آیا چیزهایی مانند صداهای بلند و برچسب روی لباس شما را آزار می‌دهند؟ ممکن است منشأ این آزار اختلال پردازش حسی باشد. این اختلال باعث می‌شود فرد قادر به نادیده‌گرفتن اطلاعات حسی بی‌اهمیت نباشد و چیزهایی مانند صدای پس‌زمینه کافه او را آزار بدهند و تحریک کنند. در این مقاله با علت، علائم و روش‌های تشخیص و درمان این اختلال آشنا خواهید شد. با ما همراه باشید.
اختلال پردازش حسی یا اختلال SPD چیست؟
اختلال پردازش حسی (SPD) وضعیتی عصبی است که توانایی بدن برای دریافت پیام‌ها از حواس و تبدیل این پیام‌ها به پاسخ‌های حرکتی و رفتاری مناسب را مختل می‌کند. علاوه بر این، SPD می‌تواند پردازش اطلاعات دریافتی از طریق بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی را نیز مختل کند.
اگرچه این اختلال بیشتر در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود، ممکن است مردان و زنان در هر سن و نژادی را تحت‌تأثیر قرار بدهد. برخی از کارشناسان معتقدند ۱۰درصد از کودکان دچار یکی از انواع اختلال پردازش حسی می‌شوند. علاوه بر این، افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی بیش فعالی (ADHD)، اختلالات طیف اوتیسم و سندروم ایکس شکننده (Fragile X syndrome) بسیار بیشتر در معرض ابتلا به SPD هستند.
انواع اختلال پردازش حسی
۱. اختلال تعدیل حسی
اختلال تعدیل حسی شایع‌ترین شکل SPD است. این نوع اختلال نشان‌دهنده بروز مشکلی در تنظیم پاسخ به تحریک است. افراد مبتلا به این نوع اختلال کمتر یا بیشتر از حد معمول واکنش نشان می‌دهند، زیرا سیستم عصبی نمی‌داند چه زمانی به محرک‌ها توجه کند یا چه زمانی آنها را نادیده بگیرد.
۲. اختلال تمایز حسی
افراد مبتلا به اختلال تمایز حسی درباره منابع حس‌هایشان سردرگم هستند که می‌تواند منجر به بروز مشکل در تشخیص گرسنگی یا تشخیص حروف و منابع صدا شود.
۳. اختلال حرکتی مبتنی بر حس
اختلال حرکتی مبتنی بر حس منجر به مشکلاتی در انجام کارهایی می‌شود که نیاز به کنترل حرکتی دارند، مانند نگه‌داشتن ظروف، صاف نشستن و حفظ تعادل. افراد مبتلا به اختلال پردازش حسی ممکن است با ۱ یا هر ۳ این دسته‌ها با شدت متفاوتی درگیر باشند.
علائم اختلال پردازش حسی
یکپارچگی حسی فرایندی است که مغز اطلاعات حواس ما (لامسه، بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و همچنین تعادل) را پردازش می‌کند تا بتوانیم به محیط خود پاسخ مناسبی دهیم. فردی با یکپارچگی حسی خوب، محرک‌های مهم را خودکار از بقیه تشخیص می‌دهد و فیلتر می‌کند. در مدرسه بدون فکرکردن به وضعیت خود پشت میزش می‌نشیند و هیاهوی راهروی مدرسه باعث پرت‌شدن حواسش نمی‌شود. در خیابان توجهی به صداهای بلند بوق ماشین‌ها نمی‌کند، اما حواسش به اتوبوس هست و به راننده اشاره می‌کند که قبل از عبور از خیابان منتظرش بماند.
محرک‌های بیرونی مانند صداها و مناظر برای افراد مبتلا به این اختلال کسل‌کننده هستند. این افراد برای برانگیختن خود میل به تحریک بیشتری دارند و رفتار تحریک‌طلبانه آنها ممکن است به‌راحتی با ADHD و کنترل ضعیف تکانه اشتباه گرفته شود.
برخی از مهم‌ترین علائم اختلال پردازش حسی عبارت‌اند از:
- احساس اینکه سایه‌ای بر دنیای بیرون کشیده شده است؛
- تجربه خاموش و بی‌صدای مناظر، صداها و لمس؛
- احساس مکرر اضافه بار حسی (Sensory overload).
علائم اختلال پردازش حسی در کودکان
کودکی معمولی که در حال ماسه‌بازی است، می‌تواند عرق ریخته‌شده روی صورت و گردنش را نادیده بگیرد، چون ماسه‌بازی و نسیمی را که خنکش می‌کند دوست دارد. کودک مبتلا به SPD نمی‌تواند هیچ‌چیز را نادیده بگیرد؛ عرق روی پیشانی یا گردنش حواسش را پرت می‌کند و برایش آزاردهنده است و بادی که در حال وزیدن است هم باعث می‌شود حالش بدتر شود نه بهتر.
به این دلیل که کودک توانایی درونی کنارآمدن با این تحریکات را ندارد، ممکن است با ناامیدی به شن و ماسه لگد بزند، به هم‌بازی‌هایش حمله کند و بازی را به هم بزند. احساسات بد مدت‌ها پس از ازبین‌رفتن محرک‌های فیزیکی با او باقی می‌مانند.
علل اختلال پردازش حسی
مانند ADHD، علل اختلال پردازش حسی هم ممکن است نامشخص باشد. گاهی ابتلای کودک به این اختلال ژنتیکی است، اما عوامل بیرونی نیز می‌توانند کودکان را در معرض این اختلال قرار دهند. این عوامل عبارت‌اند از:
- محرومیت از مادر؛
- زایمان زودرس؛
- سوءتغذیه قبل از تولد؛
- حضور در مراکز مراقبت سازمانی مانند پرورشگاه از سن کم.
تعامل‌برقرارنکردن با کودک و محرومیت از شیر مادر نیز می‌توانند مانع تقویت یکپارچگی حسی او شوند. این علل بیشتر در بین کودکانی دیده می‌شوند که در پرورشگاه بزرگ می‌شوند یا به فرزندخواندگی گرفته می‌شوند. عفونت‌های مکرر گوش قبل از ۲سالگی نیز می‌تواند یکی از عوامل خطر ابتلا به این اختلال باشد.
محرک‌های رایج SPD
- برس‌زدن مو؛
- لباس‌های تنگ یا پارچه‌های زبر؛
- صداهای بلند مانند رعد؛
- نورهایی مانند فلاش دوربین یا آفتاب؛
- شنا در دریاچه؛
- برچسب روی لباس؛
- بوهای شدید مثل عطر یا مواد شوینده معطر.
تشخیص اختلال پردازش حسی
هنگامی که علائم SPD را در خود یا فرزندتان مشاهده کردید، برای تشخیص درست به متخصص آگاه یا کاردرمانگر آموزش‌دیده مراجعه کنید. بسیاری از افراد مبتلا به SPD هرگز تشخیص دقیقی دریافت نمی‌کنند. علائم این اختلال می‌تواند مانند بسیاری از بیماری‌های عصبی دیگر باشد و اغلب به‌اشتباه ADHD، ناتوانی یادگیری یا حتی اختلال رشد فراگیر تشخیص داده می‌شود.
ارزیابی برای تشخیص SPD ممکن است شامل معاینه فیزیکی و ارزیابی گفتار و زبان باشد. علائم این اختلال از فردی به فرد دیگر متفاوت است، پس پزشکی را پیدا کنید که درک درستی از این اختلال داشته باشد. معمولا کاردرمانگران آموزش‌دیده در زمینه پردازش حسی برای تشخیص این بیماری واجد شرایط هستند.
درمان اختلال پردازش حسی
بیشتر افراد مبتلا به SPD با مراجعه به کاردرمانگر فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که به بازآموزی حواس کمک می‌کنند. برخی از این تکنیک‌ها عبارت‌اند از:
- رویکرد یکپارچگی حسی (SI): در این روش حواس فرد بدون ایجاد احساس شکست در او، به چالش کشیده می‌شوند. هدف این است که با گذشت زمان آموزش‌های داده‌شده به فرد در دنیای خارج از کلینیک نیز به کار گرفته شوند.
- رژیم حسی: در این روش فعالیت‌ها به‌شیوه‌ای ملایم و سرگرم‌کننده معرفی می‌شوند تا تجربه طیف وسیعی از احساسات را برای بیمار راحت کنند. این رویکرد زمانی بهترین کارایی دارد که بیماران این فعالیت‌ها را در خانه و با خانواده خود انجام دهند.
- شنیدار درمانی (LT): این تکنیک شامل گوش دادن به انواع فرکانس‌ها و الگوهای صدا برای تحریک مغز است.
- کاردرمانی: گاهی برای درمان کودک از کاردرمانی استفاده می‌شود. این روش درمانی می‌تواند مهارت‌های حرکتی ظریف مانند دست‌خط و استفاده از قیچی و مهارت‌های حرکتی بزرگ‌تر مانند بالارفتن از پله‌ها و پرتاب توپ را بهبود ببخشد. همچنین کودک مهارت‌های روزمره مانند لباس‌پوشیدن و نحوه استفاده از ظروف را هم می‌آموزد.
هم کاردرمانی و هم شنیداردرمانی از اصول نظریه نوروپلاستیسیته استفاده می‌کنند؛ بر اساس این نظریه، مغز می‌تواند با تجربه تغییر کند. البته این می‌تواند به معنای ماه‌ها یا حتی سال‌ها تمرین باشد.
تغییر سبک زندگی نیز می‌تواند برای درمان اختلال پردازش حسی مفید باشد.
زندگی با اختلال پردازش حسی
زندگی با وجود این اختلال می‌تواند سخت باشد. والدین کودکان مبتلا به SPD ممکن است گاهی احساس تنهایی کنند یا احساس کنند که مدام باید برای توجیه رفتار فرزندشان بهانه بیاورند. حتی ممکن است از بردن فرزندشان به مکان‌های عمومی اجتناب کنند.
بزرگ‌سالانی که مبتلا به اختلال پردازش حسی هستند نیز ممکن است گوشه‌گیر شوند. اضافه بار حسی می‌تواند مانع خروج آنها از خانه شود حتی رفتن به فروشگاه یا سر کار را هم برایشان دشوار کند.
بزرگ‌سالانی که با این اختلال دست‌وپنجه نرم می‌کنند باید با کاردرمانگر کار کنند. درمانگر می‌تواند به آنها کمک کند واکنش‌های جدید به محرک‌ها را بیاموزند. این کار می‌تواند منجر به تغییر نحوه برخورد آنها با موقعیت‌های خاص شود و زندگی‌شان را بهبود ببخشد.
این اختلال حتی اگر با درمان یا افزایش سن بهتر شود، ممکن است هرگز از بین نرود. رویدادهای مهم زندگی یا استرس می‌توانند علائم آن را تشدید کنند.
شما بگویید
آیا شما هم علائم این اختلال را دارید؟ از چه راهکاری برای تشخیص و درمان آن استفاده کرده‌اید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
