استرس شغلی چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد؟

در این مورد اتفاق نظر وجود دارد که استرس شغلی به خاطر تعامل میان کارمند و شرایط کاری ایجاد می‌شود. اما در مورد دلیل اصلی استرس شغلی، دیدگاه‌ها متفاوت هستند؛ ویژگی‌های شخصیتی کارمند اهمیت بیشتری دارد یا شرایط کاری؟ این تمایز مهم است چرا که آنها به شیوه‌های مربوط به کاهش و جلوگیری از استرس در کار واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند.

برخی معتقدند که تفاوت‌های فردی، مانند شخصیت و مهارت تحمل، مهم‌ترین عوامل در پیش‌بینی این مسئله هستند که آیا برخی شرایط کاری خاص موجب استرس می‌شود یا خیر. چیزی که برای یک فرد استرس‌زاست، شاید برای فرد دیگری آزاردهنده نباشد. این باور حاکی از آن است که شیوه‌های پیشگیری از ایجاد استرس شغلی، باید روی کارمندان و راه‌های کمک به آنها برای تحمل شرایط کاری دشوار متمرکز باشند.

تفاوت‌های فردی مهم هستند، اما شواهد علمی نشان می‌دهند که شرایط کاری خاص برای اغلب مردم استرس‌زا هستند. پراسترس‌ترین شرایط کاری آنهایی هستند که در آن کارمندان در شرایطی که توقعات زیادی از آنها می‌رود، احساس ناتوانی می‌کنند.

دیدگاهِ مبتنی بر تجربه و تحقیق NIOSH از این قرار است که در معرض شرایط کاری پراسترس بودن (استرس‌زاهای شغلی)، تأثیر مستقیمی بر امنیت و سلامت کارگر دارد، اما عوامل فردی و دیگر عوامل موقعیتی هم می‌توانند در این میان مداخله کنند تا این تأثیر را قوی‌تر یا ضعیف‌تر سازند. برخی عوامل فردی و موقعیتی که می‌توانند تأثیرات شرایط کاری پراسترس را کاهش دهند، عبارتند از: تعادل میان کار و زندگی خانوادگی یا فردی، شبکه‌ی حمایتی شامل دوستان و همکاران و داشتن نگرشی آرام و مثبت.

شرایط کاری که ممکن است منجر به استرس شوند عبارتند از:

• طراحی وظایف: کار سنگین، زمان استراحت کم، ساعات کاری طولانی و کار شیفتی، وظایف پر جنب‌وجوش همیشگی و کم‌اهمیت، نداشتن مهارت‌های مورد نیاز و نداشتن حس کنترل بر شرایط؛
• شیوه‌ی مدیریت: عدم مشارکت کارگران در تصمیم‌گیری، ارتباطات ضعیف در سازمان، عدم وجود سیاست‌های دوستدار خانواده؛
• روابط بین افراد: محیط اجتماعی بد و عدم وجود حمایت یا کمک از سوی همکاران و ناظران؛
• نقش‌های شغلی: انتظارات شغلی متضاد یا نامطمئن، مسئولیت زیاد، داشتن سِمت‌های مختلف؛
• نگرانی‌های شغلی: عدم وجود امنیت شغلی و فرصت رشد، پیشرفت یا ارتقا و تغییرات سریعی که کارگران آمادگی آنها را ندارند؛
• نگرانی‌های محیطی: شرایط فیزیکی نامطلوب یا خطرناک مانند شلوغی، سروصدا، آلودگی هوا یا شرایط ارگونومیک؛

استرس شغلی و سلامتی

برخی از کسالت‌هایی که برای تعیین ارتباط‌شان با استرس شغلی مورد مطالعه قرار گرفتند عبارتند از: آشفتگی‌های خلق‌وخو و خواب، حالت تهوع، سردرد، روابط آشفته، بدخلقی، عدم رضایت شغلی و روحیه‌ی پایین. شناسایی این علائم اولیه‌ی استرس شغلی آسان است، اما مشاهده‌ی تأثیر بیماری‌های مزمن دشوار است؛ چرا که در طول زمان پیشرفت می‌کنند و علاوه بر استرس، تحت تأثیر عوامل بسیار دیگری هم هستند. مدام شواهد زیادی به دست می‌آیند که نشان می‌دهند استرس نقشی اساسی در مشکلات مزمن سلامتی مانند بیماری‌های قلبی عروقی، اختلالات عضلانی اسکلتی، اختلالات روانی و جراحت‌های محل کار ایفا می‌کند. در نیویورک، لس‌آنجلس و سایر شهرهای بزرگ ایالات متحده، فرض بر این است که افسر پلیسی که هنگام کار یا در زمان‌های دیگر دچار حمله‌ی قلبی می‌شود، در واقع دچار جراحت شغلی شده است و به وی غرامت پرداخت می‌شود. حتی اگر این افسر هنگام تشویق تیم فوتبال مورد علاقه‌اش یا اسکی در دامنه‌های پربرف دچار حمله‌ی قلبی شود، باز هم حمله‌ی قلبی را در ارتباط با شغل وی به حساب می‌آورند. بر طبق داده‌های به دست آمده از آمار اداره‌ی کار، کارمندان و کارگرانی که به دلیل استرس، نگرانی یا سایر اختلالات مربوطه، مجبور به گرفتن مرخصی می‌شوند، می‌توانند تا ۲۰ روز از کار دست بکشند.

تحقیقات نشان می‌دهند که خودکشی، سرطان، زخم معده و اختلالات سیستم ایمنی با شرایط کاری پر استرس در ارتباط هستند. برای گرفتن نتایج قطعی تحقیقات بیشتری در این زمینه باید صورت گیرد.

برخی کارفرماها بر این عقیده هستند که شرایط کاری پر استرس برای افزایش بهره‌وری و سودآوری لازم هستند. اما تحقیقات نشان می‌دهد که شرایط کاری پر استرس با غیبت از کار، تأخیر ورود و انگیزه‌ی کارگران برای ترک شغل ارتباط دارد که همه‌ی اینها هم برای کسب‌وکار هزینه‌بر هستند.

مطالعات اخیر در مورد سازمان‌های سالم نشان می‌دهد سیاست‌هایی که به نفع کارگران باشند، به نفع سودآوری هم هستند. سازمان سالم، سازمانی است که نرخ جراحت، بیماری و ناتوانیِ کمی دارد و در بازار، رقابتی عمل می‌کند. NIOSH ویژگی‌های سازمانی مربوط به استرس کم و بهره‌وری بالا را شناسایی کرده است. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:

• تشویق کارمندان برای عملکرد کاری خوب
• فرصت‌های پیشرفت شغلی
• فرهنگ سازمانی که تک تکِ کارگران را ارج می‌نهد
• اِعمال مدیریتی که مطابق ارزش‌های سازمانی باشد

فشارهای دنیای متصل معاصر هم در استرس نقش دارند. موبایل، ایمیل و اینترنت به شکل روزافزونی جدایی از استرس‌های محل کار و توجه کامل به اولویت‌های فردی را دشوار می‌سازند. دیوید بالارد (David Ballard)، روان‌شناس، دارای مدرک MBA و همکار انجمن روان‌شناسی آمریکا در این مورد می‌گوید: «با اینکه فناوری بدون شک زندگی ما را بهبود می‌بخشد، اما سرریزِ اطلاعات می‌تواند به افزایش استرس در ملتی که زیاد کار می‌کنند منجر شود و باعث استفاده از رفتارهای ناسالم برای غلبه بر آن استرس شود.» سیگار کشیدن، رژیم غذایی بد، نوشیدن الکل و سایر رفتارهای ناسالم می‌توانند منجر به بیماری‌های قلبی جدیِ بلندمدت شوند. بالاد می‌گوید: «مهم این است که یاد بگیرید چگونه به شکل مؤثر استرس خود را مدیریت کنید تا در محل کار و منزل در بهترین شرایط ممکن باشید.»

استراتژی‌های مربوط به استرس شغلی

شناسایی علائم هشداردهنده

وقتی کارگر در کار غرق می‌شود، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد و ممکن است کج‌خلق و کناره‌گیر شود. نتیجه‌ی این وضعیت بهره‌وری کمتر است و کار ارزش خود را از دست می‌دهد. نادیده گرفتن علائم هشداردهنده‌ی استرس شغلی منجر به مشکلات سلامتی فیزیکی و احساسی می‌شود. علائم هشداردهنده‌ی اولیه عبارتند از:

• نگرانی، کج‌خلقی
• احساس افسردگی
• کناره‌گیری اجتماعی
• خستگی، مشکل خواب
• مشکل تمرکز
• گرفتگی عضلانی یا سردرد
• از دست دادن میل جنسی
• استفاده از الکل یا مواد مخدر برای تحمل مشکلات

از خودتان مراقبت کنید

وقتی استرس کار در عملکرد شغلی و زندگی فردی مداخله می‌کند و تأثیرات نامطلوبی بر سلامتی می‌گذارد، باید کاری انجام دهید. وقتی نیازها برآورده شوند، قوی‌تر و انعطاف‌پذیرتر خواهید شد. مسائل کوچک می‌تواند خلق و خو را بهبود بخشند، انرژی را افزایش دهند و موجب احساس کنترل شوند. این مسائل عبارتند از:

• ورزش منظم حتی اگر به وظیفه‌ای روزمره هم تبدیل بشود، باز هم تسکین‌دهنده‌ی قوی استرس است. تمرینات هوازی موجب افزایش ضریان قلب و تعریق می‌شوند، انرژی را افزایش می‌دهند، تفکر را شفاف می‌سازند و ذهن و بدن را آسوده می‌کنند. ۳۰ دقیقه تمرین هوازی روزانه بسیار خوب است. البته در صورت لزوم می‌توانید آن را به دو یا سه بخش هم تقسیم کنید.
• خوردن غذا در وعده‌های کوچک و مکرر به ثابت نگاه داشتن قند خون، انرژی و تمرکز کمک‌تان می‌کند. این کار جلوی تغییرات خلق‌وخو را می‌گیرد.
• مصرف الکل موجب بیشتر شدن نگرانی‌ها می‌شود. نوشیدن الکل به منظور کاهش استرس شغلی، ممکن است موجب سوء‌استفاده و اعتیاد شود. سیگار کشیدن در هنگام استرس و غرق شدن در کار هم ممکن است به نظر آرامش‌بخش باشد، اما نیکوتین تحریک‌کننده است و موجب نگرانی بیشتر می‌شود.
• استرس می‌تواند موجب بی‌خوابی شود. بی‌خوابی هم موجب استرس و عدم تعادل احساسی می‌شود. برای خواب‌تان زمان‌بندی داشته باشید؛ هدف‌تان باید ۸ ساعت خواب در شب باشد.
• روابط نزدیک برای غلبه بر دوره‌های استرس حیاتی هستند. به اشتراک گذاردن احساسات با اعضای خانواده و دوستان، به ویژه به صورت رو در رو، به تسکین استرس کمک می‌کند.

اولویت‌بندی و سازمان‌دهی

وقتی استرس شغلی بسیار سخت و آزاردهنده به نظر می‌رسد، با انجام کارهایی ساده می‌توانید حس کنترل بر خود و کارتان را دوباره به دست آورید. توانایی جدیدتان در حفظ کنترل فردی، غالبا از سوی همکاران به خوبی درک می‌شود و ممکن است موجب ایجاد روابط بهتر در کار هم بشود. این کارها عبارتند از:

• زمان خود را با تعادل میان کار، خانواده، فعالیت‌های اجتماعی، مسئولیت‌ها و استراحت تقسیم کنید.
• تعهد بیش از حد برای خود ایجاد نکنید. معمولا افراد تمایل دارند که زمان مورد نیاز برای انجام وظایف را دست‌کم بگیرند. میان کارهایی که «باید» انجام شوند و کارهایی که «بهتر است» انجام شوند، تمایز قائل شوید. وظایفی را که اهمیت کمتری دارند، می‌توانید به انتهای فهرست وظایف منتقل کنید یا اصلا حذف‌شان کنید.
• سعی کنید منزل را زودتر ترک کنید. رسیدن به محل کار حتی ۱۰ یا ۱۵ دقیقه زودتر هم می‌تواند تفاوت چشمگیری ایجاد کند. دیر رسیدن به محل کار ممکن است استرس را افزایش دهد.
• زمان‌های استراحت منظمی را در طول روز برای خود طرح‌ریزی کنید؛ راه بروید یا ذهن خود را خالی کنید. دور شدن از میز کار یا محل کار برای ناهار بهره‌وری را افزایش می‌دهد.
• وظایف را به ترتیب اهمیت اولویت‌بندی کنید. اگر کار نامطلوبی را باید به انجام برسانید، آن را سریع‌تر انجام دهید. این کار موجب بهبود کیفیت بقیه‌ی روز کاری می‌شود.
• پروژه‌ها را به مراحل کوچک تقسیم کنید و هر بار فقط روی یک مرحله تمرکز کنید.
• به افرادی که توانایی انجام این وظیفه را دارند، مسئولیت‌هایی را واگذار کنید. نیاز به کنترل تمام جزئیات را فراموش کنید.
• مصالحه می‌تواند به کاهش استرس در همه کمک کند. اگر از سایر کارگران انتظار دارید که تغییر کنند، خودتان هم باید تمایل به تغییر داشته باشید.

هوش هیجانی خود را تقویت کنید

شناسایی و استفاده از احساسات به شیوه‌های مثبت و سازنده، هوش هیجانی نامیده می‌شود. کارگرها حتی در محیط کاری پر استرس هم می‌توانند کنترل بر خود و اعتماد به نفس‌شان را حفظ کنند. این امر به همان اهمیت توانایی فکری و یا حتی از آن هم مهم‌تر است. هوش هیجانی ارتباط مؤثر با دیگران است و موجب تسکین احساسات صدمه‌دیده می‌شود و استرس را از بین می‌برد. مهارت‌های اساسی برای تمرین هوش هیجانی عبارتند از:

• آگاهی از عوامل استرس‌زای فردی و پاسخ‌های مناسب برای آنها
• آگاهی از محیط احساس داخلی و تأثیرات آن بر ارتباط با سایرین، انگیزه و برآورده کردن نیازهای شخصی
• استفاده از نشانه‌های غیرکلامی و زبان بدن غالبا تأثیرگذارتر از کلمات هستند. تماس چشمی، حالات چهره، طرز ایستادن، تماس و سایر نشانه‌ها می‌توانند موجب ایجاد اعتماد، علاقه و ارتباط شوند یا از آنها جلوگیری کنند. ارسال، خواندن و پاسخ به نشانه‌های غیرکلامی اجزای مهمی در ایجاد ویژگی‌های محیط کار هستند.
• توانایی استفاده از شوخی را در خود ایجاد کنید تا بتوانید استرس را کاهش دهید و روابط کاری را مستحکم سازید. البته شوخی‌هایتان نباید متوجه فرد خاصی باشد.
• درگیری‌ها را به صورت سازنده حل کنید. روی زمان حال تمرکز کنید و رنجش‌ها و عدم توافق‌های گذشته را فراموش کنید. گاهی بهترین راه حل، موافقت با این امر است که عدم موافقت وجود دارد.
• سعی نکنید مسائل غیرقابل کنترل، به ویژه رفتار دیگران را کنترل کنید. روی مسائلی تمرکز کنید که می‌توانید کنترل کنید، از جمله مدیریت خود.

«اگر با مشکل زندگی کنید، مشکل بزرگ‌تر می‌شود. اگر با راه حل زندگی کنید، راه حل بزرگ‌تر می‌شود.»