تنفس عادی برای ادامه حیات هر انسانی چه در هنگام بیداری چه در هنگام خواب ضروری است. گاهی اوقات به دلیل ابتلا به بیماری‌ها یا عارضه‌های مختلف دستگاه تنفسی دچار مشکل شده و نمی‌تواند کار خود را به خوبی انجام دهد. یکی از این مشکلات، افسردگی تنفسی یا هیپوونتیلاسیون است که به سندرم هیپوونتیلاسیون نیز مشهور است. در این یادداشت درباره این سندروم، علائم، شیوه تشخیص و راه‌های درمان آن بحث می‌کنیم.
افسردگی تنفسی چیست؟
افسردگی تنفسی یا هیپوونتیلاسیون، به شرایطی گفته می‌شود که ریه‌ها به خوبی عمل تبادل اکسیژن با کربن دی‌اکسید را انجام نمی‌دهند. در این حالت غلظت کربن دی‌اکسید در خون بیشتر و بیشتر می‌شود.
در شرایط تنفس عادی، خون اکسیژن کافی را از ریه‌ها دریافت و کربن دی‌اکسید را خارج می‌کند. اما هنگام ابتلا به افسردگی تنفسی، بدن فرد نمی‌تواند به طور کامل کربن دی‌اکسید موجود در بدن را خارج کند؛ در نتیجه میزان اکسیژن خون کاهش و کربن دی‌اکسید افزایش پیدا می‌کند. این وضعیت با علائم مختلفی از جمله تنگی نفس همراه می‌شود.
علائم افسردگی تنفسی کدام است؟
علائم این مشکل بسته به شدت ابتلا متفاوت است. در ابتدا این علائم خفیف هستند. مهم‌ترین علائم خفیف عبارتند از:
- بی‌حالی و خستگی؛
- خواب آلودگی در طول روز؛
- تنفس سطحی و کند؛
- افسردگی؛
- تنگی نفس.
اگر این علائم جدی گرفته نشوند، شدت عارضه افزایش یافته و علائم شدید‌تری بروز می‌کنند؛ مانند:
- گیجی؛
- موقعیت‌ناآگاهی (فقدان آگاهی نسبت به زمان، مکان و اشخاص)؛
- اختلال دید و سردرد؛
- تنفس سخت حتی هنگام استراحت؛
- کبودی لب‌ها و انگشتان دست و پا؛
- افزایش خواب‌آلودگی و خستگی در طول روز؛
- دشواری هوشیار ماندن و خواب طولانی‌مدت شبانه؛
- تشنج؛
- توقف طولانی بین هر بار تنفس (آپنه)؛
- تهوع؛
- صدای غیرطبیعی تنفس؛
- کاهش سطح آگاهی و شناخت.
علل ابتلا به افسردگی تنفسی
ابتلا به این بیماری دلایل متفاوتی دارد. برخی از بیماری‌ها و عارضه‌های خاص می‌توانند منجر به مشکلات تنفسی و در نتیجه هیپوونتیلاسیون شوند که در این بخش آنها را معرفی می‌کنیم:
۱. اختلالات عصبی-عضلانی
افرادی که به اختلال عملکرد عصبی-عضلانی مبتلا هستند ممکن است دچار عوارضی مانند تنفس سریع یا سطحی شوند چراکه اندام ریه آنها دچار ضعف عضلانی یا عصبی است. مشکلات تنفسی این گروه به‌خصوص در خواب و هنگام خواب عمیق خودش را نشان می‌دهد.
۲. ناهنجاری در قفسه سینه
ناهنجاری‌های قفسه سینه مانند کیفوسکولیز و فیبروتوراکس می‌تواند روی تنفس عادی تأثیر منفی بگذارد و آن را دچار مشکل کند. در این ناهنجاری‌ها قفسه سینه، شکل طبیعی ندارد، درنتیجه فضای کافی برای انقباض و انبساط ریه نیز وجود نخواهد داشت.
۳. چاقی
چاقی بیش‌ازحد در برخی افراد می‌تواند منجر به افسردگی تنفسی شود که به آن سندروم افسردگی تنفسی چاقی گفته می‌شود. تجمع چربی در اطراف شکم، گردن و قفسه سینه کار را برای نفس کشیدن دشوار می‌کند و باعث تجمع دی‌اکسید کربن در خون می‌گردد.
۴. آسیب‌های مغزی
برخی از آسیب‌های وارده به مغز می‌تواند منجر به اختلال در تنفس شود. از کار افتادن بخشی از سلول‌های مغز باعث ایجاد اختلال در توانایی مغز برای کنترل تنفس می‌گردد.
۵. آپنه یا قطع تنفس در خواب
افرادی که دچار آپنه خواب مسدودکننده هستند، هنگام خواب با قطع فرآیند تنفس رو‌به رو می‌شوند، زیرا راه تنفسی آنها مسدود می‌گردد. آنهایی که به آپنه مرکزی دچارند هرچند مجاری تنفسی آنها باز می‌مانند اما فرآیند تنفس به دلیل وجود ناهنجاری در قفسه سینه یا خشکی ریه‌ها متوقف می‌شود.
مغز ما در طول روز کنترل بیشتری بر تنفس دارد، ازاین‌رو اولین علائم افسردگی تنفسی در هنگام خواب خصوصا مرحله خواب عمیق، بیشتر خودش را نمایان می‌کند. این مساله ضمن پایین آوردن کیفیت خواب، منجر به بروز مشکلات ثانویه در طول روز نیز می‌گردد.
۶. بیماری‌های مزمن ریوی
اغلب بیماری‌های ریوی مزمن می‌توانند باعث بروز افسردگی تنفسی گردد.
۷. بیماری‌های عصبی
یکی از عوارض برخی از بیماری‌های عصبی مانند ترومای عصبی، آسیب‌های مغزی، رشد ناهنجار بافت‌های بدن و صدمات مغزی عروقی، افسردگی تنفسی است. به مشکلات تنفسی ناشی از این موارد، هیپوونتیلاسیون حفره‌ای مرکزی گفته می‌شود چراکه روی سیستم عصبی-تنفسی تأثیر می‌گذارد.
۸. افزایش میزان آمونیاک بدن
مشکلات ژنتیکی در کنار برخی بیماری‌ها مانند سیروز کبدی منجر به افزایش میزان آمونیاک خون می‌شود. این آمونیاک افزایش‌یافته روی دستگاه تنفس بدن تاثیر منفی دارد و باعث افسردگی تنفسی می‌گردد.
۹. مصرف دارو و مواد مخدر
مصرف زیاد برخی از داروها تاثیری منفی روی عملکرد دستگاه تنفسی دارد و می‌تواند ریسک ابتلا به افسردگی تنفسی را زیاد کند. همچنین بروز افسردگی تنفسی جزیی از عوارض برخی داروهاست.
این داروها و نیز برخی مواد مخدر، روی سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند و باعث اخلال در تنفس می‌شوند. این داروها و مواد عبارتند از:
- آرام‌بخش‌ها؛
- مواد مخدر؛
- مواد افیونی؛
- الکل؛
- باربیتورات‌ها؛
- بنزودیازپین‌ها.
آیا می‌توان از ابتلا به افسردگی تنفسی پیشگیری کرد؟
گرچه نمی‌توان جلوی بروز همه عوامل موثر در این عارضه را گرفت اما می‌توان از برخی دلایل پیشگیری کرد. برای مثال، نظارت بر مصرف داروی کودکان یا کسانی که داروهای آرام‌بخش مصرف می‌کنند، پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر.
تشخیص افسردگی تنفسی
برای تشخیص زودهنگام این عارضه باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرد. پزشک برای شناسایی این سندروم، پس از دریافت شرح حال، درباره داروهایی که مصرف می‌کنید سوال می‌‌پرسد. سپس برای شناسایی دقیق‌تر عوامل این عارضه تست‌هایی را برای شما تدارک می‌بیند که به قرار زیر است:
- عکسبرداری از قفسه سینه؛
- تست عملکرد ریه‌ها؛
- آزمایش ادرار برای تشخیص وجود ماده‌ای در خون که عامل مشکلات تنفسی باشد؛
- تست الکل و مواد مخدر؛
- تست گازهای موجود در خون (برای مشخص شدن میزان دقیق اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید)؛
- آزمایش هموگلوبین خون (برای مشخص شدن کافی بودن یا نبودن تعداد گلبول قرمز در خون)؛
- سنجش اکسیژن خون با دستگاه اکسیژن‌سنج پالسی؛
- سی‌تی اسکن و ام‌آر‌ای برای بررسی احتمال تومور یا سکته مغزی؛
- بررسی وضعیت خواب برای شناسایی مشکلات مربوط به آن؛
- تست تیروئید (جهت شناسایی مشکلات احتمالی تیروئید که یکی از عوامل اصلی چاقی و در نتیجه مشکلات تنفسی است)؛
- الکتروکاردیوگرافی یا همان نوار قلب برای شناسایی مشکلات احتمالی قلبی؛
- موج‌نگاری مغز یا همان نوار مغز برای شناسایی مشکلات احتمالی مغزی مانند ضربه مغزی، تومور مغزی، صرع؛
- تست میزان آمونیاک موجود در خون.
درمان افسردگی تنفسی
درمان افسردگی تنفسی بسته به علت آن فرق می‌کند. بااین‌حال همه روش‌های درمانی روی دو چیز تمرکز دارند؛ یکی درمان ریشه مشکل و دیگری بهبود تنفس.
درمان‌های متداول افسردگی تنفسی شامل موارد زیر است:
- اکسیژن‌درمانی که شامل دریافت اکسیژن برای افزایش غلظت آن در خون است؛
- استفاده از دستگاه ایجادکننده فشار مثبت روی مجاری تنفسی برای بازنگه‌داشتن آنها حین خواب؛
- جراحی ناهنجاری‌های قفسه سینه؛
- کاهش وزن با کمک جراحی و دارو؛
- داروهای استنشاقی برای بازکردن مجاری تنفسی و درمان بیماری‌های ریوی؛
- استفاده از دستگاه ونتیلاتور؛
- درمان با کمک تزریق مایعات یا نوشیدن آنها؛
- قطع مصرف داروهایی که باعث افسردگی تنفسی می‌شوند؛
- اگر مصرف زیاد آرام‌بخش‌ها یا مواد مخدر منجر به افسردگی تنفس شود، باید به سرعت داروهای مناسب برای خنثی‌سازی اثر مواد گفته‌شده استفاده گردد.
تفاوت هایپوونتیلاسون با هیپوونتلاسیون چیست
در پایان خوب است به تفاوت بین این دو نیز توجه کنید. هیپوونتیلاسیون همان افسردگی تنفسی است، حالتی که در آن بدن فرد نمی‌تواند کربن دی‌اکسید موجود در بدن را به خوبی خارج کند. درحالی‌‌که هایپوونتیلاسیون هنگامی رخ می‌دهد که فرد به سرعت تنفس می‌کند، آنقدر سریع که هوای بازدم به سرعت از بدن خارج شده و سطح دی‌اکسیدکربن خون کاهش می‌یابد.
نکته اینجاست که گاهی تنفس سخت و نفس‌نفس‌زدن فرد باعث می‌شود تا فکر کنیم که او دچار هایپوونتیلاسیون شده اما در واقعیت نفس‌نفس‌زدن‌های سطحی او منجر به هیپوونتیلاسیون می‌گردد.
نکته پایانی
با تشخیص و درمان موقع افسردگی تنفسی، می‌توان از بروز علائم شدید پیشگیری کرد. درمان افسردگی تنفسی از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه بی‌توجهی نسبت به آن، می‌تواند مشکلات جدی برای فرد ایجاد کند و حتی باعث مرگ او شود.
آیا شما هم به افسردگی تنفسی مبتلا هستید؟ کدام یک از علائم گفته‌شده را دارید؟ تجربیاتتان در مورد این بیماری را با ما و کاربران عزیز در میان بگذارید.
