قطعا برای شما هم اتفاق افتاده است که کودک شما در هنگام جداشدن از شما دچار عواطف و احساسات ناخوشایندی شود. اما آیا شما به عنوان والدین او می‌دانید در این مواقع چه کار باید کرد؟ اگر این اضطراب کودک‌تان شدید شود یا تا زمان مدرسه رفتن یا انجام سایر فعالیت‌ها به قوه خود باقی بماند، دراین مقاله با همراه باشید تا شما را با اضطراب جدایی، علائم و راه‌های درمان آن آشنا کنیم.
اضطراب جدایی چیست؟
در سنین پایین‌تر، گریه کردن، کج‌خلقی یا داشتن دلبستگی دربرابر جدایی، واکنش‌های سالمی هستند و مرحله‌ای طبیعی در فرایند رشد به حساب می‌آیند. اضطراب جدایی می‌تواند قبل از یک سالگی شروع شود یا پس از مدتی دوباره خود را نشان بدهد. حتی در برخی از موارد نیز تا ۴ سالگی ادامه پیدا می‌کند. با این وجود، شدت و مدت اضطراب جدایی از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. حتی اگر کودک شما کمی بزرگ‌تر باشد، داشتن مقداری نگرانی درباره‌ی رفتن مادر یا پدر طبیعی است. شما می‌توانید چنین مسئله‌ای را با صبر، استواری و اعمال محدودیت‌های جدی اما مهربانانه برای کودک‌تان آسان‌تر کنید.
با این حال، برخی از بچه‌ها با وجود تلاش پدر و مادر، اضطراب جدایی را برای مدتی خواهند داشت. این بچه‌ها، تجربه‌ای پایدار یا تکرارشونده از اضطراب جدایی شدید را در سال‌های اولیه‌ی مدرسه یا بعد از آن خواهند داشت. اگر این موضوع بیش از اندازه با فعالیت‌های معمولی مثل مدرسه رفتن یا روابط دوستانه تلاقی پیدا کند و به‌جای چند روز، چند ماه به طول بینجامد، احتمالا نشان از وجود مشکلی بزرگ‌تر خواهد داشت، مشکلی به نام اختلال اضطراب جدایی.
چگونه می‌توان اضطراب جدایی «طبیعی» را کاهش داد
برای کودکانی که دچار اضطراب جدایی طبیعی هستند، راه‌هایی به‌منظور آسان کردن پروسه‌ی جدایی وجود دارد که می‌توانید از آنها کمک بگیرید:
۱. تمرین جدایی
در ابتدا کودک‌تان را برای مدت کوتاهی به پرستار کودک بسپارید و کمی از او دور شوید. همانطور که کودک‌تان به این جدایی عادت می‌کند می‌توانید فاصله و مدت دور بودن‌تان را افزایش بدهید. اگر نمی‌خواهید پرستار کودک استخدام کنید باید روی کمک یکی از نزدیکان، مثلا مادرتان حساب باز کنید.
۲. برنامههای جدایی را برای بعد از خواب و غذا تنظیم کنید
وقتی نوزادان خسته و گرسنه‌اند، بیشتر مستعد دچار شدن به اضطراب جدایی هستند.
۳. مراسم «خداحافظی» را سریع انجام دهید
این مراسم اطمینان‌بخش هستند و می‌توانند به‌سادگی یک دست تکان دادن خاص از پنجره یا یک بوسه‌ی خداحافظی باشند. همه چیز را سریع انجام بدهید تا بتوانید بدون هیاهو محل را ترک کنید. به فرزندتان بگویید که قصد ترک خانه را دارید و کمی بعد باز می‌گردید. سپس بدون توقف یا درست کردن هرگونه جنجال محل را ترک کنید.
۴. به وعده‌های خود عمل کنید
به منظور پرورش اعتماد در کودک برای تاب آوردن جدایی، بسیار مهم است که درست در زمانی که به او وعده داده‌اید نزد کودک‌تان بازگردید.
۵. در صورت امکان، محیط آشنا را حفظ یا محیط تازه را برای کودک آشنا کنید
اگر برای کودک پرستار گرفته‌اید، بهتر است که او به منزل شما بیاید. اگر فرزندتان دور از خانه است، وسایل آشنایی مانند عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌هایش را برایش فراهم کنید.
۶. پرستار را برای مدتی طولانی در کنار خود داشته باشید
در صورت استخدام پرستار، سعی کنید که برای جلوگیری از ایجاد تناقض در زندگی کودک‌تان، او را برای مدت طولانی در کنار خود داشته باشید.
۷. تماشای برنامههای تلویزیونی ترسناک را به حداقل برسانید
هرچه برنامه‌هایی که تماشا می‌کنید کمتر از نوع ترسناک باشند، فرزندتان نیز احساس ترس کمتری خواهد داشت.
۸. تسلیم نشوید
کودک خود را مطمئن کنید که همه چیز خوب خواهد بود. ایجاد محدودیت‌های پیوسته به کودک شما کمک می‌کند تا با جدایی سازگار شود.
اختلال اضطراب جدایی چیست؟
اختلال اضطراب جدایی مرحله‌ای طبیعی از رشد به حساب نمی‌آید. در این اختلال، کودکی که از والدینش جدا می‌شود به واسطه‌ی نگرانی شدیدی که برایش به وجود می‌آید مشکلات احساسی بسیار جدی را تجربه می‌کند. هرچند اضطراب جداییِ طبیعی و اختلال اضطراب جدایی علائم مشابهی دارند، اما فهمیدن این موضوع که آیا کودک صرفا به زمان بیشتری برای درک این مسئله نیازمند است یا مشکل بزرگ‌تری دارد، کمی گیج‌کننده است.
تفاوت اصلی اضطراب جدایی طبیعی و اختلال اضطراب جدایی، به شدتِ ترس‌های کودک و اینکه آیا این ترس‌ها مانع از انجام فعالیت‌های عادی او می‌شوند یا نه بازمی‌گردد. بچه‌هایی که به اختلال اضطراب جدایی دچارند، حتی ممکن است از فکر جدا شدن از پدر یا مادرشان مضطرب شوند. ممکن است که آنها برای اجتناب از مدرسه رفتن یا بازی با دوستان‌شان بگویند که مریض هستند. وقتی این نشانه‌ها به‌اندازه‌ی کافی شدید شدند، می‌توانند به اختلال تبدیل شوند. با این حال، مهم نیست که کودک‌تان درهنگام جدایی از شما تا چه حد بی‌قراری می‌کند، چرا که اختلال اضطراب جدایی قابل‌درمان است. راه‌های زیادی وجود دارند که به شما در ایجاد حس امنیت بیشتر در کودک و حل این مسئله برای او، کمک می‌کنند.
نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی
بچه‌هایی که اختلال اضطراب جدایی دارند مدام درمورد جدایی احساس نگرانی و ترس می‌کنند. بسیاری از بچه‌ها دارای این نشانه‌ها هستند:
۱. ترس از وقوع اتفاقی ناگوار برای کسی که دوستش دارند
رایج‌ترین ترسی که کودکِ دارای اختلال اضطراب جدایی تجربه می‌کند، داشتن حس نگرانی درباره‌ی آسیب دیدن عزیزانش در غیاب اوست. مثلا، چنین کودکی مدام درمورد مریض شدن والدین یا آسیب دیدن آنها نگران است.
۲. نگرانی درمورد وقوع اتفاق پیش‌بینی‌نشده‌ای که به جدایی همیشگی منجر شود
ممکن است کودک شما از این هراس داشته باشد که به‌محض جدایی از شما، اتفاقی رخ دهد که این جدایی را همیشگی کند. به‌طور مثال، ممکن است فکر کردن درباره‌ی دزدیده یا گم شدن، او را نگران کند.
۳. خودداری از مدرسه رفتن
ممکن است که کودک دارای اختلال اضطراب جدایی ترس‌هایی غیرمنطقی از رفتن به مدرسه داشته باشد و دست به هر کاری بزند تا بتواند در خانه بماند.
۴. بیزاری از خوابیدن
این اختلال می‌تواند کودک را بی‌خواب کند که احتمالا به دلیل ترس از تنها ماندن یا دیدن کابوس‌هایی درمورد جدایی اتفاق می‌افتد.
۵. عوارض فیزیکی مثل سردرد و دل درد
کودکانی که دچار اضطراب جدایی هستند، درهنگام جدایی یا پیش از آن، از وجود بیماری و درد شکایت می‌کنند.
۶. چسبیدن به شما
ممکن است که فرزندتان شما را مثل سایه دنبال کند یا هنگامی که قصد ترک او را دارید به دست و پای شما بچسبد.
علل شایع به وجود آمدن اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی به دلیل نوعی احساس ناامنی به وجود می‌آید. به‌دنبال نشانه‌ای بگردید که دنیای کودک‌تان را نامتعادل کرده است و به او حس تهدید شدن، نگرانی یا ناراحتی از انجام برنامههای روزانه‌اش را می‌دهد. اگر بتوانید ریشه‌ی مشکل (مشکلات) را شناسایی کنید، یک قدم به تقویت کودک‌تان برای پشت سر گذاشتن نگرانی‌ها نزدیک شده‌اید.
علل شایع اختلال اضطراب جدایی در کودکان شامل این موارد هستند:
۱. تغییر در محیط
تغییرات محیط، مثل عوض کردن خانه، مدرسه یا برنامه‌ی مراقبتی می‌تواند به بروز این اختلال دامن بزند.
۲. استرس
موقعیت‌های استرس‌زا مثل عوض شدن مدرسه، طلاق یا فقدان یکی از عزیزانِ کودک (حیوان خانگی نیز شامل این موضوع می‌شود)، مشکلات اختلال اضطراب جدایی را شکل می‌دهند.
۳. داشتن والدی که بیش‌ازحد مراقب است
در برخی از موارد، ممکن است که این اختلال نشان‌دهنده‌ی استرس خود شما باشد. والدین و بچه‌ها می‌توانند در بروز اضطراب یکدیگر تأثیرگذار باشند.
۴. وابستگی ناایمن
وابستگی، نوعی ارتباط احساسی است که میان نوزاد و مراقب اصلی او شکل می‌گیرد. هرچه وابستگی امن ضامن رشد حس امنیت، درک و آرامش مطلوب در کودک است، درمقابل وابستگی ناایمن می‌تواند در بروز مشکلاتی مثل اضطراب جدایی دخیل باشد.
چگونه به کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی کمک کنیم؟
هیچکدام از ما دوست نداریم که فرزندمان را پریشان ببینیم. بنابراین کمک به فرزند برای اجتناب از چیزهایی که برایش ترسناک است بسیار دلپذیر خواهد بود. با این حال، ممکن است که اضطراب کودک به مرور زمان بیشتر شود. بهتر است به کودک خود کمک کنید تا به‌صورت مرحله‌به‌مرحله با این اختلال مبارزه کند تا به این ترتیب حس امنیت به او بازگردد. فراهم کردن محیطی همدلانه در خانه می‌تواند به کودک حس بهتر و راحت‌تری بدهد. حتی اگر تلاش شما به‌طور کامل این مشکل را حل نکند، مهربانی و همدلی شما همه چیز را بهتر خواهد کرد.
۱. درباره‌ی اختلال اضطراب جدایی مطالعه کنید
اگر یاد بگیرید که کودک شما چگونه این اختلال را تجربه می‌کند، راحت‌تر می‌توانید نسبت به این مشکل با او همدلی کنید.
۲. به حرف‌های کودک‌تان گوش بدهید و به احساساتش احترام بگذارید
برای کودکی که به‌دلیل وجود این اختلال احساس تنهایی می‌کند، تجربه‌ی شنیده‌شدن و موردتوجه قرار گرفتن، می‌تواند اثری التیام‌بخش داشته باشد.
۳. درباره‌ی این موضوع صحبت کنید
بهتر است که بچه‌ها درباره‌ی احساسات‌شان صحبت کنند. صحبت نکردن درمورد این موضوع برای آنها سودمند نیست. همدل باشید و با مهربانی به کودک یادآوری کنید که از آخرین جدایی‌تان جان سالم به در برده است.
۴. مشکل جدایی را پیش‌بینی کنید
خود را برای تغییری که می‌تواند در کودک‌تان ایجاد اضطراب کند، آماده کنید. مثلا مدرسه رفتن یا ملاقات با دوستان برای بازی از این دست موقعیت‌ها هستند. اگر کودک از یکی از والدین راحت‌تر جدا می‌شود، به آن والد اجازه بدهید تا این موقعیت را اداره کند.
۵. هنگام جدایی آرام باشید
اگر فرزندتان ببیند که شما خونسردی خود را حفظ کرده‌اید، آنها هم آرامش بیشتری خواهند داشت.
۶. از مشارکت کودک در فعالیت‌های مختلف پشتیبانی کنید
کودک را برای شرکت در فعالیت‌های سالم اجتماعی و فیزیکی تشویق کنید. این کار راه‌حلی عالی برای کم کردن حس اضطراب و کمک به کودک برای توسعه‌ی روابط دوستانه است.
۷. تلاش فرزندتان را ستایش کنید
از کوچک‌ترین موفقیت‌ها (مثل به تختخواب رفتن بدون جنجال یا دریافت گزارش مثبت از طرف مدرسه) به عنوان دلیلی برای تشویق کودک استفاده کنید.
کم کردن اختلال اضطراب جدایی: نکاتی برای مدرسه
رفتن به مدرسه برای کودکانی که دچار اختلال اضطراب جدایی‌اند، می‌تواند سخت به نظر برسد و امتناع از رفتن برایشان بسیار عادی خواهد بود. اما با شناسایی دلیل اصلی اجتناب کودک از رفتن به مدرسه و ایجاد تغییر در مدرسه، می‌توان به کاهش علائم این مشکل کمک کرد.
۱. کمک کنید تا کودکی که مدت زیادی غیبت داشته است هرچه زودتر به مدرسه بازگردد
اگرچه در ابتدا لازم بوده کودک زمان کمتری را در مدرسه بگذراند، اما وقتی بچه‌ها بفهمند که موقع جدایی اتفاق بدی نمی‌افتد علائمی اضطراب جدایی در آنها کاهش می‌یابد.
۲. یک مکان امن مشخص کنید
در مدرسه به‌دنبال جایی باشید که کودک درهنگام تجربه‌ی موقعیت‌های استرس‌زا بتواند به آنجا برود و اضطرابش را کم کند. راهنمایی مناسب برای استفاده‌ی درست از مکان امن درست کنید.
۳. به کودک اجازه بدهید با خانه تماس بگیرد
زمانی که کودک در مدرسه دچار استرس می‌شود، یک تماس تلفنی کوتاه با خانواده می‌تواند اضطراب جدایی را کم کند.
۴. به فرزندتان پیغام دهید
شما می‌توانید در کیف یا ظرف غذای کودک‌تان یک یادداشت برای او بگذارید. پیغامی کوتاه با مضمون «دوستت دارم» روی دستمال می‌تواند به کودک‌تان قوت قلب بدهد.
۵. دستیاری برای زمان‌‌هایی که فرزندتان با همسالانش ارتباط برقرار می‌کند، تعیین کنید
کمکی از جانب یک بزرگسال، خواه یک معلم باشد خواه یک مشاور، می‌تواند هم برای فرزند شما و هم برای سایر بچه‌هایی که با هم در ارتباط‌اند مفید باشد.
۶. به فرزندتان برای تلاشش جایزه بدهید
درست مثل خانه، هر کار مثبت و قدم کوچکی که در راه درست برداشته می‌شود شایسته‌ی قدردانی است.
با کم کردن استرس خودتان به کودک‌تان کمک کنید
کودکانی که والدین پراسترس دارند، بیشتر مستعد ابتلا به اضطراب جدایی خواهند بود. برای اینکه به کم شدن نشانه‌های اضطراب در فرزندتان کمک کنید، لازم است که آرام‌تر شوید و تمرکز بیشتری روی خودتان داشته باشید.
۱. درباره‌ی احساسات‌تان صحبت کنید
حرف زدن درباره‌ی تجربه‌ای که درگیر آن هستید، مایه‌ی آرامشِ خاطر است؛ حتی اگر کاری در این مورد از دستت‌تان برنیاید.
۲. مرتب ورزش کنید
فعالیت فیزیکی نقشی کلیدی در کاهش و جلوگیری از ایجاد استرس ایفا می‌کند.
۳. غذای مناسب بخورید
بدنی که تغذیه‌ی مناسبی دارد آمادگی بهتری برای کنار آمدن با استرس خواهد داشت. پس میوه، سبزیجات و چربی‌های مفید (مثل آووکادو، زیتون و کره‌ي بادام زمینی) بیشتری مصرف کنید و از خوردن هله‌هوله، میان‌وعده‌های پرشکر و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده‌ای مثل نان سفید، غلات تصفیه‌شده و نوشابه‌های انرژی‌زا دوری کنید.
چه زمانی از متخصص کمک بگیریم
صبوری و آگاهی شما در کمک به اختلال اضطراب جداییِ کودک‌تان بسیار مؤثر است. اما برخی از کودکان مبتلا به این اختلال به کمک متخصص نیز نیاز خواهند داشت. برای تصمیم‌گیری درباره‌ی کمک گرفتن از متخصص، به‌دنبال «علائم خطرناک» یا نشانه‌های شدیدی باشید که بیش‌ازحد معمول نگران‌کننده هستند. این علائم عبارتند از:
- چسبیدن غیرمعمول و خارج از سنِ مناسبِ کودک یا بدخلقی؛
- پس زدن دوستان، خانواده یا گروه همسالان؛
- دل‌مشغولی با حس شدید ترس یا گناه؛
- شکایت مداوم از وجود بیماری جسمی؛
- امتناع از مدرسه رفتن برای چندین هفته؛
- ترس بیش از اندازه از ترک خانه.
اگر تلاش شما برای کم کردن این نشانه‌ها نتیجه‌بخش نیست، پس زمان آن رسیده است که به یک متخصص روان‌شناس مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که این علائم می‌توانند نشان‌دهنده‌ی آسیبی روحی باشند که کودک شما در حال تجربه‌ی آن است. اگر چنین است، حتما به روان‌شناس کودک مراجعه کنید.
درمان‌های اختلال اضطراب جدایی در کودکان
روان‌پزشکان و روان‌شناسان کودک یا متخصصین مغز و اعصاب می‌توانند اختلال اضطراب جدایی را تشخیص دهند و به درمان آن بپردازند. پزشک بالینی نیز اطلاعاتی از خانه و مدرسه جمع می‌کند تا این اختلال را در کودک تشخیص بدهد. به یاد داشته باشید که کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی مدام از وجود درد و بیماری‌هایی شکایت می‌کنند که ممکن است به درمان دارویی نیاز داشته باشند.
متخصصان می‌توانند نشانه‌های فیزیکی و تفکر اضطراب‌آور را شناسایی کنند. آنها به این کودکان کمک می‌کنند تا تدابیر لازم را برای روبه‌رو شدن با اضطراب در نظر بگیرند و هنر حل مسئله را بیاموزند. درمان تخصصی برای این اختلال شامل موارد زیر است:
۱. گفت‌وگو درمانی
این شیوه محیطی امن را برای کودک فراهم می‌کند تا درباره‌ی احساساتش صحبت کند. وجود کسی که با دقت به حرف‌های او گوش می‌دهد و کمک می‌کند تا اضطرابش را بشناسد، یکی از روش‌های درمانی قدرتمند به حساب می‌آید.
۲. بازی درمانی
درمان با استفاده از بازی، روشی رایج و تأثیرگذار است که کودک را به صحبت درباره‌ی احساساتش تشویق می‌کند.
۳. مشاوره برای خانواده
مشاوره‌ی خانوادگی می‌تواند به کودک کمک کند تا افکاری را که موجب ایجاد اضطراب می‌شوند، خنثی کند. در همین حین، شما به عنوان والدین کودک می‌توانید به او در یادگیری راه‌های مقابله با اضطراب کمک کنید.
۴. مشاوره‌ی مدرسه
این شیوه می‌تواند به کودک کمک کند تا مطالبات اجتماعی، رفتاری و تحصیلی مدرسه را کشف کند.
۵. درمان دارویی
ممکن است که در موارد جدی اختلال اضطراب جدایی، از درمان دارویی استفاده شود. بهتر است که این شیوه در کنار سایر روش‌های درمانی مورداستفاده قرار گیرد.
