اختلال هورمونی در زنان و مردان؛ از نشانه‌ها تا درمان

• دوره‌های پریود سنگین یا نامنظم ازجمله عقب افتادن پریود، قطع‌شدن پریود یا زود به زود پریود شدن؛
• هیرسوتیسم یا رشد موی بیش‌ازحد روی صورت، چانه یا سایر قسمت‌های بدن؛
• آکنه روی صورت، سینه یا قسمت بالای پشت؛
• تُنُک شدن مو یا ریزش مو؛
• افزایش وزن یا کاهش وزن بسیار کُند و دشوار؛
• تیره‌شدن پوست مخصوصا در امتداد چین‌های گردن، در کشاله‌ی ران و زیر سینه‌ها؛
• تگ‌های پوستی (زوائد پوستی)؛
• خشکی واژن؛
• آتروفی واژن؛
• درد در هنگام رابطه‌ی جنسی؛
• تعریق شبانه.

علائم در مردان

تستوسترون نقش مهمی در رشد مردان ایفا می‌کند. اگر بدن شما تستوسترون کافی تولید نکند، ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنید.

این علائم در مردان بالغ عبارتند از:

• رشد بافت سینه؛
• حساسیت سینه‌ها نسبت به لمس؛
• اختلال نعوظ؛
• ازدست دادن توده‌ی عضلانی؛
• کاهش میل جنسی؛
• ناباروری؛
• کاهش رشد موی بدن و ریش؛
• استئوپروزیس، ازدست دادن توده‌ی استخوانی؛
• دشواری در تمرکز؛
• گُرگرفتگی.

علائم در کودکان

دوره‌ی بلوغ، زمانی است که دختران و پسران شروع به تولید هورمون‌های جنسی می‌کنند. بسیاری از کودکانی که دچار بلوغ تأخیری می‌شوند، درنهایت یک بلوغ نرمال را تجربه خواهند کرد اما برخی از آنها به وضعیتی به نام هیپوگنادیسم مبتلا هستند. علائم هیپوگنادیسم عبارتند از:

در پسرها

• توده‌ی عضلانی رشد نمی‌کند؛
• صدا کلفت نمی‌شود؛
• موهای بدن کم‌پشت هستند؛
• رشد بیضه و آلت تناسلی، ناقص است؛
• رشد بیش‌ازحد بازوها و ساق‌های پا نسبت به تنه‌ی بدن؛
• ژنیکوماستی، رشد بافت سینه.

در دخترها

• دوره‌ی قاعدگی آغاز نمی‌شود؛
• بافت سینه رشد نمی‌کند؛
• نرخ رشد افزایش نمی‌یابد.

دلایل تغییرات هورمونی

علل احتمالی بسیاری برای عدم تعادل هورمونی وجود دارد. این علل بسته به اینکه کدام هورمون‌ها یا غده‌ها تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، متفاوت است. علل رایج عدم تعادل هورمونی عبارتند از:

• دیابت؛
• هیپوتیروئیدیسم یا کم کاری تیروئید؛
• هیپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید؛
• هیپوگنادیسم؛
• سندروم کوشینگ؛
• تیروئیدیت یا التهاب غده‌ی تیروئید؛
• فعالیت بیش‌ازحد گره‌های تیروئید؛
• هورمون درمانی؛
• تومورها (خوش‌خیم یا سرطانی)؛
• هیپرپلازی آدرنال مادرزادی؛
• اختلالات خوردن؛
• داروها؛
• استرس؛
• نارسایی آدرنال (غده‌ی فوق‌ کلیوی)؛
• تومور هیپوفیز؛
• آسیب یا تروما؛
• درمان‌های سرطان.

علل مختص به زنان

بسیاری از علل عدم تعادل هورمونی در زنان به هورمون‌های تولیدمثل مربوط می‌شود. علل رایج عباتند از:

• یائسگی؛
• بارداری؛
• شیردهی؛
• PCOS؛
• یائسگی زودرس؛
• داروهای هورمونی مانند قرص های ضدبارداری؛
• نارسایی اولیه‌ی تخمدان.

آزمایش‌ها و تشخیص

هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که پزشکان به‌وسیله‌ی آن عدم تعادل هورمونی را تشخیص بدهند. اول از همه برای یک معاینه‌ی فیزیکی به پزشک مراجعه کنید. خودتان را برای توصیف علائم‌تان و بازه‌ی زمانی رخ‌دادن آنها آماده کنید. فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل های غذایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید، تهیه کنید و آنها را در اختیار پزشک‌تان قرار بدهید.

پزشک ممکن است سؤالاتی از این قبیل از شما بپرسد:

• چند وقت یک‌بار، این علائم را تجربه می‌کنید؟
• آیا چیزی هست که به تسکین علائم‌تان کمک می‌کند؟
• آیا اخیرا وزن‌تان کم یا زیاد شده است؟
• آیا استرس شدید دارید؟
• آخرین دوره‌ی پریودتان چه زمانی بوده است؟
• آیا قصد دارید باردار شوید؟
• آیا در ایجاد یا حفظ حالت نعوظ مشکل دارید؟
• آیا خشکی واژن دارید یا در حین نزدیکی احساس درد می‌کنید؟

بسته به علائمی که دارید، ممکن است پزشک‌تان یک یا چند آزمایش تشخیصی را پیشنهاد کند. همچنین می‌توانید از پزشک‌تان بخواهید که این آزمایش‌ها را نیز انجام بدهد.

۱. آزمایش خون

پزشک شما یک نمونه از خون‌تان را برای بررسی به آزمایشگاه می‌فرستد. اکثر هورمون‌ها در خون قابل شناسایی هستند. پزشک می‌تواند از آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمون تیروئید، استروژن، تستوسترون و کورتیزول شما استفاده کند.

۲. معاینه‌ی لگن

اگر خانم هستید، ممکن است پزشک‌تان برای تشخیص هرگونه توده‌ی غیرمعمول، کیست یا تومور، یک تست پاپ‌اسمیر انجام بدهد. اگر مرد هستید، پزشک‌تان ممکن است برای تشخیص هرگونه توده یا ناهنجاری، کیسه‌ی بیضه‌ی شما را معاینه کند.

۳. سونوگرافی

دستگاه سونوگرافی از امواج صوتی برای بررسی قسمت‌های داخلی بدن شما استفاده می‌کند. پزشکان ممکن است از سونوگرافی برای گرفتن تصاویری از رحم، تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غده‌ی تیروئید یا هیپوفیز استفاده کنند.

۴. آزمایش‌های اضافی

گاهی‌اوقات برای تشخیص مشکل به آزمایش‌های پیچیده‌تری نیاز است. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• بیوپسی (نمونه‌برداری)؛
• MRI؛
• اشعه‌ی ایکس؛
• اسکن تیروئید؛
• شمارش اسپرم.

آیا می‌توانید سطوح هورمون‌تان را در خانه تست کنید؟

اگر علائم یائسگی را تجربه می‌کنید، ممکن است وسوسه شوید که یک کیت تست خانگی را امتحان کنید. کیت‌های تست خانگی، هورمون تحریک‌کننده‌ی فولیکول (FSH) را در ادرار شما اندازه می‌گیرند. سطوح FSH با وارد شدن شما به دوره‌ی یائسگی افزایش می‌یابد اما سطوح آن در طول یک دوره‌ی طبیعی قاعدگی نیز کم و زیاد می‌شود. این تست می‌تواند نشانه‌ای باشد مبنی بر اینکه دوره‌ی یائسگی آغاز شده است یا نه اما نمی‌تواند به شما یک نتیجه‌ی قطعی بدهد.

گزینه‌های درمانی برای عدم تعادل هورمونی

درمان یک اختلال هورمونی، به علت بروز آن بستگی دارد. گزینه‌های درمانی متداول عبارتند از:

۱. استروژن درمانی

اگر یائسه شده‌اید و از علائم آزاردهنده‌ای مانند گرگرفتگی رنج می‌برید، پزشک‌تان ممکن است یک دُز پایین از هورمون استروژن را برای شما تجویز کند. حتما در مورد خطرات و مزایای استفاده از درمان جایگزینی هورمون با پزشک‌تان صحبت کنید.

۲. استروژن واژینال

اگر دچار خشکی واژن یا درد در حین رابطه‌ی جنسی هستید، ممکن است لازم باشد استفاده از یک کرم، قرص یا حلقه‌ی استروژن را امتحان کنید. این درمان موضعی از بسیاری از خطرات مرتبط با استروژن سیستمیک یا استروژنی که از طریق جریان خون به ارگان موردنظر می‌رسد، جلوگیری خواهد کرد.

۳. روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری

اگر سعی دارید باردار شوید، روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری می‌توانند به تنظیم چرخه‌های قاعدگی شما کمک کنند.

انواع روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری عبارتند از:

• قرص ضدبارداری؛
• چسب ضدبارداری؛
• آمپول‌های ضدبارداری؛
• حلقه‌ی واژینال؛
• دستگاه داخل رحمی آی یو دی (IUD).

این روش ممکن است به بهبود آکنه و کاهش موهای زائد روی صورت و بدن نیز کمک کند.

۴. داروهای آنتی‌آندروژن

آندروژن‌ها، هورمون‌های جنسی مردانه هستند که در هردو جنس مرد و زن وجود دارند. زنانی که سطوح آندروژن بالایی دارند، می‌توانند از داروهایی استفاده کنند که جلوی اثرات آندروژن‌ها مثل ریزش مو، رشد موی صورت، و آکنه را بگیرند.

۵. متفورمین

متفورمین یک نوع داروی دیابت نوع دو است که می‌تواند به برخی از زنانی که علائم PCOS دارند، کمک کند. این دارو توسط سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده (FDA) برای درمان PCOS تأیید نشده است اما ممکن است به کاهش سطوح آندروژن و تقویت تخمک‌گذاری کمک کند.

۶. تستوسترون تراپی

مکمل‌های تستوسترون می‌توانند علائم تستوسترون پایین در مردان را کاهش بدهند و در نوجوانانی که دچار بلوغ تأخیری هستند، باعث آغاز دوره‌ی بلوغ می‌شود. این دارو به شکل تزریقی، چسب و ژل موجود است.

۸. درمان هورمون تیروئید

در افراد مبتلا به هیپوتیروئیدیسم یا کم‌کاری تیروئید، هورمون تیروئید مصنوعی به نام لووتیروکسین (لووتیروئید، لووکسیل، سین‌تیروئید، یونیتروید) می‌تواند سطوح هورمون تیروئید را به حالت تعادل بازگرداند.

۹. فلیبنسیرین (Addyi)

این تنها داروی مورد تأیید FDA برای درمان میل جنسی کم در زنانی است که در حوالی دوره‌ی یائسگی‌شان هستند. این دارو عوارض جانبی جدی دارد، بنابراین در مورد مصرف آن با پزشک‌تان مشورت کنید تا ببینید که آیا می‌تواند برای شما مناسب باشد یا نه.

۱۰. افلورنیتین (Vaniqa)

این یک کرم نسخه‌ای است که به‌طور خاص برای رشد بیش‌ازحد موی صورت در زنان ساخته شده است. این دارو که به‌صورت موضعی روی پوست استفاده می‌شود، به کُند کردن روند رشد موهای جدید کمک می‌کند اما موهای موجود را از بین نمی‌برد.

مکمل‌ها و درمان‌های طبیعی

مکمل‌های غذایی بسیاری در بازار وجود دارند که ادعا می‌کنند می‌توانند علائم یائسگی و عدم تعادل هورمونی را درمان کنند. بااین‌حال تعداد کمی از آنها توسط شواهد علمی حمایت می‌شوند. بسیاری از این مکمل‌ها حاوی هورمون‌های مشتق‌شده از گیاهان هستند. اینها گاهی‌اوقات هورمون‌های زیست‌همسان (bioidentical) نامیده می‌شوند، چون از نظر شیمیایی شبیه هورمون‌های طبیعی بدن هستند. بااین‌حال هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان بدهد آنها بهتر از هورمون‌درمانی معمولی عمل می‌کنند.

برخی از افراد متوجه می‌شوند که یوگا به درمان علائم عدم تعادل هورمونی‌شان کمک می‌کند. یوگا برای قدرت، انعطاف پذیری بدن و تعادل شما بسیار مفید است. همچنین ممکن است به شما کمک کند وزن کم کنید که این مسئله نیز می‌تواند به تنظیم هورمون‌های شما کمک کند.

شما همچنین می‌توانید تغییرات زیر را در سبک زندگی‌تان ایجاد کنید:

• وزن کم کنید. یک کاهش ۱۰ درصدی در وزن بدن زنان می‌تواند دوره‌های پریود آنها را منظم‌تر کند و شانس باردار شدن‌شان را افزایش بدهد. کاهش وزن در مردان نیز ممکن است به بهبود عملکرد نعوظ کمک نماید.
• خوب غذا بخورید. داشتن رژیم غذایی متعادل، نقش مهمی در سلامت کلی ایفا می‌کند.
• موهای زائد را از بین ببرید. اگر موهای صورت یا بدن‌تان بیش‌ازحد زیاد است، می‌توانید از کرم‌های موبر، لیزر موهای زائد یا الکترولیز استفاده کنید.
• ناراحتی واژینال را کاهش بدهید. از روان‌کننده‌ها یا مرطوب‌کننده‌های فاقد پارابن، گلیسیرین و مواد نفتی استفاده کنید.
• از گرگرفتگی جلوگیری کنید. سعی کنید چیزهایی که معمولا باعث گرگرفتگی می‌شوند را شناسایی کنید؛ چیزهایی از قبیل درجه‌ی حرارت بالا، غذاهای تند یا نوشیدنی‌های داغ.

عدم تعادل هورمونی و آکنه

علت اصلی آکنه، تولید چربی بیش‌ازحد است که به بسته‌شدن منافذ پوست منجر می‌شود. آکنه، بیشتر از همه در نواحی‌ای اتفاق می‌افتد که غدد چربی بسیاری دارند، ازجمله:

• صورت؛
• قفسه‌ی سینه؛
• قسمت بالای پشت؛
• شانه‌ها.

آکنه اغلب با تغییرات هورمونی دوره‌ی بلوغ مرتبط است اما درواقع یک ارتباط مادام‌العمر (دائمی) بین آکنه و هورمون‌ها وجود دارد.

آکنه و قاعدگی

چرخه‌ی قاعدگی، یکی از رایج‌ترین علل بروز آکنه است. در بسیاری از زنان، آکنه یک هفته قبل از شروع دوره‌ی قاعدگی ایجاد و سپس برطرف می‌شود. متخصصان پوست برای زنانی که آکنه‌ی آنها با علائم دیگری مانند پریودهای نامنظم یا رشد بیش‌ازحد موی بدن و صورت همراه است، انجام آزمایش‌های هورمونی را توصیه می‌کنند.

آکنه و آندرو‌ژن‌ها

آندروژن‌ها، هورمون‌های مردانه‌ای هستند که هم در مردان و هم در زنان وجود دارند. آنها با تحریک بیش‌ازحد غدد چربی در بروز آکنه نقش دارند.

دختران و پسران هردو در دوره‌ی بلوغ دارای سطوح بالایی از آندروژن‌ها هستند و به همین دلیل است که آکنه در آن زمان، بسیار رایج است. سطوح آندروژن‌ها معمولا در حدود بیست‌سالگی کاهش می‌یابد.

عدم تعادل هورمونی و افزایش وزن

هورمون‌ها نقش مهمی در سوخت‌وساز و توانایی بدن شما برای استفاده از انرژی ایفا می‌کنند. اختلالات هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید و سندروم کوشینگ (یک نوع اختلال هورمونی که درنتیجه‌ی تولید بیش‌از حد کورتیزول رخ می‌دهد) می‌توانند باعث شوند که شما دچار چاقی یا دارای اضافه‌وزن شوید.

افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید، سطوح پایینی از هورمون‌های تیروئید دارند. این بدان معناست که سوخت‌وساز بدن آنها آنقدر که باید، خوب کار نمی‌کند. افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید حتی در هنگامی که رژیم دارند نیز ممکن است دچار افزایش وزن شوند.

افراد مبتلا به سندروم کوشینگ، سطوح بالایی از کورتیزول در خون‌شان دارند. این مسئله به بیشتر شدن اشتها و افزایش ذخیره‌ی چربی منجر می‌شود.

بسیاری از زنان در طول دوره‌ی یائسگی دچار افزایش وزن می‌شوند، چون سوخت‌وساز بدن‌شان کند می‌شود. ممکن است شما متوجه شوید علی‌رغم آنکه طبق روال معمول‌تان غذا می‌خورید و ورزش می‌کنید، همچنان وزن‌تان بالا می‌رود.

تنها راه برای مقابله با افزایش وزن ناشی از یک اختلال هورمونی، درمان مشکل زمینه‌ای است.

عدم تعادل هورمونی و بارداری

در طول یک بارداری سالم و طبیعی، بدن شما تغییرات هورمونی عمده‌ای را تجربه می‌کند. این وضعیت با عدم تعادل هورمونی متفاوت است.

PCOS

اختلالات هورمونی مانند PCOS از علل عمده‌ی ناباروری به‌حساب می‌آیند. در زنان مبتلا به PCOS، عدم تعادل هورمونی مانع تخمک‌گذاری می‌شود. اگر تخمک‌گذاری نداشته باشید، نمی‌توانید باردار شوید.

اما بارداری در زنان مبتلا به PCOS نیز امکان‌پذیر است. کاهش وزن می‌تواند تأثیر مثبتی روی قدرت باروری شما بگذارد. همچنین یک‌سری داروهای نسخه‌ای نیز وجود دارند که می‌توانند تخمک‌گذاری را تحریک کنند و شانس باردار شدن شما را افزایش بدهند.

لقاح آزمایشگاهی (IVF) نیز یکی از گزینه‌هایی است که در صورت موثر واقع نشدن داروها توصیه می‌شود. به‌عنوان آخرین راه حل، جراحی می‌تواند به‌طور موقت تخمدان‌ها را فعال کرده و باعث تخمک‌گذاری شود.

PCOS می‌تواند مشکلاتی در دوره‌ی بارداری ایجاد کند؛ هم برای مادر و هم برای کودک. احتمال بروز عوارض زیر نیز در صورت ابتلا به PCOS بیشتر خواهد بود:

• سقط جنین؛
• دیابت بارداری؛
• پری‌اکلامپسی؛
• عمل سزارین؛
• وزن بالای نوزاد در هنگام تولد؛
• احتمال بستری شدن نوزاد و مدت زمان بستری شدن او در NICU.

کم‌کاری تیروئید

نوزادانی که از مادران مبتلا به کم‌کاری تیروئید درمان‌نشده متولد می‌شوند، بیشتر احتمال دارد که به نقص‌های هنگام تولد دچار شوند. این شامل مشکلات ذهنی جدی و اختلال در رشد می‌شود.

عدم تعادل هورمونی و ریزش مو

تغییرات هورمونی و عدم تعادل هورمونی می‌تواند گاهی اوقات باعث ریزش موی موقت شود. این مسئله در زنان اغلب به بارداری، زایمان یا شروع یائسگی مربوط می‌شود. تولید کم یا بیش‌ازحد هورمون‌های تیروئید نیز می‌تواند باعث ریزش مو شود.

اکثر ریزش موها مانند طاسی با الگوی مردانه، جنبه وراثتی دارند و به تغییرات هورمونی مربوط نمی‌شوند.

سایر عوارض

عدم تعادل هورمونی با بسیاری از مشکلات سلامتی مزمن یا طولانی‌مدت مرتبط است. بدون درمان مناسب، شما در معرض خطر ابتلا به چندین مشکل پزشکی جدی قرار می‌گیرید؛ ازجمله:

• دیابت؛
• فشار خون بالا؛
• کلسترول بالا؛
• بیماری قلبی؛
• نوروپاتی؛
• چاقی؛
• آپنه‌ی خواب (یکی از انواع اختلالات خواب)؛
• آسیب کلیوی؛
• افسردگی و اضطراب؛
• سرطان آندومتر؛
• پوکی استخوان یا ازدست دادن استخوان؛
• ازدست دادن توده‌ی عضلانی؛
• سرطان سینه؛
• ناباروری؛
• بی‌اختیاری ادرار؛
• اختلال عملکرد جنسی؛
• گواتر.

حرف آخر

هورمون‌ها مسئول بسیاری از فرایندهای اصلی بدن شما هستند. وقتی هورمون‌ها از تعادل خارج شوند، ممکن است علائم بسیار مختلفی ایجاد کنند. عدم تعادل هورمونی ممکن است باعث بروز عوارض جدی متعددی شود، بنابراین مهم است که در اسرع وقت به دنبال درمان‌های پزشکی بروید.