اسباب بازی نوزاد باید علاوه‌بر بی‌خطر بودن با مراحل رشد و تکامل و توانایی‌های تازه‌ی آنها نیز هماهنگی داشته باشد. بسیاری از لوازم بازی بی‌خطر و مناسب، چیزهای رایگانی هستند که معمولا در هر خانه‌ای یافت می‌شوند، جعبه‌های مقوایی، کاسه‌ها و درب‌های پلاستیکی، انواع سربطری پلاستیکی و گنجینه‌های دیگری که به شیوه‌های مختلفی می‌توان از آنها به عنوان اسباب بازی کودک در سنین مختلف استفاده کرد. در این مقاله، فهرستی از گزینه‌های مناسب برای انتخاب اسباب بازی نوزاد تا ۱۲ ماهگی و اسباب بازی کودکان تا ۶ سالگی را ارائه می‌دهیم.
اسباب بازی های مناسب برای نوزادان؛ از زمان تولد تا ۶ ماهگی
برای انتخاب اسباب بازی نوزاد باید دقت زیادی به خرج داد. دوست دارند که به دیگران نگاه کنند و با چشم‌شان آنها را دنبال کنند. معمولا آنها به چهره‌ها و رنگ‌های روشن علاقه دارند. نوزادان می‌توانند دست‌شان را دراز کنند، با کارهایی که با دست‌ها و پاهایشان انجام می‌دهند شگفت‌زده شوند، سرشان را بلند کنند، سر خود را به سمت صداها بچرخانند، اشیاء را در دهان‌شان بگذارند و… .
اسباب بازی نوزاد از تولد تا ۶ ماهگی
- چیزهایی که می‌توانند دست‌شان را به‌سمت آنها دراز کنند، نگه‌دارند، بمکند، تکان دهند و با آنها صدا دربیاورند: جغجغه، زنگ‌های بزرگ، اسباب بازی‌های فشاری، اسباب بازی‌های جویدنی، عروسک‌های نرم، توپ‌های نرم دارای فرورفتگی یا برجستگی مخصوص نوزادان (textured balls) و اسباب بازی‌های وینیل و کتاب‌های مقوایی (board book).
- چیزهایی که بتوانند به آنها گوش دهند: کتاب‌هایی با ریتم‌ها و شعرهای مهدکودک و نوارهای لالایی و ترانه‌ها و آوازهای ساده.
- چیزهایی که بتوانند به آنها نگاه کنند: تصاویر چهره‌هایی که طوری آویزان شده‌اند که نوزاد بتواند آنها را ببیند و آینه‌های نشکن.
راهنمای اسباب بازی نوزادان بزرگ‌تر؛ ۷ تا ۱۲ ماهه
انتخاب اسباب بازی نوزاد ۷ تا ۱۲ ماهه به‌دلیل تحرک بیشترشان با نوزادان کوچک‌تر فرق می‌کند. نوزادان بزرگ‌تر معمولا از غلطیدن و نشستن به جهیدن، ورجه‌ورجه کردن، خزیدن، خود را بالا کشیدن و ایستادن می‌رسند. آنها نام خود و کلمات عمومی و رایج را می‌فهمند، می‌توانند قسمت‌های بدن را تشخیص بدهند، اشیاء پنهان‌شده را پیدا کنند و اشیاء را داخل ظروف بگذارند یا از آنها خارج کنند.
اسباب بازی نوزاد ۷ تا ۱۲ ماهه
- چیزهایی برای نقش بازی کردن و ادا در آوردن: عروسک، عروسک‌های دستی نمایشی و خیمه‌شب‌بازی، ماشین‌های پلاستیکی و چوبی چرخ‌دار و اسباب بازی‌های آبی.
- چیزهایی که می‌توان داخل چیزی انداخت و بیرون آورد: کاسه‌های پلاستیکی، مهره‌های بزرگ، توپ و اسباب بازی‌های تودرتو (nesting toys).
- چیزهایی برای ساختن: بلوک‌های نرم و بزرگ و مکعب‌های چوبی.
- چیزهایی که با استفاده از آنها می‌توانند از عضلات اصلی خود استفاده کنند: توپ‌های بزرگ، اسباب بازی‌های هل‌دادنی و کشیدنی و چیزهای نرم و کم‌ارتفاعی که بتوانند روی آنها بخزند و چهاردست‌وپا راه بروند.
اسباب بازی های مناسب برای کودکان یک‌ساله
کودکان یک ساله دیگر شروع به راه رفتن کرده‌اند. این کودکان معمولا می‌توانند به‌طور پیوسته راه بروند و حتی از پله‌ها نیز بالا بروند. آنها از شنیدن داستان‌ها لذت می‌برند، نخستین واژه‌هایشان را می‌گویند و می‌توانند در کنار سایر کودکان بازی کنند. آنها آزمایش و تجربه کردن را دوست دارند، ولی بزرگ‌ترها باید مراقب‌شان باشند تا آسیبی نبینند.
اسباب بازی کودکان یک‌ساله
- کتاب‌های مقوایی دارای تصاویر یا عکس‌های ساده‌ای از اشیاء واقعی.
- نوارهای ضبط‌شده شامل ترانه، ریتم و داستان‌های ساده همراه‌با تصاویر.
- چیزهایی برای خلق کردن: ماژیک‌های درشت غیرسمّی و قابل شست‌وشو، مدادشمعی و کاغذهای بزرگ.
- چیزهایی برای نقش بازی کردن: تلفن اسباب بازی، عروسک و تخت‌خواب عروسک، کالسکه‌ی نوزاد، لوازم جانبی لباس (مانند روسری و کیف)، عروسک‌های دستی و عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی، عروسک‌ها و اسباب بازی‌های پارچه‌ای، حیوانات پلاستیکی و ماشین‌های پلاستیکی و چوبیِ شبیه نمونه‌های واقعی.
- چیزهایی برای ساختن: بلوک‌های مقوایی و چوبی (که می‌تواند کوچک‌تر از بلوک‌های مخصوص نوزادان، یعنی ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر باشد).
- چیزهایی که با استفاده از آنها می‌توانند از عضله‌های کوچک و بزرگ خود استفاده کنند: پازل، پِگ‌بورد (pegboard، صفحه‌ی سوراخ‌سوراخی که در سوراخ‌های آن، میخ پلاستیکی یا چوبی فرو می‌کنند) بزرگ، اسباب بازی‌های دارای بخش‌هایی که با آنها می‌توانند کارهای مختلفی را انجام دهند (صفحه‌ی مدرج ساعت، سوئیچ و کلید روشن و خاموش، دستگیره، سرپوش و درب) و توپ‌های بزرگ و کوچک.
اسباب بازی های مناسب برای کودکان ۲ ساله (کودکان نوپا)
کودکان نوپا به‌سرعت درحال یادیگری زبان هستند و تاحدی خطر را حس می‌کنند، ولی باوجوداین آزمایش‌های فیزیکی زیادی انجام می‌دهند، مانند پریدن از بلندی، بالا رفتن، آویزان شدن از بازوهایشان، غلطیدن و چرخیدن و بازی‌های خشن و پرجست‌وخیز. آنها به‌خوبی می‌توانند دست‌ها و انگشتان خود را کنترل کنند و ور رفتن با اشیاء کوچک را دوست دارند.
راهنمای اسباب بازی کودک ۲ ساله
- چیزهایی برای حل مسئله و معما: پازل‌های چوبی (۴ تا ۱۲ قطعه‌ای)، بلوک‌هایی که به هم متصل می‌شوند، اشیائی که بتوان آنها را (براساس اندازه، شکل، رنگ، بو) دسته‌بندی کرد و چیزهایی که قلاب، دکمه، سگک و قفل و چفت دارند.
- چیزهایی برای تظاهر کردن و ساختن: انواع بلوک‌ها، ماشین‌های اسباب بازی کوچک‌تر (و محکم‌تر)، اسباب بازی‌های ساختنی (construction sets)، مبلمان و وسایل خانه‌ی متناسب با اندازه‌ی کودکان (مانند وسایل آشپزخانه، صندلی، غذاها و خوراکی‌های پلاستیکیِ اسباب بازی)، لباس‌های مخصوص مشاغل مختلف، عروسک با ابزار و لوازم آن، عروسک دستی و خیمه‌شب‌بازی و اسباب بازی‌های شنی و آبی.
- چیزهایی برای افزایش خلاقیت و خلق کردن: مدادشمعی و ماژیک‌های بزرگ غیرسمّی و قابل شست‌وشو، قلم‌موی نقاشی بزرگ و رنگ انگشتی، کاغذهای بزرگ برای نقاشی کردن، کاغذهای نقاشی رنگی و ضخیم، قیچی‌هایی با اندازه‌ی مناسب برای کودکان نوپا با تیغه‌های کُند، تخته‌ی گچی و گچ‌های بزرگ و سازهای اسباب بازی.
- کتاب‌های تصویری با جزئیات بیشتری نسبت‌به کتاب‌های کودکان کوچک‌تر.
- پخش‌کننده‌ی CD و DVD با انواع گوناگونی از موسیقی (البته از دستگاه‌های پخش گرامافون و نوارکاست نیز می‌توان استفاده کرد.)
- اسباب بازی‌هایی برای استفاده از عضلات بزرگ و کوچک آنها: توپ‌های بزرگ و کوچک برای لگد زدن و پرتاب کردن، وسایل سواری (ولی تا ۳ سالگی نمی‌توان از سه‌چرخه استفاده کرد)، تونل‌های اسباب بازی، چیزهایی با ارتفاع کم که کودکان بتوانند از آنها بالا بروند و (برای جلوگیری از آسیب دیدن کودکان) کف‌پوش‌های نرمی زیر آنها وجود داشته باشد و اسباب بازی‌های ضربه زدنی و چکشی.
اسباب بازی های مناسب برای کودکان ۳ تا ۶ ساله (کودکان در سنین پیش‌دبستانی و مهدکودک)
کودکان در سنین پیش‌دبستانی و مهدکودک نسبت‌به کودکان نوپا گستره یا فراخنای توجه (attention span، مدت‌زمانی که شخص می‌تواند روی کاری تمرکز کند) طولانی‌تری دارند. معمولا این کودکان زیاد حرف می‌زنند و سؤالات فراوانی می‌کنند. آنها دوست دارند چیزهای مختلف و مهارت‌های فیزیکی درحال ظهور خود را آزمایش کنند. آنها می‌خواهند با دوستان خود بازی کنند و نمی‌خواهند بازنده باشند! آنها می‌توانند کارها را نوبتی انجام دهند و معمولا استفاده‌ی مشترک دو یا چند کودک از یک اسباب بازی در کودکان پیش‌دبستانی و مهدکودکیِ بزرگ‌تر امکان‌پذیر است.
اسباب بازی های مناسب برای کودکان ۳ تا ۶ ساله
- برای حل مسئله و معما: پازل‌های دارای ۱۲ تا ۲۰ قطعه یا بیشتر، لِگوها و بلوک‌هایی که به هم متصل می‌شوند، مجموعه‌های اسباب بازی‌ها و چیزهایی که می‌توان آنها را براساس طول، عرض، ارتفاع، شکل، رنگ، بو، اندازه و سایر ویژگی‌ها دسته‌بندی کرد، مانند مجموعه‌هایی از سربطری‌های پلاستیکی، کاسه و درب‌های پلاستیکی، کلید، صدف، خرس‌های شمارشی (counting bears، خرس‌های اسباب بازی کوچکی که کودک آنها را براساس تعداد مرتب می‌کند) و بلوک‌های رنگی کوچک.
- برای تظاهر کردن و ساختن: بلوک‌های فراوان برای ساختن ساختارهای پیچیده، انواع ماشین اسباب بازی، اسباب بازی‌های ساختنی، اثاث و مبلمان متناسب‌با اندازه‌ی کودکان (مجموعه‌های آپارتمانی، غذاها و خوراکی‌های اسباب بازی و پلاستیکی)، لباس‌های مخصوص مشاغل مختلف، عروسک‌هایی با لوازم و ابزار آنها، عروسک‌های دستی و خیمه‌شب‌بازی و وسایل نمایش‌های عروسکی ساده و اسباب بازی‌های شنی و آبی.
- چیزهایی برای خلق کردن و افزایش خلاقیت: مدادشمعی و ماژیک‌های بزرگ و کوچک، قلم‌موهای کوچک و بزرگ و رنگ‌های انگشتی، کاغذهای کوچک و بزرگ برای نقاشی و رنگ‌آمیزی کردن، کاغذهای نقاشی رنگی و ضخیم، قیچی‌هایی با اندازه‌ی مناسب برای کودکان پیش‌دبستانی، تخته‌ی گچی و گچ‌های کوچک و بزرگ، خمیربازی، ابزارهای طراحی و مدل‌سازی، چسب و تکه‌های کاغذ و پارچه برای کولاژ یا تکه‌چسبانی (تکنیکی در هنرهای تجسمی و نام اثر هنریِ ساخته‌شده به‌وسیله‌ی این تکنیک) و سازهای موسیقی مانند سازهای ریتمی و کیبورد، سنتور چوبی و دایره‌زنگی.
- کتاب‌های تصویری با واژه‌ها و تصاویری که نسبت‌به کتاب‌های کودکان نوپا جزئیات بیشتری دارند.
- پخش‌کننده‌ی CD و DVD با انواع گوناگونی از موسیقی (البته از دستگاه‌های پخش گرامافون و نوارکاست نیز می‌توان استفاده کرد.)
- اسباب بازی‌هایی برای استفاده از عضلات بزرگ و کوچک آنها: توپ‌های بزرگ و کوچک برای لگد زدن و پرتاب کردن و گرفتن، وسایل سواری مانند سه‌چرخه، تونل‌های اسباب بازی، چیزهایی با ارتفاع بلندتر که کودکان بتوانند از آنها بالا بروند و (برای جلوگیری از آسیب دیدن کودکان) کف‌پوش‌های نرمی زیر آنها وجود داشته باشد، واگن و چرخ‌دستی اسباب بازی، چوگان (چوب بیس‌بال و کریکت) و توپ پلاستیکی، مهره‌ی بولینگ پلاستیکی، اهداف و چیزهایی که کودک بتواند چیزی را به سمت آنها پرتاب کند و میز نجاریِ دارای گیره‌ی نجاری و چکش، میخ و ارّه.
- درصورت دسترسی به رایانه: برنامه‌های تعاملی (یعنی کودک می‌تواند کاری انجام بدهد) که برای کودک قابل‌درک هستند (یعنی در نرم‌افزار از تصاویر و دستورات شفاهی استفاده می‌شود و فقط دارای متن نیست) و کودک می‌تواند سرعت و مسیر نرم‌افزار را کنترل کند و فرصت‌هایی برای کشف مفاهیم گوناگون در سطوح مختلف دارد.
ایمنی در اسباب بازی های کودکان
اسباب بازی ایمن و بی‌خطر اسباب بازی‌ای است که به‌خوبی ساخته شده است (یعنی هیچ قسمت تیز یا خرده و تراشه‌ای ندارد و به بدن کودک آسیبی نمی‌رساند)، با رنگ‌های غیرسمّی و بدون سرب رنگ شده است، شکستنی نیستند و به‌راحتی تمیز می‌شود.
مؤسسات استاندارد ایمنی تولید باید اسباب بازی‌های الکتریکی را تأیید کرده باشند. حتما باید برچسب آنها را بررسی کنید. برچسب روی اسباب بازی باید نشان دهد که آن اسباب بازی توسط آزمایشگاه‌های متعلق‌به سازمان‌های مستقل و مسئول رسیدگی به ایمنی تولیدات تجاری و مصرفی تأیید شده است. به‌علاوه هنگام انتخاب اسباب بازی برای کودکان زیر ۳ سال توجه داشته باشید که اسباب بازی هیچ قطعه یا تکه‌ی کوچکی نداشته نباشد که بتواند در گلوی کودک گیر کند و موجب خفگی او شود.
همیشه به‌یاد داشته باشید که فرسودگی‌ها و پارگی‌های معمولی می‌توانند اسباب بازی‌های بی‌خطر را به اسباب بازی‌های خطرناکی تبدیل کنند. بنابراین والدین همیشه باید اسباب بازی‌ها را کنترل کنند و از سالم بودن آنها مطمئن شوند.
