تصور کنید متوجه علائم بیماری خفیفی در خودتان می‌شوید و با نگرانی به دکتر مراجعه می‌کنید، اما پس از معاینات کامل پزشکی مشخص می‌شود که کاملا سالم هستید. با این حال، شاید همچنان اعتقاد داشته باشید که حالتان خوب نیست و علائم بیماری ادامه دارند. این وضعیت اختلال اضطراب سلامتی یا هیپوکندری نام دارد. یعنی در حالی که سالم هستید، درگیر اضطراب شدید، انقباض عضلانی، خستگی یا علائم بیماری‌ای خاص می‌شوید. اختلال اضطراب سلامتی بدون اینکه دچار بیماری باشید زندگی شما را مختل می‌کند. در این مقاله درباره اضطراب سلامت، علائم، دلایل، عوارض و روش‌های درمانی مؤثر آن توضیح می‌دهیم.
اضطراب سلامتی چیست؟
در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) که انجمن روان‌شناسی آمریکا منتشرش کرده است، اضطراب سلامت «هیپوکندریازیس» یا «هیپوکندری» نامیده می‌شود. تعریف ساده و کوتاه اضطراب سلامتی، نگرانی وسواسی و غیرمنطقی افراد درباره داشتن بیماری خاص پزشکی است. افرادی که درگیر اضطراب سلامتی می‌شوند، توجه غیرمعمول به وضعیت بیماری و علائم فیزیکی در بدنشان دارند و مدام معاینات پزشکی انجام می‌دهند.
تفاوت نگرانی منطقی و اضطراب سلامتی
زمانی که افراد متوجه علائم بیماری در بدن خود می‌شوند، نگرانی آنها طبیعی و اولین کار منطقی مراجعه به پزشک متخصص است. وقتی معاینات پزشکی انجام می‌شوند و نتایج نشان می‌دهند که فرد کاملا سالم است، دیگر جای نگرانی نیست. اما افراد دچار اضطراب بیماری متقاعد نمی‌شوند و مطمئن هستند که بیمارند و علائم بیماری و احساس ناراحتی دارند. این وضعیت بیشتر از نگرانی عادی افراد سالم است. اضطراب سلامتی می‌تواند زندگی افراد را به‌راحتی مختل کند.
علائم اضطراب سلامتی
اولین نشانه اضطراب بیماری، وسواس شدید در خصوص سلامتی بدن است و شاید کوچک‌ترین علائم فیزیکی برای فرد بزرگ و نگران‌کننده به نظر برسند. اما این تنها نشانه اضطراب سلامت نیست و محققان با بررسی این افراد مجموعه‌ای از نشانه‌ها را تشخیص داده‌اند که آنها را در ادامه فهرست کرده‌ایم.
- مشغله فکریِ داشتن علائم و ابتلا به بیماری خاص؛
- نگرانی بابت اینکه علائم جزئی نشانه بیماری جدی باشند؛
- آشفتگی زیاد با تغییر وضعیت سلامتی بدن؛
- بی‌اعتمادی به پزشک و نتیجه منفی آزمایش؛
- نگرانی بیش از حد بابت ابتلا به بیماری خاصی که سابقه ابتلا به آن در خانواده فرد وجود دارد؛
- نداشتن تمرکز در زندگی روزانه به‌سبب اضطراب شدید ابتلا به بیماری؛
- بررسی مکرر بدن برای یافتن علائم بیماری؛
- مراجعه‌های مکرر به پزشک برای اطمینان خاطر؛
- مراجعه‌نکردن به پزشک به‌دلیل ترس از تشخیص بیماری جدی و خاص؛
- اجتناب از افراد، مکان‌ها یا فعالیت‌های گروهی به‌دلیل ترس از بیمارشدن؛
- صحبت مدام درباره وضعیت سلامتی و بیماری‌های احتمالی خود؛
- جست‌وجوی مکرر در اینترنت به دنبال علل و علائم بیماری‌های احتمالی؛
- انجام رفتارهایی مشابه افراد مبتلا به بیماری‌های خاص؛
- بررسی مداوم ضربان قلب، فشار خون و سایر علائم حیاتی.
دلایل ایجاد اضطراب بیماری
علت دقیق اختلال اضطراب بیماری مشخص نیست، اما در ادامه عواملی را نوشته‌ایم که احتمال دارد در شکل‌گیری یا تشدید آن نقش داشته باشند.
۱. خانواده
اولین عامل مؤثر بر اضطراب سلامتی خانواده است. اگر والدینی دارید که بیش از حد نگران سلامتی شما یا خودشان هستند، ممکن است در معرض این اختلال باشید.
۲. تجربه پیشین
قطعا گذشته می‌تواند نقش پررنگی در ایجاد اضطراب داشته باشد. اگر در کودکی بیماری خاص و شدیدی داشته‌اید، ممکن است بروز کوچک‌ترین علائم ترسناک به نظر برسد و منجر به وسواس بیماری شود.
۳. اضطراب بیماری ناشی از تشخیص نادرست
شما اطلاعات کافی درباره بیماری‌ها و علائم دقیق آنها ندارد. ممکن است با دیدن علائم مشابه علائم بیماری‌های شدید، دچار تشخیص نادرست شوید. اطرافیان حساس و نگران نقش بسزایی در تشخیص نادرست شما دارند. قبل از اینکه با هرکدام از اطرافیان خود مشورت کنید، به پزشک متخصص مراجعه کنید.
عوامل تشدیدکننده اضطراب سلامتی
اضطراب سلامتی اغلب در میان‌سالی رخ می‌دهد و با افزایش سن تشدید می‌شود. افراد مسن‌تر بیشتر نگران ایجاد مشکلات حافظه و تمرکز هستند. به‌جز افزایش سن، عواملی دیگری هم در تشدید این اختلال نقش دارند، از جمله:
- استرس و اضطراب شدید؛
- تشخیص نادرست و اعلام ابتلا به بیماری‌های خطرناک (حتی پس از بررسی مجدد و رد تشخیص)؛
- سوءاستفاده در دوران کودک؛
- بیماری شدید در دوران کودکی یا والدین مبتلا به بیماری شدید؛
- داشتن بعضی ویژگی‌های شخصیتی مثل شخصیت مضطرب؛
- بررسی بیش از حد علائم بیماری و وضعیت سلامتی خود در اینترنت؛
- رویداد یا موقعیت استرس‌زا مرتبط با سلامتی.
عوارض اضطراب سلامتی
اختلال اضطراب بیماری ممکن است عوارض ناخوشایندی برای فرد داشته باشد، از جمله:
- نگرانی بیش از حد باعث ایجاد مشکلات ارتباطی با افراد جامعه و خانواده می‌شود.
- بهره‌وری فرد در محیط کار کاهش می‌یابد و شاید ناچار به غیبت‌های طولانی شود.
- زندگی روزمره به‌خوبی پیش نمی‌رود و گاهی فرد قادر به انجام کارهای روزانه‌اش هم نیست.
- مراجعه بیش از حد به پزشک و انجام آزمایش‌های مختلف برای فرد مشکلات مالی ایجاد می‌کنند.
- ممکن است فرد درگیر اختلال‌های دیگری مانند علائم جسمی، افسردگی و اختلال شخصیت هم بشود.
اگر متوجه اضطراب سلامتی در خودتان هستید، بهترین کار مراجعه به مشاوران حرفه‌ای و کمک‌گرفتن از آنهاست. با کمک مشاور و روان‌شناس باتجربه می‌توانید کیفیت زندگی‌تان را بهبود بدهید و از آن لذت ببرید. یاد بگیرید از ترفندهای مدیریت استرس و آرامش منظم استفاده کنید. برای جلوگیری از تشدید علائم و عوارض، برنامه درمانی داشته باشید.
روش‌های درمان اضطراب سلامتی
۱. درمان اضطراب سلامتی با خوددرمانی
هیچ‌کس به‌اندازه خودتان نمی‌تواند به رفع اضطراب سلامتی شما کمک کند. با انجام چند کار ساده می‌توانید این اضطراب را مهار کنید و به‌مرور زمان بهبود پیدا کنید.
۱. دفتر خاطرات داشته باشید
به دفعاتی توجه کنید که درگیر اضطراب می‌شوید و برای اطمینان از دیگران کمک می‌گیرید. بعد از یادداشت تعداد دفعات و اضطراب‌های خودتان، برای کاهش آنها تلاش کنید.
۲. افکارتان را به چالش بکشید
جدولی ۲ستونه بکشید. در ستون اول نگرانی‌های سلامتی و در ستون دوم افکار متعادل را بنویسید. مثلا در ستون اول بنویسد «نگران سردردهایم هستم» و در ستون دوم بنویسید «سردرد اغلب نشانه اضطراب است».
۳. خودتان را سرگرم کنید
زمانی که ذهنتان درگیر بررسی علائم بیماری می‌شود، با بهترین دوست خود یا افرادی تماس بگیرید که به شما آرامش می‌دهند. همچنین می‌توانید مدتی طولانی در خیابان قدم بزنید، ورزش کنید یا برنامه‌های سرگرم‌کننده ترتیب بدهید.
۲. درمان اضطراب سلامتی با روان‌درمانی
رایج‌ترین درمان برای اضطراب سلامت روان‌درمانی است، به‌ویژه درمان شناختی رفتاری. درمان شناختی رفتاری برای بهبود اضطراب سلامتی بسیار مؤثر است، زیرا مهارت‌های لازم برای مهار اضطراب را به شما می‌آموزد. می‌توانید فردی یا گروهی از این درمان استفاده کنید و از مزایایش بهره‌مند شوید، از جمله:
- شناسایی نگرانی‌ها و باورهای اضطراب بیماری؛
- یادگیری روش‌های متفاوت برای تغییر نگرش به بدن و سلامت جسم؛
- افزایش آگاهی به تأثیر نگرانی بر رفتار و زندگی؛
- آموزش واکنش متفاوت به علائم بدن؛
- یادگیری ترفندهای مهار اضطراب؛
- اجتناب از معاینه مداوم بدن برای یافتن علائم بیماری؛
- بهبود زندگی روزانه در محیط های اجتماعی مثل محل کار یا مدرسه؛
- بررسی سایر اختلالات سلامت روان مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی.
روان‌درمانی کمک می‌کند نگرش درستی به اضطراب‌های خود داشته باشید. ممکن است روان‌درمانگر پیشنهاد کند از داروهای مؤثر استفاده کنید که در ادامه بیشتر درباره‌اش توضیح می‌دهیم.
۳. درمان اضطراب سلامتی با دارودرمانی
با اینکه اضطراب سلامت برخی افراد فقط با روان‌درمانی بهبود پیدا می‌کند، روان‌درمانی برای همه مؤثر نیست. پزشک با توجه به تشخیص خود، بعضی از داروها را به افراد توصیه می‌کند. داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین «SSRIs» اغلب برای درمان این بیماری استفاده می‌شوند. اگر علاوه بر اضطراب، اختلال خلقی هم داشته باشید، داروهایی برای شما تجویز می‌شوند که برای بهبود هردو مشکل مفید باشند.
وضعیت اضطراب بیماری در گذر زمان
اضطراب سلامتی وضعیت روانی طولانی‌مدت است و مدت درگیری و درمان با توجه به شدت آن متفاوت است. افزایش سن یا استرس اضطراب سلامت بسیاری از افراد را شدت می‌بخشد. اگر به برنامه درمانی خود پایبند باشید، می‌توانید علائم اضطراب سلامتی را کاهش دهید و زندگی خود را بهبود ببخشید.
برای ما بنویسید
لطفا تجربه‌های خودتان را با ما به اشتراک بگذارید. با اشتراک‌گذاری این تجربیات می‌توانید به دیگران کمک کنید که سریع‌تر راه درمان را پیدا کنند و بهبود یابند.
