گروهی از زیست‌شناسان در مطالعه‌ی جدیدی پی بردند که از بین بردن سلول‌های فرسوده در موش‌های آزمایشگاهی میانسال باعث می‌شود عمر آنها درازتر شود و زندگی سالم‌تری داشته باشند.
براساس گزارشی که محققان موسسه‌ی خدماتی پژوهشی «مایو کلینیک» در ژورنال «نیچر» (Nature) منتشر کرده‌اند، از بین بردن آن سلول‌های فرسوده که به اصطلاح به آنها «سالخورده» (Senescent) گفته می‌شود، طول عمر موش‌ها را به طور متوسط بین ۲۴ تا ۲۷ درصد افزایش می‌دهد. با افزایش سن جانوران، سلول‌هایی که دیگر نمی‌توانند تقسیم شوند، در بدن آنها تجمع می‌کنند. به دنبال آن، مولکول‌هایی تشکیل می‌شود که به بافت‌های اطراف‌شان آسیب می‌زنند. سلول‌های سالخورده از عوامل بیماری‌های سنین پیری مثل نارسایی کلیه و دیابت نوع دو هستند.
پس از اینکه DNA سلول‌های سالخورده آسیب می‌بیند یا به آنها استرس وارد می‌شود، این سلول‌ها شروع به پیر شدن می‌کنند. البته همچنان زنده می‌مانند، اما دیگر تقسیم نمی‌شوند. محققان فکر می‌کنند که توقف تقسیم سلول‌ها، مزایایی دارد، به عنوان مثال از تشکیل تومورها جلوگیری می‌کند؛ همچنین سلول‌های ساکن و راکد، موادی شیمیایی ترشح می‌کنند که به درمان زخم‌ها کمک می‌کند. اما سلول‌های سالخورده آسیب‌هایی هم وارد می‌کنند. اگر سلول بنیادی دیگر تقسیم نشود، ممکن است اعضای بدن تحلیل بروند، چرا که آنها نمی‌توانند سلول‌های مرده را جایگزین کنند. علاوه بر این، مواد شیمیایی که توسط سلول‌های پیر ترشح می‌شود، می‌توانند برای بافت‌های اطراف مضر باشند و در کمال تعجب محققان، احتمال رشد تومور را افزایش دهند.
هر چه سن ما بالاتر می‌رود، سلول‌های سالخورده بیشتری در بدن‌مان جمع می‌شود. بیش از ۵۰ سال است که دانشمندان سعی می‌کنند تاثیر آنها را بر افزایش سن تشخیص دهند. «ژان وان دورسن»، زیست‌شناس سرطان در دانشکده‌ی پزشکی مایو کلینیک، برای بررسی نقش این سلول‌ها در افزایش سن، روی تعدادی از موش‌هایی که سریع پیر می‌شوند، مهندسی ژنتیک انجام داد. این مهندسی ژنتیکی باعث می‌شد، سلول‌های سالخورده آنها در واکنش به نوعی دارو، خودکشی کنند. در سال ۲۰۱۱، محققان پی برده بودند که کاهش سلول‌های سالخورده در موش‌ها، روند تحلیل قوا با افزایش سن را، کندتر می‌کند. هرچند که این کار موجب افزایش طول عمر آنها نشد.
محققان برای اینکه بفهمند آیا این روش در جوندگانی به جز موش‌هایی که سریع پیر می‌شوند، جواب می‌دهد یا خیر، همین مهندسی ژنتیک را روی دو نوع موش دیگر انجام دادند. وقتی که این جوندگان به میانسالی رسیدند، محققان در هفته دو بار آن ترکیب شیمیایی را به آنها تزریق می‌کردند. وان دورسن می‌گوید، اگرچه این کار منجر به از بین رفتن سلول‌های سالخورده در آن جانوران نشد، اما در بعضی از بافت‌ها بین ۵۰ تا ۷۰ درصد آنها را کشت.
این آزمایش‌ها به مدت شش ماه روی موش‌ها انجام شد. پس از این مدت، موش‌ها از بسیاری جهات در مقایسه با گروه دیگری که تحت نظر قرار داشتند، سالم‌تر بودند. مطابق گزارش این دانشمندان در ژورنال نیچر، حذف سلول‌های پیر میزان آسیب به دستگاه‌های تصفیه‌ی خون در کلیه را کاهش داد. قلب این جانوران در مقابل استرس عملکرد بهتری داشت. حتی رفتار موش‌های مهندسی شده متفاوت بود. آنها جرات بیشتری داشتند و شور و حال جوانی در آنها بیشتر مشاهده می‌شد. اما موش‌های دیگری که این ترکیب شیمیایی را دریافت نکردند و تحت نظر بودند، فعالیت کمتری داشتند و نسبت به کاوش محیط اطراف‌شان بی‌میل بودند.
اما یافته‌ای که توجه محققان را به خودش جلب کرد، این بود که حذف سلول‌های سالخورده، میانگین طول عمر موش‌های آزمایش‌شده را بیش از ۲۰ درصد افزایش داد. دانشمندان می‌گویند، شاید تاثیرات مفید این آزمایش بر سرطان، علت افزایش طول عمر آنها باشد. حذف سلول‌های سالخورده از تشکیل تومور در این جوندگان جلوگیری نکرد، اما سرعت رشد آنها را کاهش داد. وان دورسن می‌گوید: “تاثیر آن بر طول عمر بیشتر از چیزی بود که فکرش را می‌کردم.”
البته تمام مشکلات مربوط به کهولت سن در موش‌ها بهتر نشد. حافظه‌ی آنها، قدرت ماهیچه، تعادل و توانایی آنها در استفاده از قسمت‌های مختلف بدن، هیچ فرقی با موش‌های گروه کنترل شده، نداشت. وان دورسن می‌گوید از بین بردن سلول‌های سالخورده مانع از پیر شدن جانوران نمی‌شود.
«کریستین سل» (Christian Sell) یکی از زیست‌شناسان سلولی دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه درکسل درباره‌ی این تحقیق می‌گوید: “این مطالعه قدم بزرگی در تایید روش‌های تحقیقاتی است که سلول‌های پیر را هدف قرار می‌دهند.”
دانشمندان روش‌های دیگری را هم شناسایی کرده‌اند که در کاهش سرعت پیر شدن جانوران آزمایشی تاثیر دارد. یک ژنتیک‌شناس به نام «ند شارپلس» (Ned Shrapless) از دانشگاه کارولینای شمالی، به روش‌هایی مثل از بین بردن ژن‌های خاص یا کاهش شدید میزان کالری اشاره کرد. هرچند شارپلس می‌گوید این روش‌ها برای انسان‌ها فایده‌ای ندارد. به عنوان مثال، یک شخص باید دارویی را به مدت ده‌ها سال دریافت کند تا یک تاثیر ناچیز بگذارد. هرچند او می‌گوید حذف سلول‌های پیر، می‌تواند در انسان‌ها عملی باشد. اگر محققان بتوانند به کمک مولکول کوچک یا پادتن، راهی برای کشتن سلول‌های پیر پیدا کنند، می‌توانند آزمایش‌ها کلینیکی انجام دهند.
در واقع، آزمایش‌های کلینیکی چندان هم دور از ذهن نیستند. در این مطالعه روی موش‌ها مهندسی ژنتیک انجام دادند تا نسبت به دارو واکنش نشان دهند. اما در شرکتی که وان دورسن و گروه دیگری از محققان تاسیس کردند، هم‌اکنون راهی یافته‌اند که این دارو بدون نیاز به مهندسی ژنتیک، سلول‌های پیر را از بین ببرد. شاید محققان بتوانند در آینده آزمایش‌هایی انجام دهند تا بفهمند که آیا حذف این سلول‌ها می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های مربوط به کهولت سن جلوگیری کند یا خیر. به عنوان مثال بیماری تصلب شرایین با افزایش سن ناراحتی‌های زیادی ایجاد می‌کند. وان دورسن می‌گوید: “سلول‌های پیر در بدن‌مان جمع می‌شوند و تن سالم را از ما می‌گیرند.”
منبع: Science Mag
