بازی‌های کامپیوتری سرگرمی جذابی هستند که تخیل، ادراک و خلاقیت فرد را تقویت می‌کنند، البته به شرطی که اعتدال در انجام این بازی‌ها رعایت شود. گاهی انجام بازی‌های کامپیوتری به اعتیاد تبدیل می‌شود تا جایی که این بازی‌ها به اولویت اول فرد تبدیل می‌شوند و روی تمام جوانب زندگی او از کار گرفته تا روابط و مسئولیت‌هایش سایه می‌اندازند. اعتیاد به بازی های کامپیوتری یا اختلال بازی نوعی اعتیاد رفتاری است که اگر به‌موقع و درست درمان و کنترل نشود، فرد دچار مشکلات جدی سلامتی روانی و جسمی خواهد شد. در این مقاله، مفصل درباره اعتیاد به بازی های کامپیوتری، علائم آن و راهکارهای پیشگیری و درمان این اعتیاد صحبت خواهیم کرد.
اعتیاد به بازی های کامپیوتری یعنی انجام بی‌اختیار بازی‌های کامپیوتری به‌مدت طولانی و مکرر تا جایی که فرد با به‌رغم آگاهی از عواقب منفی این رفتار، نتواند بازی را متوقف کند یا دفعات و مدت انجام بازی را کاهش دهد.
اگر عادت به انجام بازی تا حدی شدت پیدا کند که جنبه‌های مختلف زنگی فرد مثل شغل، تحصیل، خانواده و زندگی اجتماعی لطمه ببینند و این رفتار حداقل تا ۱۲ ماه ادامه داشته باشد، گفته می‌شود فرد دچار اختلال بازی است.
البته همیشه نمی‌توان گفت هر کسی که ساعت‌ها بازی کامپیوتری انجام می‌دهد به بازی معتاد است. اما کسانی که بازی کامپیوتری می‌کنند باید به زمانی که مشغول بازی هستند آگاه باشند و این زمان را کنترل کنند تا بازی آسیبی به مسئولیت‌ها و فعالیت‌های روزانه و مهم آنها وارد نکند.
گیمرها باید از تأثیرات منفی بازی بر سلامتی و رفتارهای اجتماعی‌شان آگاه باشند تا در صورت مشاهده چنین آثاری، از مشاوری متخصص برای حل مشکل خود کمک بگیرند و برای جلوگیری از پیشرفت و شدت‌گرفتن مشکل اقدامات لازم را انجام دهند.
بازی اولویت اول زندگی فرد معتاد به بازی است. سایر مسئولیت‌ها، وظایف و فعالیت‌ها از جمله بهداشت شخصی، شغل، خانواده و تحصیلات در نظر این افراد از بازی اهمیت کمتری دارند. نشانه‌های اعتیاد به بازی های کامپیوتری تا حدی شبیه نشانه‌های سایر اعتیادهای رفتاری است. این اعتیاد سلامت روانی، جسمی و احساسی فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
برخی از علائم اعتیاد به بازی های کامپیوتری عبارت‌اند از:
- اشتیاق افراطی به بازی‌های کامپیوتری، فکرکردن بیش از حد و درگیری ذهنی دائم با بازی‌های قبلی و بازی‌های آینده؛
- احساس ضرورت به انجام بازی به‌مدت طولانی‌تر برای ارضای حس تمایل به بازی؛
- ناتوانایی در مهار، توقف و کم‌کردن دفعات و مدت‌زمان بازی؛
- احساس خستگی، آشفتگی، افسردگی و خشم هنگام توقف بازی یا کم‌کردن دفعات بازی؛
- انجام بازی به‌مدت طولانی‌تر از آنچه در ابتدا قصد داشته است؛
- به خطر انداختن شغل، روابط مهم و تحصیل به‌خاطر بازی؛
- دروغ‌گفتن به درمانگر، دوستان و خانواده درباره میزان و مدت‌زمان انجام بازی؛
- انجام بازی برای فرار از مشکلات و کاهش احساسات منفی از جمله احساس گناه، اضطراب و افسردگی؛
- احساس رضایت و هیجان شدید و موقت هنگام انجام بازی؛
- صرف‌نظرکردن از سایر فعالیت‌های لذت‌بخش برای بیشتر بازی‌کردن؛
- نادیده‌گرفتن خانواده و دوستان و دوری از آنها برای انجام بازی؛
- کم‌کردن ساعات خواب برای انجام بازی؛
- افزایش یا کاهش وزن؛
- درد گردن یا کمردرد؛
- سردرد؛
- سندرم تونل کارپال یا دالان مچ دست.
اعتیاد به بازی معمولا روی سلامت جسمی، روانی و احساسی فرد اثر منفی دارد و باعث آسیب‌های طولانی‌مدت به زندگی اجتماعی و روابط خانوادگی و دوستانه فرد می‌شود. اعتیاد به بازی با افسردگی، اختلال کم‌توجهی‌بیش‌فعالی و اختلال وسواس فکری‌عملی ارتباط دارد. بی‌خوابی، عصبانیت و رفتارهای خشن هنگام توقف ناگهانی بازی از دیگر عوارض اعتیاد به بازی هستند.
برخی از آثار مخرب اعتیاد به بازی های کامپیوتری عبارت‌اند از:
- افزایش احتمال ابتلا به اختلالات کم‌توجهی (ADD) و کم‌توجهی‌بیش‌فعالی (ADHD)؛
- اختلال در یادگیری به‌علت کاهش سرعت پاسخ بر اثر انجام بازی‌های خشن؛
- آسیب اسکلتی‌عضلانی در اندام‌های فوقانی به‌علت نشستن‌های طولانی‌مدت و استفاده زیاد از بعضی اندام‌ها؛
- کاهش سوخت‌وساز بدن به‌علت فعالیت کم و تغذیه نادرست؛
- افزایش وزن به‌علت نشستن طولانی‌مدت و فعالیت بدنی کم؛
- کاهش وزن به‌علت نادیده‌گرفتن وعده‌های غذایی هنگام انجام بازی؛
- ضعف در ارتباط و مهارت‌های اجتماعی؛
- اختلالات سلامت روان از جمله افسردگی، وسواس فکری‌عملی و اضطراب.
بازی کامپیوتری معمولا فعالیت تعاملی پیچیده، دقیق و اجبارآوری است. اگر در انجام بازی اعتدال رعایت شود، احتمال اعتیاد به بازی و آسیب به سلامتی کاهش می‌یابد. اما اگر فرد اختیار مدت انجام بازی را در دست نداشته باشد و محدودیتی برای آن تعیین نکند، احتمال اینکه برای حل مشکل به کمک اطرافیان یا درمان تخصصی اعتیاد نیاز داشته باشد زیاد می‌شود.
رفتارهای ناشی از اعتیاد به بازی های کامپیوتری شباهت زیادی به اختلالات ناشی از مصرف دارو و مواد مخدر دارند. بنابراین خطر اعتیاد به دارو و مواد مخدر در معتادان به بازی های کامپیوتری بسیار بیشتر از سایر افراد است. مثلا ممکن است مصرف قرص‌های ضدخواب برای بیدارماندن و بیشتر بازی‌کردن منجر به مصرف بی‌رویه دارو در این افراد شود.
ابتلای هم‌زمان به اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری و اعتیاد به مصرف دارو یا اختلال روانی، تشخیص دوگانه یا اختلالات هم‌زمان نامیده می‌شود. با توجه به اینکه نشانه‌های این اختلالات هم‌پوشانی دارند و شبیه به هم هستند، درمان موازی اختلالات برای بهبودی کامل و دائم بیمار ضروری است. اگر هر دو اختلال هم‌زمان درمان نشوند، احتمال دارد علائم اختلال درمان‌نشده شدت بگیرند یا اختلال درمان‌شده مجدد عود کند.
برای اینکه اختیار مدت‌زمان بازی را در دست بگیرید، بهتر است این نکات را رعایت کنید:
- مشکل را بپذیرید و مسئولیت آن را قبول کنید. باور کنید که اعتیاد به بازی ربطی به نوع بازی یا محتوای آن ندارد و خود فرد مسئول رفتارش است.
- اثرات بازی در زندگی خود را شناسایی کنید. آگاهی از اثرات منفی اعتیاد به بازی، مثل کاهش ساعات مطالعه و کم‌رنگ‌شدن ارتباط با دوستان، به شما کمک می‌کند به زندگی عادی بازگردید.
- اگر تعداد بازی‌هایی که در ۲ ماه اخیر انجام داده‌اید بیش از ۵ بازی بوده یا اگر در طول هفته بیش از ۲۵ ساعت مشغول بازی بوده‌اید، هوشیار باشید و شرایط را تحت کنترل بگیرید.
- زمان مشخصی برای بازی تعیین کنید و به این زمان پایبند باشید. اگر خودتان نمی‌توانید به این زمان پایبند باشید، از والدین یا یکی از اعضای خانواده بخواهید به شما هشدار بدهند.
- در ساعت‌هایی که به بازی اختصاص ندارند، به‌خصوص شب‌ها و زمان خواب، گوشی تلفن همراه و سایر ابزارهای بازی را از خود دور کنید.
- سراغ فعالیت‌های مفیدی مثل ورزش، مطالعه، حل جدول و وقت‌گذراندن با دوستان بروید. با این ترفند خطر ابتلا به مشکلات متعدد جسمی و روحی ناشی از نشستن طولانی را کاهش می‌دهید.
وقتی اعتیاد به بازی های کامپیوتری شدت بگیرد، درمان‌های رفتاری همراه با درمان گروهی گزینه اول برای درمان اعتیاد به بازی است. خانواده‌درمانی نیز برای تقویت مجدد تعاملات خانوادگی برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اعتیاد بازی پیشنهاد می‌شود.
درمان‌های اعتیاد به بازی معمولا شامل کمک به بیمار برای رفع مشکلات اجتماعی و احساسی اوست، چراکه اعتیاد به بازی معمولا ریشه در عزت‌نفس پایین، اختلالات روانی مثل افسردگی و ضعف مهارت‌های اجتماعی دارد. درمان‌های رفتاری به فرد کمک می‌کنند بر احساساتی منفی غلبه کند که منجر به میل به بازی می‌شوند. این درمان‌ها فرد را به‌سمت کشف فعالیت‌های جدید جذاب و سالم هدایت می‌کنند و این‌گونه از بی‌حوصلگی او می‌کاهند. این درمان‌ها همچنین به فرد کمک می‌کنند استرس خود را به بهتر مهار کند و محرک‌هایی را شناسایی کند که او را به‌سمت بازی‌های کامپیوتری سوق می‌دهند.
درمان‌های اعتیاد به بازی عبارت‌اند از:
- درمان رفتاری شناختی؛
- طبیعت‌درمانی؛
- مشاوره فردی و گروهی؛
- خانواده‌درمانی؛
- گروه‌درمانی ۱۲مرحله‌ای.
درمان‌های رفتاری شناختی کمک می‌کنند فرد افکار و رفتارهایی را شناسایی و اصلاح کند که به اعتیاد منجر می‌شوند. این‌طوری فرد بازی را تنها راه فرار خود از احساساتی مثل اضطراب، افسردگی و خستگی نخواهد دانست.
طبیعت‌درمانی به فرد کمک می‌کند از خانه بیرون برود و ساعاتی از تکنولوژی و ابزار بازی دور باشد. این بیرون‌رفتن‌ها و برقراری ارتباط با سایرین موجود تقویت اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های ارتباطی فرد می‌شود.
گروه‌درمانی ۱۲مرحله‌ای نیز یکی دیگر از درمان‌های اعتیاد به بازی است که به فرد آموزش می‌دهد چگونه روابط جدید و قابل‌اعتماد بسازد و بعد از غلبه بر اعتیاد، در تعامل با سایرین موفق عمل کند. درمان اعتیاد به بازی می‌تواند به‌صورت سرپایی یا بستری انجام شود. بستری بیماری با دورنگه‌داشتن او از محیط بازی و عوامل تحریک‌کننده، به ایجاد عادات روزانه جدید و ترک عادت به بازی توصیه می‌شود.
در پایان
انجام سرگرمی‌های لذت‌بخش و محبوبتان بسیار خوب است، اما چقدر در سرگرمی‌هایتان غرق می‌شوید؟ آیا تا حدی پیش می‌روید که دچار اعتیاد شوید؟ رعایت اعتدال در هر کاری شرط عقل است. شما برای پیشگیری از اعتیاد به بازی چه پیشنهادی دارید؟
