمار بتواند به‌راحتی با مسواک و نخ‌دندان، نواحی اطراف دندان‌هایش را تمیز کند، می‌توان جراحی فلپ را با جراحی کاهش پاکت ترکیب کرد. این عمل با بی‌حس کردن لثه‌ها و بالابردن آنها و گاهی اوقات هم تغییرشکل استخوان انجام می‌شود. سپس لثه‌ها دوباره دور دندان شکل می‌گیرند و دیگر آن پاکت‌های عمیق پیش از جراحی، وجود نخواهند داشت.

از پیوند بافت نرم نیز برای پوشاندن سطوح ریشه‌ای که به‌خاطر تحلیل‌ رفتن لثه‌ها نمایان شده‌اند، استفاده می‌شود. این کار می‌تواند حساسیت دندان‌ها را کاهش دهد و از سطوح ریشه‌ای نرم‌تر که تمیزکردن‌شان دشوارتر است محافظت کند.

لیزردرمانی هم راه دیگری برای کمک به افزایش سلامت لثه است. پاکت لثه با لیزر بافت نرم نیز درمان می‌شود. در این روش باکتری‌های مضر موجود در پاکت‌های پیرادندانی از بین می‌روند، بافت ناسالم برداشته می‌شود و به این ترتیب به بهبود لثه کمک می‌کند.

کدام متخصص‌ها بیماری‌های لثه را درمان می‌کنند؟

پریودنتیست‌ها (Periodontists) یا متخصصین بیماری‌های لثه، دندان‌پزشکانی هستند که بعد از گذراندن دوره‌ی دندان‌پزشکی، به‌طور کامل روی معاینه، تشخیص و درمان بیماری‌های لثه و استخوان‌های اطراف دندان تمرکز می‌کنند و دوره‌ی کاملی را در این حیطه می‌گذرانند. در موارد پیشرفته‌ی التهاب لثه یا بیماری پیرادندانی، دندان‌پزشک عمومی پلاک سطحی را تمیز می‌کند و بعد از آن بیمار را برای معاینه، به پریودنتیست معرفی می‌کند. پریودنتیست‌ها، روش‌های گوناگون مبتنی بر جراحی یا بدون جراحی را برای کمک به تثبیت وضعیت لثه‌ها توصیه می‌کنند. آنها در امور دیگر مربوط به لثه و استخوان، ازجمله پیوندهای لثه و استخوان، جراحی عملکردی یا زیبایی لثه یا ژنژیوکتومی (gingivectomy)، جراحی ترمیم پلاستیک لثه (gingivoplasty)، ایمپلنت و بالابردن تاج هم مهارت دارند.

برای درمان بیماری لثه از چه داروهایی استفاده می‌شود؟

درمان با آنتی‌بیوتیک می‌تواند در ترکیب با روش‌های مختلف به درمان لثه‌ها، بیماری پیرادندانی و به‌ویژه التهاب لثه زخمی نکروزی حاد کمک کند. کلرهگزیدین (Chlorhexidine) نوعی دهان‌شویه‌ی آنتی‌بیوتیکی است. می‌توان تحت نظر دندان‌پزشک و برای کاهش باکتری‌هایی که باعث التهاب لثه می‌شوند، از این دهان‌شویه استفاده نمود. پلت‌ها یا ژل‌هایی مانند پریوچیپ (PerioChip) که دربر دارنده‌ی آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر کلرهگزیدین یا داکسی‌سایکلین هستند، می‌توانند پس از جرم‌گیری عمیق، در پاکت‌های عمیق لثه گذاشته شوند تا باکتری‌های سرسخت را از بین ببرند و اندازه‌ی پاکت‌های پیرادندانی را کاهش دهند. این روش‌های آنتی‌بیوتیک‌درمانی بسیار مؤثر هستند، چرا که آنتی‌بیوتیک به‌تدریج و در دوره‌ای هفت روزه آزاد می‌شود. داروهای دیگری همچون لیدوکائین و داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) هم برای کنترل درد در التهاب لثه‌ مزمن و التهاب لثه زخمی نکروزی حاد استفاده می‌شوند.

آیا درمان‌های خانگی یا داروهای طبیعی هم برای التهاب لثه مفید هستند؟

شواهدی مبنی‌بر تأثیر داروهای طبیعی و بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک، برای درمان التهاب لثه وجود دارند:

• چای سبز آنتی‌اکسیدان‌هایی دارد که التهاب را در بدن کاهش می‌دهند.
• وقتی از هیدروژن پراکسید به‌عنوان دهان‌شویه یا به‌صورت ژل در قالب مخصوص دندان استفاده کنید، باکتری‌ها را از بین می‌برد، اما نباید آن را قورت دهید.
• غرغره‌ کردن آب‌ نمک ولرم هم التهاب را کاهش می‌دهد و باکتری‌ها را از بین می‌برد، اما استفاده‌ی روزانه و مداوم از این محلول به دندان‌ها آسیب می‌زند.
• از جوش‌شیرین و آب هم می‌توان برای مسواک زدن دندان‌ها استفاده کرد. این محلول اسیدهایی را که ممکن است باعث التهاب لثه شوند، خنثی می‌کند.
• روغن‌کشی (Oil pulling) هم از روش‌های سنتی و پرطرفدار در دنیاست؛ در این روش از روغن به‌عنوان دهان‌شویه استفاده ‌می‌شود. البته شواهد چندانی از تأثیر روغن کنجد یا روغن نارگیل بر کاهش باکتری‌های مسبب التهاب لثه وجود ندارد. اما در مواردی، افراد پس از استفاده از روغن متوجه بهبود التهاب شده‌اند.

آیا بیماری‌های لثه کاملا بهبود می‌یابند؟

اگر علت بیماری به‌درستی تشخیص داده شود و بیمار نیز در بهبود بهداشت دهان و دندان خود ثابت‌قدم باشد و درمان‌های ضروری را دنبال نماید، مسلما بیماری‌های لثه درمان‌شدنی هستند. پیش‌بینی بیماری زمانی مناسب است که روند درمان از همان نخستین مراحل التهاب لثه پیگیری شود. در این مرحله، فرد مبتلا معمولا فقط نیاز به پاکسازی حرفه‌ای دندان و استفاده‌ی تمام‌وکمال از مسواک و نخ‌دندان دارد. اگر شرایط بیماری از حاد به مزمن، و از التهاب لثه به پیوره یا التهاب لثه زخمی نکروزی حاد تغییر یابد، پیش‌بینی بیماری سخت‌تر خواهد شد. بنابراین تشخیص و درمان التهاب لثه در همان مراحل اولیه، اهمیت فراوانی دارد.

آیا التهاب لثه با دیگر بیماری‌ها هم ارتباط دارد؟

تلاش‌های بسیاری برای درک ارتباط بین التهاب لثه و دیگر مشکلات جسمی همچون بیماری قلبی، سکته و آلزایمر صورت گرفته است. مقایسه‌ی باکتری‌‌های مسبب پلاک دندانبا باکتری‌‌هایی که در بروز بیماری قلبی نقش دارند، نشان‌دهنده‌ای رابطه‌ای بین این دو بیماری است، بااین‌حال محققان قادر به کشف رابطه‌ی علت و معلولی بین این دو نبوده‌اند. اثبات یا رد این نوع از روابط دشوار است، بنابراین می‌توان اینگونه متصور شد که در پیش گرفتن زندگی عاری از التهاب لثه، منجر به زندگی سالم‌تری خواهد شد.

اگرچه اثبات این موضوع که التهاب لثه مستقیما منجر به بروز چه بیماری‌هایی می‌شود دشوار است، اما مشخص شده است که بعضی از مشکلات سلامتی می‌توانند باعث التهاب لثه شوند. در صورت مشاهده‌ی هرگونه تغییر ناگهانی در شرایط سلامتی، باید سریعا از دندان‌پزشک خود بخواهید تا آثار آن را بر سلامت دهان و دندان بررسی نماید. اگر سلامت عمومی بدن کاهش یابد یا دچار تغییر شود، ممکن است که لثه‌های سالم به‌سرعت آسیب ببینند.

با التهاب لثه در کودکان چه باید کرد؟

کودک باید از ۱۲ ماهگی شروع به مسواک زدن دندان‌ها کند و این کار را با خمیردندانی به‌ مقدار یک نخود انجام دهد. به‌محض اینکه فاصله‌ی بین دندان‌ها شروع به کم‌ شدن کرد، باید استفاده از نخ‌دندان را هم آغاز کند. در روزهای نخست، پدر و مادر باید برنامه‌ی مشخصی برای مسواک زدن دندان‌ها تعیین کنند تا کودک بتواند به آن عادت کند. وقتی کودک به‌تنهایی از پس این کار برآمد، باید مسواک و نخ‌دندان را به خود او واگذار کرد. پدر و مادر صرفا باید او را کنترل کنند تا مطمئن شوند که به‌درستی و مرتب مسواک می‌زند. کودک باید از ۲ سالگی مرتبا توسط دندان‌پزشک معاینه شود. پیروی از این دستوالعمل از بیماری‌های لثه در بیشتر کودکان به‌طور مؤثری پیشگیری می‌کند.

در دوران بلوغ، به‌خاطر تغییرات هورمونی، احتمال ابتلا به التهاب لثه افزایش می‌یابد. نوجوانان باید کنترل شوند تا بهداشت دهان و دندان را رعایت نمایند. آنها باید به‌طور مرتب به دندان‌پزشک مراجعه کنند تا با پاک‌سازی‌های حرفه‌ای دندان، التهاب لثه را درمان کند.

با التهاب لثه در دوران بارداری چه باید کرد؟

بسیاری از خانم‌های باردار، فکر می‌کنند که برای حفظ سلامت کودک‌شان، باید از دندان‌پزشکی دوری کنند! اما خانم‌های باردار تا زمانی که حس قدرت و راحتی دارند، نباید از تمیز کردن حرفه‌ای دندان‌هایشان غافل شوند. خانم‌ها طی دوران بارداری، در خطر ابتلا به التهاب لثه‌ی بارداری هستند. به‌خاطر افزایش هورمون در دوران بارداری، بافت‌های لثه بیشتر در معرض خطر حمله‌ی باکتری‌ها و دیگر پاتوژن‌ها قرار می‌گیرند. اغلب خانم‌های باردار، حتی در صورت رعایت بهداشت دهان و دندان‌، باز هم متوجه افزایش تورم لثه‌ها و خونریزی آنها می‌شوند. شاید تمیز کردن حرفه‌ای دندان‌ها در دوران بارداری، برای کمک به مبارزه با این افزایش خطر ضروری باشد.

آیا پیشگیری از التهاب لثه امکان‌پذیر است؟

پیشگیری از التهاب لثه و بیماری پیرادندانی در بیشتر موارد بسیار آسان است. می‌توان از طریق کنترل مناسب پلاک، از التهاب لثه جلوگیری کرد. این کنترل شامل مسواک‌ زدن برای از بین‌ بردن پلاک در سطوح خارجیِ دندان‌ها و کشیدن نخ‌دندان‌ برای حذف باقی‌مانده‌ی غذا و پلاک از بین دندان‌ها می‌شود. مسواک‌های برقی، حذف پلاک از نقاط دور از دسترس‌ دهان را آسان‌تر می‌کنند. استفاده از دهان‌شویه پس از مسواک زدن و کشیدن نخ‌دندان هم می‌تواند مفید باشد، زیرا میزان باکتری‌هایی را که موجب التهاب لثه می‌شوند کاهش می‌دهد.

علاوه‌بر این روش‌های ابتدایی رعایت بهداشت دهان و دندان، راه‌های دیگری هم هستند که می‌توان برای حذف عوامل افزایش‌دهنده‌ی التهاب لثه از آنها استفاده کرد:

• استراحت و استرس: سیستم ایمنی در کنترل بیماری بسیار مهم است. استراحت کافی و کاهش استرس در مبارزه با بیماری‌های لثه به بدن کمک می‌کنند.
• ترک سیگار: سیگاری‌ها بیش از دیگران در معرض ابتلا به التهاب لثه و بیماری پیرادندانی هستند، بنابراین دوری از دخانیات باید اولین کاری باشد که برای رسیدن به لثه‌های سالم می‌توان انجام داد.
• ارتودنسی و براکت: پاک‌ کردن پلاک‌ها از دندان‌های صاف و مرتب، بسیار آسان‌تر از دندان‌های روی‌هم‌رفته و کج‌ است. براکت ارتودنسی برای داشتن لثه‌های سالم‌تر بسیار مفید است.
• رژیم: محدود نمودن مقدار مصرف قندها و کربوهیدرات‌هایی که باعث ایجاد پلاک می‌شوند، به کم‌ کردن پلاک‌ها کمک می‌کند. داشتن رژیم متعادل، به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا سالم بماند و آماده‌ی مبارزه با عفونت باشد.

بهترین خمیردندان برای پیشگیری از التهاب لثه کدام است؟

هدف از مسواک‌ زدن، حذف پلاک‌هایی است که باکتری‌ها را در خود جای داده‌اند و باعث التهاب لثه و پوسیدگی دندان می‌شوند. هر خمیردندانی که مرتب و همیشه استفاده شود، به تحقق این هدف کمک می‌کند. موادی در خمیردندان‌ها وجود دارند که به حذف مؤثرتر پلاک‌ها کمک می‌کنند و کاری می‌کنند که پس از مسواک‌ زدن، پلاک از دندان جدا شوند. مواد ساینده‌ی موجود در خمیردندان، همچون سیلیکات و کربنات کلسیم، به از بین‌ بردن پلاک‌های چسبنده کمک می‌کنند. سدیم لورت سولفات یکی از مواد پاک‌کننده‌ی خمیردندان است که باعث ایجاد کف می‌شود. مقدار سدیم لورت سولفات در خمیردندان‌ها متفاوت است. مقدار فراوان سدیم لورت سولفات می‌تواند برای افرادی که دهان خشک یا جریان بزاق کمی دارند، مشکل ایجاد کند. بعضی از خمیردندان‌ها شامل عوامل کنترل پلاکی همچون پیروفسفات و سیترات روی هستند که پس از مسواک زدن از چسبیدن پلاک به دندان جلوگیری می‌کنند. استفاده از خمیردندانی که حاوی هرگونه ترکیبی از این مواد باشد، اثربخشیِ بهداشت دهان و دندان را افزایش خواهد داد.

علاوه‌بر این، شست‌وشوی دهان و دندان با دهان‌شویه‌های حاوی روغن‌های ضروری بعد از مسواک زدن (به‌صورت دوبار در روز و هربار به‌مدت ۳۰ ثانیه)، بیش‌ازپیش مانع تشکیل پلاک می‌شود.

آیا التهاب لثه مسری است؟

گرچه بیشتر عواملی که منجر به التهاب لثه و بیماری پیرادندانی می‌شوند وابسته به فرد هستند، اما شواهد علمی محدودی هم وجود دارند که ثابت می‌کنند باکتری‌های مسبب التهاب لثه و بیماری پیرادندانی، می‌توانند از والدین به فرزندان و همین‌طور بین همسران منتقل شوند.