اختلال شخصیت ضد اجتماعی، که گاهی سایکوپاتی هم خوانده می‌شود، وضعیتی روانی است که در آن فرد هیچ اهمیتی به درست و غلط نمی‌دهد و احساسات و حقوق دیگران را نادیده می‌گیرد. افراد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی، نسبت به بقیه‌ی مردم احساس دشمنی یا بی‌تفاوتی سنگدلانه دارند یا با آنها خشن برخورد می‌کنند. در رفتار این‌گونه افراد هیچ احساس گناه یا ندامتی دیده نمی‌شود.
مبتلایان به اختلال شخصیت ضد اجتماعی اغلب از قانون سرپیچی می‌کنند و مجرم می‌شوند. چنین افرادی ممکن است دروغ بگویند، رفتاری خشن یا هیجان‌زده داشته باشند و یا دچار اعتیاد به الکل یا مواد مخدر شوند. این خصوصیات باعث می‌شوند که افراد مبتلا به این اختلال به طور معمول نتوانند از عهده‌ی مسئولیت‌های خانوادگی، کاری یا تحصیلی بربیایند.
علائم و نشانه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی
- بی‌توجهی به درست و غلط
- دروغگویی مداوم یا فریب دیگران برای بهره‌کشی
- سنگدلی، بدبینی و بی‌احترامی نسبت به دیگران
- بازیچه قرار دادن دیگران با استفاده از جذابیت یا شوخ‌طبعی برای نفع یا لذت شخصی
- تکبر، احساس برتری و استبداد شدید
- مشکلات مکرر با قانون، از جمله رفتارهای مجرمانه
- نقض مکرر حقوق دیگران از طریق ارعاب و بی‌صداقتی
- تکانش‌گری یا ناتوانی در برنامه‌ریزی قبلی
- خصومت، تحریک‌پذیری قابل توجه، اضطراب، پرخاشگری یا خشونت
- فقدان همدردی نسبت به دیگران و عدم پشیمانی از آزار رساندن به سایرین
- خطرپذیری غیرضروری یا رفتارهای خطرناک بدون توجه به امنیت خود یا دیگران
- روابط ضعیف یا سوء‌ِاستفاده‌گرانه
- ناتوانی در درک عواقب منفی رفتار یا عبرت گرفتن از آنها
- مسئولیت‌ناپذیری مکرر یا ناتوانی از انجام کار یا وفا به تعهدات مالی
بزرگسالان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی معمولا پیش از سن ۱۵ سالگی نشانه‌هایی از اختلال سلوک از خود نشان می‌دهند. علائم اختلال سلوک شامل مشکلات رفتاری جدی و دائمی مانند موارد زیر است:
- پرخاشگری نسبت به مردم و حیوانات
- تخریب اموال
- فریبکاری
- دزدی
- نقض شدید قوانین
اگرچه تصور می‌شود که اختلال شخصیت ضد اجتماعی حالتی مادام‌العمر باشد، برخی از نشانه‌ها (به خصوص رفتار مخرب و مجرمانه) ممکن است در طول زمان کمرنگ شوند. اما مشخص نیست که این اتفاق در نتیجه‌ی بالا رفتن سن رخ می‌دهد یا افزایش آگاهی نسبت به عواقب رفتار ضد اجتماعی.
مراجعه به پزشک
معمولا افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی تنها به اصرار عزیزان خود به پزشک مراجعه می‌کنند. اگر نسبت به ابتلای دوستان یا اعضای خانواده‌ی خود به این اختلال مشکوک هستید در کمال ظرافت به آنها پیشنهاد بدهید تا درصدد درمان برآیند. در این مورد بهتر است آنها را تشویق کنید تا اول به یک پزشک عمومی یا متخصص سلامت روان مراجعه کنند.
علل به‌وجود آمدن اختلال شخصیت ضد اجتماعی
شخصیت ترکیبی منحصر به فرد از افکار، عواطف و رفتارهاست. روش افراد برای دیدن، درک و ارتباط با جهان خارج و همچنین نگرشی که نسبت به خود دارند به شخصیت آنان مربوط می‌شود. شخصیت افراد در دوران کودکی و از طریق تعامل تمایلات ذاتی و فاکتورهای محیطی شکل می‌گیرد.
علت دقیق اختلال شخصیت ضد اجتماعی معلوم نیست اما:
- ژن‌ها ممکن است فرد را مستعد ابتلا به این اختلال کرده باشند و موقعیت‌های زندگی نیز به شکل‌گیری آن کمک کنند.
- ممکن است در طول شکل‌گیری مغز، تغییراتی در عملکرد آن رخ داده باشد.
فاکتورهای ریسک
به نظر می‌رسد که برخی فاکتورهای خاص، ریسک ایجاد اختلال شخصیت ضد اجتماعی را بالا می‌برند. فاکتورهایی مانند:
- تشخیص اختلال سلوک در کودکی
- پیشینه‌ی خانوادگی اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا سایر اختلالات شخصیتی یا بیماری‌های روانی
- قرار گرفتن در معرض کودک‌آزاری یا بی‌توجهی در دوران کودکی
- زندگی خانوادگی بی‌ثبات، خشونت‌بار یا از هم گسیخته در دوران کودکی
در این زمینه مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی قرار دارند.
مشکلات
مشکلات و عواقب ناشی از وجود اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است شامل مثال‌های زیر باشند:
- آزار و اذیت یا بی‌توجهی نسبت به همسر یا فرزند
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
- زندانی شدن
- رفتارهای مربوط به خودکشی یا دیگرکشی
- ابتلا به سایر اختلالات سلامت روانی مانند افسردگی یا اضطراب
- وضعیت پایین اجتماعی و اقتصادی و بی‌خانمانی
- وارد شدن به گروه‌های اراذل و اوباش
- مرگ زودهنگام، به خصوص در نتیجه‌ی خشونت
تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی
معمولا افرادی که دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند، نمی‌پذیرند که به کمک احتیاج دارند. اما ممکن است به دلیل مشکلات دیگری مانند افسردگی، اضطراب و انفجار خشم و یا برای درمان اعتیاد به پزشک مراجعه کنند.
چنین افرادی ممکن است توصیف دقیقی از وضعیت و علائم خود ارائه ندهند. به طور کلی، فاکتور اصلی تشخیص، نوع ارتباط فرد مبتلا با سایرین است. اعضای خانواده یا دوستان می‌توانند با کسب اجازه از فرد بیمار اطلاعات مفیدی به پزشک بدهند. پزشک می‌تواند پس از ارزیابی اولیه و کنار گذاشتن سایر گزینه‌های پزشکی، بیمار را برای ارزشیابی بیشتر به یک متخصص سلامت روان معرفی کند.
تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی معمولا برمبنای موارد زیر انجام می‌شود:
- ارزیابی روانشناختی از افکار، روابط، الگوهای رفتاری و سوابق خانوادگی
- ارزیابی سوابق فردی و پزشکی
- ارزیابی علائم فهرست‌شده در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانشناسی آمریکا منتشر شده است
اگرچه اختلال شخصیت ضد اجتماعی معمولا پیش از ۱۸ سالگی تشخیص داده نمی‌شود، برخی از علائم و نشانه‌های آن ممکن است در دوران کودکی یا اوایل نوجوانی بروز کنند. معمولا می‌توان شواهدی از علائم اختلال سلوک را پیش از سن ۱۵ سالگی تشخیص داد.
تشخیص زودهنگام اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است در بهبود نتایج بلندمدت مفید باشد.
درمان
اگرچه درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی کار دشواری است، در مورد بعضی از افراد درمان و پیگیری مداوم می‌تواند در بلندمدت مؤثر باشد. به دنبال متخصصین سلامت روانی باشید که در زمینه‌ی اختلال شخصیت ضد اجتماعی تجربه دارند.
درمان این اختلال به موقعیت خاص فرد، تمایل او به همکاری در درمان و شدت علائم بستگی دارد.
روان‌درمانی
روان‌درمانی که آن را گفت‌وگو درمانی (talk therapy) نیز می‌نامند، گاهی در درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی مؤثر است. این‌گونه درمان ممکن است شامل مدیریت خشم و خشونت، درمان اعتیاد و درمان سایر مشکلات سلامت روان باشد. اگرچه این شیوه‌ی درمان همیشه مؤثر نیست، به خصوص اگر علائم شدید باشند و فرد نتواند این مسئله را که خود به مشکلات جدی خود دامن می‌زند، بپذیرد.
دارودرمانی
داروی مشخصی وجود ندارد که بر اساس استانداردهای دارویی به عنوان درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی تأیید شده باشد. در واقع پزشک معمولا دارو را برای مشکلات جانبی اختلال شخصیت ضد اجتماعی، مثل اضطراب یا افسردگی و یا نشانه‌های پرخاشگری تجویز می‌کند. این داروها با دقت زیادی تجویز می‌شوند؛ چرا که برخی از آنها ممکن است اعتیادآور باشند.
حمایت و سازگاری
مهارت‌های مورد نیاز اعضای خانواده
افرادی که دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند اغلب رفتار بدی دارند و اعضای خانواده را -بدون آنکه پشیمان شوند- «ذلّه» می‌کنند. اگر عزیزی دارید که به این نوع اختلال شخصیت مبتلاست، بسیار اهمیت دارد که خود شما هم تحت نظر باشید.
یک متخصص سلامت روان می‌تواند به شما بیاموزد که چطور مرزگذاری کنید و از خودتان در مقابل پرخاشگری، خشونت و خشمی که در میان افراد مبتلا به این اختلال معمول است محافظت کنید. همچنین، می‌توانید برای اتخاذ استراتژی‌هایی برای سازگاری روی او حساب کنید.
به دنبال متخصص سلامت روانی بگردید که در زمینه‌ی مدیریت اختلال شخصیت ضد اجتماعی تجربه داشته باشد. از تیم درمانی عزیزتان بخواهید که شما را به این متخصص معرفی کنند. چنین تیمی همچنین می‌تواند برای خانواده و دوستان افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند، گروه‌های حمایتی تشکیل بدهند.
جلوگیری
هیچ روش مطمئنی برای جلوگیری از ایجاد اختلال شخصیت ضد اجتماعی در افرادی که مستعد آن هستند وجود ندارد. از آنجایی که تصور می‌شود این اختلال ریشه در کودکی داشته باشد، والدین، آموزگاران و پزشکان اطفال ممکن است بتوانند هشدارهای اولیه را تشخیص بدهند. این مسئله به شناسایی کسانی که بیش از همه مستعد ابتلا هستند، مانند کودکانی با نشانه‌هایی از اختلال سلوک و در نتیجه مداخله‌ی زودهنگام، کمک می‌کند.
مراقبت‌ها، آموزش‌های اصلاحات رفتاری و مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله، آموزش والدین، خانواده درمانی و روان‌درمانی زودهنگام، مؤثر و مناسب، ممکن است که به کاهش احتمال مبتلا شدن کودکان مستعد به اختلال شخصیت ضد اجتماعی کمک کنند.
